‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

,/n a d a n iy a t“
n in g aso sid a o p tim iz m — u m id v o rlik yoki 
pessim izm — um idsizlik yotishi m um kin. B oshqacha aytadigan 
b o is a k , inson 
hayoti, 
uning aql-zakovati, m a ’naviy qiyofasidagi 
insonparvarlik, 
realizm bilan bevosita 
b o g iiq .
O la m d a
abadiy yashab 
q o la d ig a n in so n y o ‘q. O i i m — 
m u q a rra rd ir. 
A badiyiik esa 
in s o n la rn in g o d a m la rg a q ilg an
yaxshiligidir, yaxshi 
nom 
qoldirishidir.
Jom iy aytganidek,
«H ayot sahifalar — inson umrin daftari,
Shundayin so ‘zn i aytm ish, о ‘yga to ‘Igan bir dono:
,J(im bu yorug ‘ olam da xayrli ishlar qilib,
Elning ко ‘nglini olsa — о ‘shaning umri a ’lo “.»
IV. Ijtimoiy ong — borliqning o ‘ziga xos shakli sifatida
Borliqning yana b ir shakli haqida so ‘z yuritilganida, k o ‘plab 
adabiyotlarda 
,p i a ’naviy b o rliq “,
degan tu sh u n ch a q o ila n ila d i. 
Bu — m asalaga b iro z to rro q y o n d ash ish d ir. Bu o 'r in d a gap 
bo rliqn in g inson on gid a aks etishi, y a ’ni ijtim oiy ong u stid a 
ketm o qd a. Ijtim oiy ong esa, m o h iy ati jih a tid a n keng b o ii b , 
m a ’naviyatni ham o ‘z ichiga oladi. Ijtim oiy ong borliqni bilish 
asosida inson m iyasida yuzaga kelgan b ilim lar, tu sh u n ch alar, 
tasaw u rlard ir. U lar o ‘z m ohiyati jih atid an tu rli-tu m a n va bir- 
biriga qaram a-qarshi b o iis h i m um kin. Ijtim oiy ong tarkibiga: 
jam iyat taraqqiyotiga, inson kam olotiga ijobiy t a ’sir etuvchi, ilmiy 
asoslangan g ‘oyalar, bilim lar, axloqiy, huquqiy qadriyatlar bilan 
birga soxta g ‘oyalar, reaksion m afkuralar, xurofiy ta sa w u rla r va 
qarashlar h am kiradi. Bular inson m iyasida aks etayotgan predm et 
(narsa)lar, hodisalar, voqealar, jarayo nlarn i turli e ’tiqodlar, m aq- 
sadlar, m anfaatlar bilan b o g iiq ravishda anglanilishi natijasidir. 
M a ’naviyat esa borliqning inson ongidagi h a r qanday in ’ikosini
13 Falsafa
193

---

em as, balki inson kam olotiga, jam iy at taraqqiyotiga ijobiy t a ’sir 
etadigan axloq, huquqiy m aron; m e ’yorlar, bilim lar, e ’tiqodlar, 
g 'o y alar, m afkuralar tizim in i o ‘z ichiga oladi. Shu m a ’noda, 
m a ’naviyat — borliqning m uayyan shakli b o ‘lgan ijtim oiy ongning 
tarkibiy qismidir.
J a m iy a tn in g m a ’n av iy a t s o h a la rin i esa: t a ’lim - ta rb iy a , 
m a ’naviyat va m a ’rifat, m a ’naviy m adaniyat va m a ’naviy m eros, 
ilm -fan, axloq-odob, s a n ’at va huquq, din va shu kabilar tashkil 
qiladi. Jam iyat m a ’naviy hayoti tarkibiga intelektual — aqliy 
m e h n a t, m a ’naviy q a d riy a tla r k irad i. Ijtim o iy o n g ja m iy a t 
m a’naviy hayotining asosini tashkil etadi. Shu sababli