‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I
Yüklə 7,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
k u t u b x o n a s i
17 Alisher Navoiyning: „Odami ersang demagil odami, Oningkim yo ‘q erur xalq g ‘amidin g ‘ami Muqimiyning: „Charxi kajraftorning bir shevasidan dog‘man, Ayshni nodon surib, kulfatni dono tortadur“. Ushbu misralarda asrlar davomida insonlar faoliyatiga ta ’sir etib kelgan falsafiy g ‘oyalar o ‘z aksini topgan. Demak, falsafa m a’naviyatli inson hayoti va aqliy salohiyatining ajralmas tarkibiy qismidir. „Qari bilganni pari bilm as“ , degan hikmatli so‘zda ham keksa odam lar hayotda ko‘p narsa ko'rgani u ch u n c h u q u r falsafiy xulosalar qilish im koniga ega ekani ko'rsatilgan. Falsafa Sharqda ,,hikm at“ so'zi bilan ifodalanib, bu — dono, hayotiy, ibratli fikrlar, ilmiy um um lashm alar, degan m a’noni anglatadi. Shu m a’noda olib qaraganimizda, falsafaning asosida insoniyatning amaliy faoliyati, fan, madaniyat rivoji natijalariga tayanib borliqni yaxlit, mukammal bilishga, yangicha, mustaqil fikrlaydigan inson shaxsini tarbiyalashga intilish yotgan. Y unonlar ham , dastavval, „falsafa", „faylasuf1 so'zlarini bir fanga emas, balki teran fikrlarga, chuqur tafakkur salohiyatiga ega bo‘lgan dono odamlarga nisbatan qo‘llaganlar. Bu davrda falsafaning o ‘zi ham aniq bir fan sifatida shakllanmagan edi. Qadimgi yunon faylasuflaridan biri Pifagor ,,donolik“ so'zini birinchi marta Xudoga nisbatan qo'llagan. Uning fikricha, donolik Xudoning xususiyatidir. Odam lar esa, donolikni sevish fazilatiga ega. Aflotun bu masalaga kengroq yondashib, ,,filosofiya“ so'zini borliq haqidagi yaxlit, um um iy bilim larni ifodalash u ch u n qo'llagan. Arastu bo ‘lsa, falsafani borliq haqidagi um um iy bilimlar tahlili sifatida ifodalagan. U borliq haqidagi bilimlarning um umiy prinsiplarini, ya’ni kategoriyalarini yaratishga, konkret fanlar bergan bilimlarni falsafiy kategoriyalardan farqlashga harakat qildi. Shundan keyin falsafa boshqa fanlardan farq qiluvchi, borliq haqida yaxlit bilimlar hosil qiluvchi mustaqil fan sifatida qarala boshlandi. Qadimgi Yunonistonda dono mutafakkirlar o ‘rtasidagi falsafiy bahs, m unozaralar Afinadagi Akadem degan Xudoning nomiga qo'yilgan bog'da bo‘lib turgan. Olamni bilishning tajribaga asoslangan usullari hali shakllanmagani sababli, olimlar bir-biriga qaram a- qarshi fikrlar, m uam m olarni qo‘yib, shular ustida bahs uyush- tirganlar. Bahs natijasida m uhokam a etilgan qaram a-q arsh i 18 fikrlarning biri inkor etilib, ikkinchisi tasdiqlanmagan, balki shu ikki fikrning ijobiy, tan olingan, m antiqiy isbotlangan tom onlari bir-biri bilan qo ‘shilib, yangi xulosaga kelingan. Bahs yo‘li bilan haqiqatni izlash, har qanday m uxolif fikrlar, qarashlarga nisbatan bag'rikenglik asosida m u n o sab atd a b o iis h , falsafiy bahslar madaniyati mezonining asosiy shartlaridan biri hisoblangan. Qadimgi Yunonistonda falsafaning bahs mavzusiga munosabat har doim bir xil bo'lm agan. Xususan, So‘qrotgacha b o ig a n yunon faylasuflari dunyo va uning tuzilishi bilan b o g iiq b o ig a n m uam - molarga katta e ’tibor berganlar, borliqning um um iy moddiy asosi, atom lar haqidagi ta ’lim otlar xuddi shu davrlarda yuzaga keldi. So'qrot va yunon so‘fiylari insonning mohiyati masalasi tahlilini falsafaning asosiy mavzusi sifatida qaradilar. Aflotun va Arastu bo Isa, falsafiy b ilim la r, u la rn in g b o rliq n i iz o h la sh g a q a ra tilg a n muammolarini bir-biri bilan b o giab qarashgan. Shu asosda tabiat, jamiyat, inson tahlili bilan b o g iiq b o ig a n m uam m olarni yaxlit o ‘rganuvchi falsafiy ta ’lim otlar kelib chiqdi. Aflotunning fikricha, falsafa — insonning o ‘zini, borliqni bir-biri bilan b o g iab , yaxlit anglashidir. Ellinizm davri vakillari — Yüklə 7,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|