‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Burgilanuvchanlik
|
Skvajina qiyalik burchagi
— karyerlarda vertikal skvajinalar 23 keng q o ‘llaniladi. C hunki vertikal skvajinalar burghlash stanok- larining yuqori unum dorlik bilan ishlaslii va skvajinalami mexanik usulda zaryadlash u c h u n qulay sh aro itlar yaratiladi. Qiya skvajinalar ps= 60-80° burchak ostida burg'ilanadi. Skvajina burg‘ilash sam aradorligi k o ‘p om illarga bog ‘liq bo ‘lib. ularning eng asosiysi kon jinslarining burg‘ilanuvchanligi hisoblanadi. Burgilanuvchanlik — bu kon jinslarining burg'ilash instm - m enti ta ’siri ostida buzilish xususiyatidir. K on jinslarining ana shu xususiyati asosida burgrilash stanoklarining texnologik param etrlari tanlab olinadi. Jinslam ing buighlanuvchanligi ko‘p jih atd an burgrilash usuli. burg‘ilash instrum enti konstmksiyasi va boshqa om illarga bog‘liq b o ‘lib, jinslarni buzilish tavsiliga, ya'ni massivdan ajratib olinadigan jins zarraehalarining shakli va o‘lcham iga ta ’sir etadi. Akademik Rjevskiy V.V. burg1 ilanuvchanlikni jinslarni mexanik usulda b u rg rilash d a u la rn in g nisbiy b u rg ‘ilan ish qiyinligi ko‘rsatkichi orqali ifodalashni tavsiya etadi. Bu ko ‘rsatkichni aniqlashning uslubiy asoslarini quyidagilar tashkil etadi: 1. Burg‘ilash jarayonida kon jinslarini buzishda (skvajina kayjoyidan ajratib olishda) stanokning jinsni siqish va chetla- tishga ko‘rsatadigan kuchi katta aham iyatga ega bo'ladi. Zarbali burg‘ilashda jinslam ing buzilishi asosan stanokning siqish kuchi, aylanm a burghlashda esa chetlatish (surish) kuchi ta ’sirida sodir b o ia d i. Jinslam ing b u rg llan ish qiyinligi ko ‘rsatkichini (Pb) aniqlashga siqish va chetlatish (surish) kuchlari barobar ta ’sir etadi, bunda ularning m iqdorini o ‘zaro teng qilib olish m um kin. 2. Agar muayyan kon jinslari nam unalari bo ‘yicha bajarilgan tajribalarda jinslam ing siqilish (G siqillsh) va surilish (G sunllsh) b o ‘- yicha pisliiqlik chegaralari aniqlangan b o lsa. jinslaming daizdorlik k o ‘rsa tk ich i hisobga o linm aslig i m u m k in . C h u n k i ushbu ko‘rsatkichlar darzdorlikni burg‘ilashga ko‘rsatadigan ta ’sirini hisobga oladi. 3. Jinslaming skvajina kayjoyida buzilishi (maydalanishi) faqat u joyda hosil b o la d ig a n burg‘ilash quyqasini (shlam ini) chiqarib 24 tashlagandan so‘ng sodir b o ‘ladi. Shuning uchun jinslam ing burgilanuvchanligini baholashda ularning zichligi у liisobga olinadi. B urgilanuvchanlik ko ‘rsatkichi b o ‘yicha kon jinslari besh sinfga, h ar hir sin f esa besh kategoriyaga b o ‘linadi. Skvajina kavjoyini buzish kuchlanishi tavsiti bo'yicha portlatish skvajinilarini bu rg ‘ilash u ch u n q o ila n a d ig a n stanoklar uch guruhga boNinadi. Birinchi guruhga skvajina kayjoyiga m exanik ta ’sir etuvchi burgrilash stanoklari kiradi. Ikkinchi guruh stanoklarini skvajina kayjoyiga term ik yoki gidravlik, yoki portlash jarayoni sifatida ta ’sir etishni ta ’m in- lovchi burg'ilash stanoklari tashkil etadi. U chinchi guruhga skvajina kayjoyiga aralash ta ’sir ko‘rsa- tish n i ta ’m inlaydigan (m exanik va term ik t a ’sir ko ‘rsatish kombinatsiyasiga ega b o ‘lgan) stanoklar kiradi. Sharashkali SBSh rusumli stanoklarda jinslarni buzuvchi instrument sifatida qattiq qotishma bilan armirovka qilingan tishli yoki shtirli dolotalardan foydalaniladi. D olotaning aylanish jarayonida tishlar yoki shtirlar skvajina kayjoyidagi kon jinslariga botib kirib, jins zarrachalarini chetlatib massivdan ajratib oladi va u la r skvajinadan siqilgan havo yoki havo-suv aralashm asi yordam ida chiqarib tashlanadi. Sharashkali stanoklar istiqbolli bo ‘lib, ular burgilanuvchanlik ko‘rsatkichi Р ь=6-г-15 b o ig a n jinslarni b u rg ilash d a keng q o ila n m o q d a va yuqori sam arador- likni ta’minkuncxqda. Sharashkali stanoklaming burg‘ilanuvchanlik ko‘rsatkichi Р ь=12ч-15 b o ig a n jinslarni burgilashdagi smenalik unum dorligi 50-60 m ni tashkil etadi. Y um shoqroq jinslarni b u rg ilash d a esa sharashkali stanoklam ing smenali unum dorligi 100 m va undan ham katta b o iish i mumkin. Sharashkali stanoklar massasi va o ‘q bo ’yicha ta ’sir etadigan kuchi (bosimi)ga ko‘ra yengil, o ‘rtacha o g ir va o g i r stanoklarga boiin ad i. Konchilik sanoatining barcha tarmoqlarida sharashkali stanoklar foydali qazilm a konlarini ochiq usulda qazib olishda keng qo‘llanilmoqda. 25 |