‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I
‘qituvchining asosiy vazifalari va uning shaxsiga qo‘yiladigan
Yüklə 80 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
0 ‘qituvchining asosiy vazifalari va uning shaxsiga qo‘yiladigan
talablar. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g‘oyalarini amaliyotga tatbiq 1 Alisher Navoiy. M ahbub ul-qulub. Asarlar. O 'n besh tom lik. 13 tom . — T o sh k en t, Badiiy adabiyot nashriyoti, 1966. 192-193-betIar. 1 Hoshimov K. va boshqalar. Pedagogika tarixi //P ed ag o g ik a oliy o 'q u v yurtlari va dorilfununlar talabalari uchun qo‘11. - T oshkent, O 'qituvchi, 1996, — 301-bet. www.ziyouz.com kutubxonasi etish R e sp u b lik a t a ’lim t iz im i d a olib b o r ila y o tg a n is lo h o tla r m uvaffaqiyatini t a ’m in la s h , t a ’lim m uassasalarida faoliyat olib borayotgan o ‘qituvchi, tarbiyachi, ishlab chiqarish ustalarining m a’naviy qiyofasi ham da kasbiy mahoratlariga ham bog‘liqdir. Shaxsni tarbiyalash ishi nihoyatda murakkab faoliyat jarayoni bo‘lib, juda q a dim d a n ushbu faoliyatga jam iyatning yetuk kishilari jalb etilgandir. Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uning tashkil etilishi m azm uni nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham belgilashda muhim ahamiyatga ega ekanligini anglatadi. 0 ‘zbekiston Respublikasida o ‘qituvchi k adrlarn ing m a ’naviy qiyofasi, aqliy salohiyati h a m d a kasbiy m ahoratiga nisbatan jiddiy talablar q o ‘ymoqda. C hu n o n c h i, bu borada 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti l.A.Karimov quyidagilarni qayd etadi: «Tarbiyachi — ustoz bo'lish uchun, boshqalarning aql-idrokini o ‘stirish, m a ’rifat ziyosidan b a h r a m a n d q ilis h , h a q i q i y v a ta n p a r v a r , h a q iq i y fu q a r o etib yetishtirish uchun, eng avvalo, tarbiyachining ana shun day yuksak talablarga javob berishi, a n a shunday buyuk fazilatlarga ega boMishi kerak»1. Yuqorida qayd etilgan fikrlardan bugungi kun o ‘qituvchisi shaxsiga nisbatan q o ‘yilayotgan talablar mazmuni anglaniladi. Zamonaviy o ‘qituvchi qanday b o ‘lishi zarur? 0 ‘qituvchi (pedagog') pedagogik, psixologik va mutaxassislik y o ‘nalishlari bo ‘yicha maxsus m a ’lumot, kasbiy tayyorgarlik, yuksak axloqiy fazilatlarga ega ham da ta ’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatuvchi shaxs sanaladi. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to ‘g‘risida»gi Qonunining 5 - m o d d a s i 3 -b an d ig a m uvofiq t a ’lim m u assasalarida sudlangan s h a x s l a r n i n g p e d a g o g ik fao liy at bilan s h u g ‘u l la n is h la r ig a y o ‘l q o ‘yilmaydi. Bizning nazarimizda, zamonaviy o ‘qituvchi-bakalavr qivofasida quyidagi fazilatlar namoyon b o ‘la olishi kerak (so‘z yuritilayotgan sifatlar m ohiyatan o ‘qituvchi-bakalavr tomonidan amalga oshirilishi zarur b o ‘lgan vazifa, burch va m as’uliyatlarini ifodalaydi): 1. 0 ‘qituvchi jamiyat ijtimoiy hayotida ro‘y berayotgan o ‘zgarishlar, olib borilayotgan ijtimoiy islohotlar mohiyatini c h u qur anglab yetishi 1 K arim ov 1.Л. Buyuk kelajagim izning huquqiy kafolati. — Toshkent, Sharq nashriyot- m atbaa konserni Bosh tahririyati, 1993, 2 7-28-bet. www.ziyouz.com kutubxonasi hamda bu borada o ‘quvchilarga t o ‘g ‘ri, asosli m a’lumotlarni bera olishi lozim. 2. Z a m o n av iy o ‘qituvchining ilm -fan, texnika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor boMishi talab etiladi. 3. 0 ‘qituvchi o ‘z mutaxassisligi b o ‘yicha chuqur, puxta bilimga ega boMishi, o ‘z ustida tinimsiz izlanishi lozim. 4. 0 ‘qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini puxta bilish, taMim-tarbiya jarayonida 0 ‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyat tashkil etishi kerak. 5. 0 ‘qituvchi taMim-tarbiya jarayonida eng samarali shakl, m etod va vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega b o ‘lmog‘i lozim. 6. 0 ‘qituvchi ijodkor, tashabbuskor va tashkilotchilik qobiliyatiga ega boMishi shart. 7. 0 ‘qituvchi yuksak darajadagi pedagogik m ahorat, c h u n o n c h i, kommunikativlik layoqati, pedagogik texnika (nutq, yuz, qoM-oyoq va gavda harakatlari, mimika, pan to m im ik a, jest) qoidalarini c h u q u r o ‘zlashtirib olishga erishishlari lozim. 8. 0 ‘qituvchi nutq madaniyatiga ega boMishi zarur, uning nutqi quyidagi xususiyatlarni o ‘zida aks ettira olishi kerak: a) nutqning t o ‘g ‘riligi; b) nutqning aniqligi; d) nutqning ifodaviyligi; e) nutqning sofligi (uning turli sheva s o ‘zlaridan holi boMib, faqat a d a b iy tild a ifo d a e tilis h i); j a r g o n (m u a y y a n kasb yo k i s o h a mutaxassisliklariga xos so‘zlar); varvarizm (muayyan millat tilida bayon etilayotgan nutqda o ‘zga millatlarga xos s o ‘zlarni n oo ‘rin qoMlanilishi); vulgarizm (haqorat qilish, so‘kishda qoMlaniladigan so‘zlar) h a m d a k o nselyarizm ( o ‘rni boMmagan v a z iy a tla rd a rasm iy s o ‘z l a r d a n foydalanish) so‘zlardan holi boMishi, o ‘qituvchining nutqi sodda, ravon va tushunarii boMishi kerak; 0 nutqning ravonligi; g) nutqning boyligi (hikmatli s o ‘zlar, ibonj va m aqollar, m atallar hamda ko ‘chirma gaplardan o ‘rinli va samarali foydalana olish). 9. 0 ‘qituvchi kiyinish madaniyati (sodda, ozoda, bejirim kiyinishi), taMim-tarbiya jarayonida o ‘quvchining diqqatini tez jalb etuvchi turli xil bezaklar (oltin, kumush taqinchoqlar)dan foydalanmasligi, fasl, yosh, gavda tuzilishi, yuz qiyofasi, h atto , soch rangi va turmagiga muvofiq ravishda kiyinishni o ‘zlashtirishga erishishi lozim. www.ziyouz.com kutubxonasi 10. 0 ‘qituvchi shaxsiy hayotda pok, atrofdagilarga o ‘rnak bo‘la olishi lozim. 0 ‘qituvchi pedagogik muloqot jarayonining faol ishtirokchisi sifatida o ‘zida bir qator sifatlarning tarkib topishiga erishishi zarur. Chunonchi, u eng avvalo, mulohazali, bosiq, vaziyatni to ‘g ‘ri baholay oladigan, mavjud ziddiyatlarni bartaraf etishning uddasidan chiqa olishi zarur. 0 ‘quvchi, ota-onalar ham d a hamkasblari bilan muloqot jarayonida fikrini aniq va to ‘la bayon etilishiga ahamiyat qaratishi maqsadga muvofiq. Ular bilan munosabat jarayonida so‘zni salbiy holatlar haqidagi dalillarni keltirishdan emas, aksincha, o ‘quvchi (yoki hamkasbi, ota- onalar)ning muvaffaqiyatlarini e ’tirof etishi, ularning yanada boyishiga ishonch bildirishi u bilan tillasha olishiga imkon beradi. Muloqot ja r a y o n i d a o ‘q i tu v c h in in g s o ‘z la rid a n s u h b a td o s h i g a n isbatan xayrixohlik, samimiylik, d o ‘stona munosabat sezilib turisjLi, shuningdek, imkon q ad ar ko‘tarinki kayfiyatda boMishi zarur. 0 ‘qituvchi shaxsining mazkur talablarga muvofiq keluvchi qiyofasi uning o ‘quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar o'rtasida obro‘-e’tibor qozonishini t a ’minlaydi. Pedagogik malioratni egallash yo‘llari. 0 ‘qituvchi barkamol avlodni tarbiyalash jarayonida ishtirok etar ekan, nafaqat m a ’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o ‘mak boMishi, shu bilan birga, pedagogik mahoratini namoyon eta olishi, yetuk pedagog sifatida malakali kadrlami tayyorlash ishiga o ‘zining munosib hissasini qo‘shishi zarur. Pedagogik mahorat — yuksak pedagogik tafakkur, t a ’lim-tarbiya jarayoniga ongli, ijodiy yondashuv, metodik bilimlarni samarali qoMlay olish qobiliyati boMib, u doimiy ravishda pedagogik bilimlarni oshirib b o r is h , y a n g ilik la rd a n x a b a rd o r boMish, ilg‘o r tex nologiyalarni o ‘z la s h t ir is h asosida t a r k i b to p a d i . Y osh, s h u n in g d e k , t a ’lim m u a s s a s a s i d a b ir n e c h a yillik m eh n a t sta jig a ega boMgan o ‘qituvchilarning pedagogik mahoratga ega boMishlari o ‘zini kasbiy jih a td a n takomillashtirish yoMida bir qator shartlarga amal qilishi hisobiga t a ’minlanadi. Ular quyidagilardan iborat: 1. Mustaqil o ‘q ib -o ‘rganish (pedagogika fanida ro‘y berayotgan yangiliklar haqida m a ’lumotlarni beruvchi yangi adabiyotlar, Internet materiallari, vaqtli matbuot sahifalarida chop etilayotgan m a ’lumotlar, shuningdek, ilg‘or texnologiyalar bilan tanishib borish, ularda ilgari surilayotgan g ‘oyalarni umumlashtirish, xulosalash asosida mustaqil loyihalarni tayyorlash). www.ziyouz.com kutubxonasi 2. Ham kasb tajribali o ‘qituvchilar faoliyatini o'rganish ( ta ’lim muassasasidan chetga chiqmagan holda tashkil etilib, vaqt, shuningdek, iqtisodiy nuqtayi nazardan samarali sanaladi. Tajribali o ‘qituvchilar faoliyatini o ‘rganish ular tom onidan tashkil etilayotgan mashg‘ulotlarni kuzatish, tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. Bu borada olingan taassurotlarni umumlashtirish asosida xulosa chiqarish m aqsadga muvofiqdir). 3. Pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish kurs (institut)larida kasbiy malakalarini oshirish. 4. Doimiy ravishda ilmiy anjumanlar (nazariy va amaliy konferensiya hamda seminarlar, pedagogik o ‘qish hamda treninglar)da faol ishtirok etish. 5. Respublika hamda rivojlangan xorijiy mamlakatlarning yetakchi t a ’lim muassasalarida ularning ish tajribalarini o ‘rganish (stajirovka). Ayni vaqtda, respublikada, «Ustoz» jam g ‘armasining homiyligida ta ’lim muassasalarining o ‘qituvchilar rivojlangan xorijiy m am lakatlarda bo‘lib, ularning t a ’lim tizimi va ish tajribalarini o ‘rganmoqdalar. Pedagogik mahoratni egallashda, guruhli va om maviy tadbirlarda ishtirok etish ijobiy natijalar beradi. Binobarin, bunday m uhitda o 'z a ro fikr a lm a s h is h , shaxsiy m u l o h a z a l a r n i b o s h q a l a r t o m o n i d a n b ild irila y o tg a n q a r a s h l a r b ila n t a q q o s l a b , u l a r n i n g t o ‘g ‘riligi, haqqoniyligiga ishonch hosil qilish, mavjud bilimlarni yanada boyitish, xato yoki kamchiliklarni aniqiash h am da ularni bartaraf etish yo'llarini topish imkoniyati mavjud. Pedagogik mahoratga ega b o ‘lish t a ’lim-tarbiya samaradorligini t a ’m inlash garovi bo'libgina q o lm ay , ayni vaqtda o ‘q itu v c h in in g jamoadagi o b ro ‘- e ’tiborini ham oshiradi, o'quvchilarda unga nisbatan hurmat yuzaga keladi. Kasbiy m ahoratni oshirish yo'lida amaliy harakatlarni tashkil etish pedagogik faoliyatda yo'l qo'yilgan yoki qo'yilayotgan x a tolardan holi bo'lish, o'quvchilar, hamkasblar ha m d a o ta-o nalar bilan m un o sa b a td a muvaffaqiyatlarga erishish imkoniyatini yaratadi. O 'z davrlarida Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Yan Am os Komenskiy, Lev Tolstoy, H am za H akim zoda Niyoziy, Abdulla Avloniy va boshqalar o 'z asarlarida o 'qituvchilik kasbi, uning m ash a q q a tla ri, sh u n in g d e k , o 'q i tu v c h i shaxsida aks etishi zarur bo'lgan sifatlar xususidagi qarashlarni yoritish orqali o'zlari ham pedagogik m adaniyatga ega ekanliklarini n a m o y o n etganlar. Binobarin, pedagogik jarayonning mohiyatini anglam agan, www.ziyouz.com kutubxonasi bolaga nisbatan chuqur hurm atda b o ‘lmagan shaxs, t a ’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini t a ’minlovchi fikrga ega b o ‘lmaydi. Ularning pedagogik madaniyatlari negizini bolani tushuna olish. unga nisbatan insonparvar munosabatda b o ‘lish, vazivatni t o ‘g‘ri baholash. yuzaga kelish ehtimoli bo‘lgan ziddivatlarni o ‘z vaqtida bartaraf etish. pedagogik faolivatning haaligi. iamivat taraqqivoti ham da pedagogik iaravonda o ‘quvchilar oneiga singdirilavotgan ezgu g‘ovalarning havot maviudligini t a ’minlashda qudratli omil (vosita) ekanligjga ishonch kabilar tashkil etadi. M u s ta q i ll ik yillarid a 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s id a m alakali (mahoratli) o ‘qituvchilarni q o ‘llab-quvvatlash, ularning tajribalarini o m m a la s h t ir is h g a a lo h id a e ’t ib o r q a r a t il m o q d a . M a h o ra tli o ‘qituvchilarni aniqlash m aqsadida turli ko ‘rik, tan lo v la r tashkil etilmoqda. Xususan, «Yil o ‘aituvchisi» Respublika k o ‘rik-tanlovi ta ’lim m uassasalarida faoliyat olib borayotgan o'qituvchilarga pedagogik m a h o r a tl a r i n i individual ravishda namoyish etish im koniyatini b e r a y o t g a n b o ‘lsa, «Yil m a k ta b i» R espu b lik a k o ‘r ik - ta n lo v i o ‘qituvchilarga jam oa asosida t a ’lim muassasasida qo'lga kiritilayotgan yutuqlarni ommaga ko‘rsata olishlari uchun sharoit yaratmoqda. Shuningdek, respublika miqyosida, pedagogik faoliyatda ulkan yutuqlarni q o ‘lga kirita olgan o ‘qituvchilar ta ’lim sohasida nufuzli sanaluvchi davlat mukofoti — 0 ‘zbekiston Respublikasi Xalq o ‘qituvchisi k o ‘krak nishoniga sazovor b o ‘lmoqdalar. Xulosa o'rnid a shuni qayd etish joizki, «Kadrlar tayyorlash milliy d a s tu r i» 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s id a , t a ’lim t i z i m i d a am alga oshirilayotgan islohotlar mazmunini o ‘zida aks ettirgan m uhim yuridik hujjat b o ‘lib, istiqbol uchun yo‘llanmadir. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da, alohida t a ’kidlangan milliy m odel 0 ‘zbekiston Respublikasining milliy-hududiy xususiyatlarini inobatga olish hamda ilg‘or fan, texnika va texnologiya yutuqlari asosida tayyorlangan kadr (mutaxassid) — komil inson va yetuk mutaxassis qiyofasini o ‘zida t o ‘laqonli aks ettiruvchi namunadir. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g‘oyalarining amaliyotga tatbiq etilishi 0 ‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy hayoti uchun muhim sanalgan bir qator holatlarning qaror topishiga olib keladi. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to ‘g‘risida»gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g‘oyalarini amalga oshirish jarayonida o ‘qituvchi kadrlar muhim rol o ‘ynaydilar. Komil inson va yetuk malakali www.ziyouz.com kutubxonasi m u ta x a s s is 1 maxsus tashkil etilgan pedagogik faoliyat ja ra y o n id a tarbiyalanar ekan, ushbu jarayonda o ‘qituvchilarning o ‘rni beqiyosdir. Shu bois ularning shaxsida bir qator ijobiy m a ’naviy-axloqiy sifatlar nam oyon bo‘la olishi maqsadga muvofiqdir. Yüklə 80 Kb. Dostları ilə paylaş:
|