‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

d) Falsafiy dunyoqarash
Dunyoqarashning navbatdagi shakli — falsafiy dunyoqarashdir. 
Falsafiy dunyoqarash — dunyoni, borliqni aqliy jihatdan mantiqiy,
izchil, umumlashtirib tushuntiruvchi nazariy qarashlar tizimidir.
U diniy dunyoqarashdan farqli ravishda, insonning aqliy — 
intellektual faoliyatiga asosiy e ’tibor beradi. Shu sababli falsafiy 
dunyoqarashga har doim hurfikrlilik, fikriy teranlik, mantiqiy 
asos kabi xususiyatlar xosdir. Falsafiy dunyoqarash — aslida 
m antiqiy tahlil va umumlashtirishlar, m antiqiy m uhokam alar va 
xulosa chiqarishlar, mantiqiy isbotlar va raddiyalar asosida nazariy 
fikr yuritishlar orqali dunyoni, borliqni tushunish, tushuntirish, 
baholash va izohlashdir. Falsafiy dunyoqarash k o ‘r-k o ‘rona 
e ’tiqodlar, xayoliy obrazlar to ‘g‘risidagi tasavvurlar va tushun- 
chalarga emas, balki insonning borliqqa m unosabati to ‘g‘risidagi 
erkin, tanqidiy va, ayni vaqtda, um um iy aqliy mushohadalariga, 
nazariy umumlashmalariga asoslanadi.
Falsafiy dunyoqarashda inson tabiatning bir qismi sifatidagina 
emas, balki alohida o ‘ziga xos borliq sifatida qaraladi. Falsafiy 
dunyoqarashda „tashqi“ va ,,ichki“ dunyolar, „tabiiy borliq“ , 
„insoniy borliq“lar bir-biridan farq qilinadi. Insonni qurshagan

---

hodisalar dunyosi, ya’ni ,,tashqi“ dunyo, insonning ongiga ta ’sir 
qiladi, unda aks etib, inson ,,ichki“ — m a’naviy dunyosini tashkil 
etadi. Bu ,,tashqi“ va ,,ichki“ dunyolar o ‘zaro bir-birilari bilan 
bogiiq, lekin bir-birlaridan farq qiladi. Ular o'rtasidagi m uno­
sabatlar falsafiy dunyoqarash mazm unini tashkil qiladi. Xullas, 
dunyoqarashlar tizim ida falsafiy dunyoqarash eng rivojlangan, 
m a iu m darajada mukammal dunyoqarash hisoblanadi. Zero, bir 
butun borliqning turli ko‘rinishlari: tabiat, jam iyat, inson, uning 
ongi, moddiy va m a’naviylikni o'zida nazariy jihatdan um um ­
lashtirib aks ettiruvchi um um iy tu sh u n ch alar tizim i falsafiy 
dunyoqarashni tashkil etadi va uning k o lam in i belgilab beradi. 
Falsafiy d u n y o q arash bo sh q a d u n y o q arash larn in g m u h im , 
um umiy tom onlarini o ‘z ichiga oladi.
X ususan, uning shakllanishi va rivojlanishiga afsonaviy 
(asotiriy) va diniy d u n y o q arash larn in g t a ’sirini in k o r etib 
bolm aydi.
Falsafiy dunyoqarashning shakllanishi va rivojlanishi falsafa 
fanining paydo boiishi bilan uzviy bogiiq holda yuz beradi. Zotan, 
falsafiy qarashlar va tasaw urlar falsafiy dunyoqarashning asosini 
tashkil etadi.