‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Umumiy o ‘rta ta ’lim maktabi, akadem ik litsey va k asb-hunar
kollejlari haqidagi Nizom , ta’lim m uassasalarining Ustavi — t a ’lim
m uassasalarini boshqarish va unga rahbarlik qilishning asosiy hujjati.
0 ‘z b e k isto n R espublikasining « U m u i r n v o ‘rta t a ’lim t o ‘g ‘risida»gi 
N iz o m i 0 ‘zb e k isto n Respublikasi V azirlar M a h k a m a s in in g 1998-yil 
13 maydagi 203-sonli Qaroriga muvofiq qabul qilingan. Ushbu N iz o m d a
quyidagi m asala la r yoritilgan:
1. U m u m iy qoidalar.
2. U m u m iy o ‘rta t a ’limning m aqsadi va vazifalari.
3. U m u m iy o ‘rta t a ’limni tashkil etish.
4. 0 ‘q u v -tarb iy a jarayonini tashkil etish va unin g m az m u n i.
5. P ed ag o g k a d rla rn i tayyorlash, q a y t a tayy o rla sh va u l a rn in g
m alakasini oshirish.
6
. U m u m iy o ‘rta t a ’limni boshqarish.
7. M ablag
1
bilan t a ’minlash va m o d d iy - t e x n i k a t a ’m inoti.
8
. X alqaro ham korlik.
N iz o m g a asosan, u m u m iy o ‘rta t a ’lim n in g m aqsadi o ‘quvch ilarn i 
davlat t a ’lim stan d artla rig a m uvofiq o ‘qitish va tarbiyalash h a m d a
shaxsning t a ’lim olish huquqini ro 'y o b g a c h iq a r ish hisoblanadi.
U m u m i y o ‘rta t a ’lim m a z m u n i n i y o r i t i s h N i z o m n i n g a so siy
g ‘oyalaridan biri b o ‘lib, maiburiv va q o ‘s h im c h a k o m p o n e n tla r u m u m iy
o ‘rta t a ’lim in a z m u n in in g asosini tashkil etadi.
Maiburiv k o m n o n e n t davlat t a ’lim s ta n d a r ti bilan belgilanadi va 
o ‘q u v c h i l a r n i ta y y o rla sh n in g o ‘rta m a x s u s va k a s b - h u n a r t a ’liini 
m u assasa la rid a b ilim lar asoslarini y a n a d a p u x t a o ‘rganish va kasb 
egallash u c h u n yetarli b o ‘lgan z a ru r d arajasini belgilaydi.
Q o ‘s h im c h a k o m p o n e n t o ‘q u v c h in in g eh tiy o jla ri va q obiliyati, 
m aktabning moddiy-texnika va kadrlar bilan t a ’m inlanganlik darajasidan 
kelib chiqib belgilanadi. Q o 's h im c h a o ‘q u v y u k l a n m a la r in in g hajm i 
0 ‘zbekiston Respublikasi Xalq t a ’limi V azirligining S o g ‘liqni saqlash 
v a z ir lig i b il a n k e l i s h ilg a n n o r m a t i v l a r i g a m u v o f i q b e l g i l a n a d i .
0
‘quvchilar bilim sifati va t a ’lim natijalarining davlat t a ’lim standartiga 
muvofiqligini n azorat qilishni t a ’m inlash u c h u n joriy, oraliq va yakuniy 
n az o rat bilan birga bosqichli n azorat o ‘tk azish h a m n a z a rd a tutiladi.
Bosqichli n az o rat o ‘quv yili t a m o m boM gandan keyin im tih o n la r , 
test sinovlari, sinovlarshaklida am alga oshiriladi. U n in g asosida reyting 
an iq lan a d i va o ‘quvchini navbatdagi sinfga o ‘tk azish t o ‘g ‘risidagi q a r o r
qabul qilinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M a k ta b g a b e v o s ita ra h b a rlik b o s h q a r is h n i n g yuqori o r g a n l a r
t o m o n id a n tayinlanadigan direktor, davlatga qarashli boMmagan t a ’lim 
m uassasalarida esa muasssis to m o n id a n am alga oshiriladi.
0 ‘zbekiston R espublikasida, u m um iy o ‘rta t a ’limda ham xalqaro 
h a m k o r l i k yoMga q o ‘y ilgan « U m u m iy o ‘rta t a ’lim t o ‘g ‘risida»gi 
N i z o m n i n g sakk izin c h i b o ‘limida qayd etilganidek, u m u m iy o ‘rta 
t a ’limni boshqarish organlari va ularning m ahalliy organlari sanalgan 
t a ’lim muassasalari h a lq a ro ham korlikni pedagogik axborot va tajriba 
alm ashish, pedagog x o d im la rn in g tajriba o ‘rganish va m alaka oshirish 
m a q s a d i d a p r o g r e s s iv x a l q a r o j a m g ‘a r m a l a r va t a s h k i l o tl a r n i n g
grantlarini olish sohasidagi davlatlararo, h u k u m atlara ro va idoralararo 
b itim la r h a m d a s h a r tn o m a l a r asosida am alga oshiradilar.
M a z k u r N i z o m u m u m iy o ‘rta t a ’lim (m ak ta b )n i h ar t o m o n la m a
boshqarish m ohiy atin i o ‘zida ifoda etadi.
« A kadem ik litsey va k a s b - h u n a r kollejlari t o ‘g‘risida»gi N iz o m
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkam asining 1998-yil 13-maydagi 
204-sonli Qaroriga m uvofiq qabul qilingan. U shbu N izom m az m u n id a
quyidagi m asalalar yoritilgan:
1. U m u m iy qoidalar.
2
. 
0
‘rta m axsus, k a s b - h u n a r t a ’limining m aqsadi, vazifalari va uni 
tashkil etish.
3. A ka dem ik litsey va k a s b - h u n a r kollejlariga o ‘quvchilarni qabul 
qilish, t a ’lim -ta rb iy a ja ra y o n in i tashkil etish va uning m azm uni.
4. P edagog k a d r la rn i tay y o rla sh , qayta tayyorlash va u larn in g
m alakasini oshirish.
5. 0 ‘rta m axsus, k a s b - h u n a r t a ’limini boshqarish.
6
. 
0
‘rta m axsus, k a s b - h u n a r t a ’limini m ab lag ‘ bilan t a ’minlash va 
m o d d iy -tex n ik a t a ’m inoti.
7. X alqaro ham korlik.
U m u m iy q o id a la rd a o ‘rta maxsus, k asb-hunar t a ’limi u m um iy o ‘rta 
t a ’lim negizida o ‘qitish m u d d a ti 3 yil boMgan uzluksiz taMim tizim ining 
majburiy mustaqil turi hisoblanishi ham da 0 ‘zbekiston Respublikasining 
«T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i va «K adrlar tayyorlash milliy dasturi»ga 
m u v o f i q a m a l g a o s h i r i l i s h i , a k a d e m i k l i ts e y la r va k a s b - h u n a r
kollejlarining yuridik shaxs hisoblanishi, q o n u nchilikda belgilangan 
tartib d a tashkil etilishi bayon etilgan.
Ikkinchi boMimda o ‘rta m axsus, k a sb - h u n a r t a ’limining m aqsadi, 
vazifalari va un i tashkil etish h a q id a gapiriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Quyidagilar o ‘rta maxsus, k a s b - h u n a r t a ’limining vazifalari sifatida 
belgilangan:
— davlat t a ’lim standartlari d o irasida u m u m t a ’lim va k a s b - h u n a r
dasturini bajarish:
— o ‘quvchilarning uzluksiz t a ’lim n in g keyingi bosqichida o ‘qishni 
d avom ettirish, t a n la n g a n m utaxassisliklar b o ‘yicha m e h n a t faoliyati 
bilan shug‘ullanish u c h u n za rur va yetarli boMgan bilim lar h a m d a kasb 
tayyorgarligi darajasini chuqurlashtirish:
— respublika iqtisodiyotining m alakali k ichik mutaxassis kadrlarga 
boMgan ehtiyojini qondirish.
Bundan tashqari ushbu boMimda a k a d e m i k litseylar qoidaga k o ‘ra, 
Oliy t a ’lim muassasalari huzurida tashkil etilishi, k a s b - h u n a r kollejlari 
esa hududlarn in g demografik va geografik sharoitlarini, tegishli s o h a 
mutaxassislariga boMgan mahalliy ehtiyojlarini hisoga olgan holda tashkil 
etilishi k o ‘rsatib berilgan.
Uchinchi boMimda o ‘rta-maxsus, k a s b - h u n a r t a ’limi muassasalariga 
o ‘quvchilar qabul qilish; um u m iy t a ’lim va k a s b - h u n a r d asturlarining 
am alga oshirilishi; nazorat turlari; k u rs d a n -k u rs g a , o ‘rta m axsus kasb- 
h u n a r t a ’limi muassasasining b i r t u r i d a n boshqasiga o ‘tkazish va dip lo m
berish tartiblari bayon etilgan.
T o ‘rtinchi boMimda esa akadem ik litseylar va k asb-hunar kollejlarida 
kim lar pedagogik faoliyat bilan s h u g 'u lla n ish huquqiga ega ekanligi; 
Ushbu t a ’lim muassasalariga p ro f e s s o r-o ‘qituv ch ila rn i va m u x a n d is 
pedagoglarni ishga (qabul qilish qay t a r z d a am a lg a oshirilishi aytib 
o ‘tilgan.
Beshinchi boMimda o ‘rta maxsus, k a s b - h u n a r t a ’limini boshqarish 
tartibini o ‘z ichiga oladi. U n d a a k a d e m i k litseylar va k a s b - h u n a r
kollejlariga tashkiliy, o ‘quv-uslubiy va ilmiy rahbarlik qilish, davlat t a ’lim 
standartini ishlab chiqish va joriy etish, o ‘quv t a ’lim va k a sb - h u n a r 
dasturlarini birxillashtirish, pedagog k a d r la r bilan t a ’m inlash, ularni 
tayyorlash va qayta tayyorlash Oliy va o ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi ( o ‘rta 
maxsus, k asb -h u n ar t a ’limi m arkazi), u n in g h u d u d iy b o sh q arm a la ri 
tom o n id a n tarm oq vazirliklari, idoralar va k o rx o n a la r bilan birgalikda 
t a ’lim muassasasi direktori to m o n id a n a m a lg a oshirilishi k o ‘rsatilgan.
Oltinchi boMimda o ‘rta maxsus, k a s b - h u n a r t a ’limini m ablag
1
bilan 
t a ’minlash am aldagi q o n u n ch ilik k a m u v o fiq a m a lg a oshirilishi, t a ’lim 
muassasasining moliyaviy mablagMari u n in g tasarrufida boMishi belgilab 
berilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yettinchi bo‘limda esa o ‘ita maxsus, kasb -h u n ar t a ’limi muassasalari 
belgilangan tartibda xorijiy sheriklar bilan b itim la r tuzish huquqiga 
egaligi, xorijiy m am lak atlar u c h u n mutaxassislar tayyorlashi mumkinligi 
e ’t i r o f etiladi.
T a ’lim muassasasining Ustavi t a ’lim muassasasi faoliyatiga rahbarlik 
va boshqarish tizimini aniqlovchi hujjatdir.
T a ’lim muassasasining Ustavida t a ’lim ja ra y o n in in g quyidagi ikki 
m u h i m tarkibiy jihati ajratib ko'rsatiladi:
1
) davlat t a ’lim s tan d artid a , belgilangan bilim lar zahirasini egallash 
u c h u n qan d a y ishlarni am alg a oshirish kerakligi ;
2
) bilim , k o ‘n ik m a va m alak a la rn i hosil qilishni tashkil etish 
(sa v o d x o n lik , m u s taq il fikrlash h a m d a m a s a la la rn i y ec h a olishga 
o ‘rgatish).
S h u n i n g d e k , t a ’lim m u a s s a s a s i n i n g U s t a v i d a m u a s s a s a n i
boshqarishga q o ‘yiluvchi talablar, o ‘qituvchi, o ‘quvchilar h am da t a ’lim 
muassasasi rahbarlarining h u q u q va burchlari h am aniq bayon etib 
berilgan.
Masalan, o ‘q u vchilar t a ’lim standartlari asosida t a ’lim olish uchun 
intilishlari, t a ’lim m u assasa sin in g pedagogik x o d im la ri esa yuqori 
darajada t a ’lim berishlari, t a ’lim oluvchilaming o ‘quv dasturlarini davlat 
t a ’lim standartlari darajasida o ‘zlashtirishlarini t a ’m inlashlari zarur. 
T a ’lim muassasasi rahbari (direktori) esa o ‘quv-tarbiya ja ra yonining 
muvaffaqiyatli kechishini t a ’m in etadi, o ‘quv dasturlari talablarining 
b a ja r i li s h i n i n a z o r a t q i l a d i , t a ’l i m - t a r b i y a is h l a r i n i n g sifati va 
samaradorligi, bolalik va m eh n atn i m uhofaza qilish talablariga t o ‘laqonli 
rioya etilishi, m a ’naviyat ishlarining samarali tashkil qilinishi u c h u n
z a ru r shart-sh aro itlarn i yaratadi.
Ustavda o ‘z - o ‘zini b o sh q arish , j a m o a d a o ‘za ro m u n o s a b a tn in g
o ‘rnini kabi m asalalar m ohiyati h am yoritib beriladi. C h u n o n c h i, t a ’lim 
m uassasasining direktori o ‘qituvchilar bilan b alan d ovozda, ularning 
nafsoniyatiga tegadigan s o 'z la r bilan m uom ala qilish huquqiga ega emas.
0 ‘zbekiston Respublikasida, am ald a boMgan « U m u m iy o 'r ta t a ’lim 
muassasasi (m a k ta b i)n in g m uvaqqat nam u n av iy Ustavi» Xalq t a ’limi 
Vazirligining 2 2 1-sonli (1998-yil 17 dekabr), « 0 ‘rta maxsus, kasb- 
h u n a r t a ’limi m uassasasining Ustavi» esa 0 ‘zbekiston Respublikasi 
V azirlar M a h k a m a sin in g 5-sonli (1998-yil 5 yanvar) Q arorlari bilan 
ta s d iq la n g a n . M a z k u r U sta v la r 0 ‘zb e k isto n Respublikasi V azirlar 
M a h k a m a s in in g « T a ’lim m uassasasi U stavini ishlab chiqish tartibi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t o ‘g ‘risid a » g i Q a r o r i g a m u v o f i q i s h l a b c h i q i l g a n . T a ’l i m n i 
boshqarishning vakolati m as’ul davlat org a n i to m o n i d a n tasd iq la n a d i 
va mahalliy davlat hokimiyati o rg a n la rin in g idoralarida r o ‘yxatd an
o ‘tkaziladi.
T a ’lim m uassasasining Ustavida t a ’lim m uassasasining jo ylashgan 
o ‘rni, uning turi, t a ’lim tili, guruh rahbarlari, o ‘qitu v ch ila rn in g h u q u q
va burchlari, t a ’lim oluvchilar va u larn in g o ta -o n a la rin in g h u q u q va 
burchlari, sh u n in g d e k , t a ’lim m u a ss a sa sin in g iqtisodiy tuzilish i va 
xo'jalik faoliyati, boshqarish tartibi a niq belgilanishi k o ‘rsatib berilgan.
T a ’lim m uassasasining Ustavi quyidagi b o ‘lim lardan tashkil topadi:
1. Q isqacha t a ’lim muassasasi haq id ag i m a ’lum otlar.
2. T a ’lim muassasasining m aq sad va vazifalari.
3. T a ’lim muassasasini boshqarish:
a) t a ’lim m uassasasini b o shqarishning oshkoralik, d e m o k r a t ik va 
o ‘z - o ‘zini boshqarish asosida am alga oshirilishi;
b) pedagogik-jam oa Kengashi;
e) direktor, uning huquq va burchlari;
g) 
direktorning o ‘quv-tarbiya ishlari b o ‘yicha o'r in b o sa rin in g h uquq 
va burchlari;
e) 
m a ’naviyat va m a ’rifat ishlari b o ‘yich a d ire k to r o ‘rin b osarining 
h uquq va burchlari.
4. 0 ‘quv-tarbiya va ilmiy-uslubiy ishlarni tashkil etish:
a) t a ’lim m a z m u n in in g Davlat t a ’lim stan d artla ri b o ‘yicha ishlab 
chiqilgan o ‘quv reja va dasturlari asosida belgilanishi;
b) o ‘quv jara yonini tashkil etish;
e) iqtidorli yoshlar bilan ishlash;
g) ishlab chiqarish am aliyotini o ‘tkazish tartibi;
e) q o ‘sh im ch a pulli m ash g 'u lo tlarn i jo riy etish;
j) kunlik ish tartibi (sem inar, m a s h g ‘u lo tla rn in g d a v o m etishi, 
tanaffuslar, uy vazifalarini berish tartibi va hokazolar).
5. 0 ‘qituvchi. H u q u q va burchlari.
6
. 0 ‘quvchi. H u q u q va burchlari.
7. 0 ‘quv-ishlab chiqarish t a ’limi ustalari, m a ’m uriy va y o rd a m c h i 
xodim larning h u q u q va burchlari.
8
. O ta-o n alar yoki ularning o ‘rnini bosuvchi shaxslarning huquqlari, 
majburiyat va m a s ’uliyatlari.
9. T a ’lim muassasasining m od d iy va m oliyaviy x o ‘jalik t a ’m inoti.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T a ’lim muassasasiiii boshqarishning tam oyillari va vazifalari. H a r
q a n d a y faoliyat singari boshqarish faoliyati h am o ‘z vazifalarini bir 
q a t o r tamoyillarga asoslanib am alga oshiradi. Pedagogik adabiyotlarda 
t a ’lim tizimini b oshqarishda asos boMib xizm at qiluvchi tam oyillarni 
u lar to m o n id a n bajariladigan vazifalar (rejalashtirish, tashkil etish va 
nazorat qilish)ga tayanilgan holda belgilanishiga alohida urg‘u berilgan. 
M a z k u r o ‘rinda t a ’lim m uassasasini boshqarishning h ar bir tamoyiliga 
(С л а с т е н и н В.А. «О б щ а я педагогика» 2003-yil) o 'q u v qoMIanmasiga 
ta y an g a n holda) a lo h id a -a lo h id a t a ’rif berishga harakat qilamiz. T a ’lim 
m uassasasi boshqaruv nazariyasi va tarixida bosh q arish n in g asosiy 
tam oyillari quyidagilardir:
T a ’lim m uassasasini boshqarish tamoyillari