‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

onglilik
degan 
tu sh u n ch an i 
m a ’n oviyatlilik
tushunchasi bilan aynan tenglash- 
tirish m um kin em as. 
„Olim b o ‘lishdan ko'ra, odam b o ‘lish q iy in “,
degan so ‘zda ham shu m a ’no bor.
1- §. Ongning mohiyati
Ong m uam m osi doim o faylasuflarning d iq q a t-e’tiborini o ‘ziga 
jalb qilib kelgan. Buning boisi insonning dunyodagi o ‘z o ‘m i va 
rolini anglab borishi, a tro f m uhit, tabiat va jam iyatga, boshqa 
odam larga m unosabatini belgilashidir.
O ng o ‘z tab iati va m o h iy atig a k o ‘ra ju d a m urakk ab b o ‘lib, 
u n i q a to r fa n la r o 'r g a n a d i. M a s a la n , 
f a ls a f a , so tsio lo g iy a ,
fiz io lo g iy a , p six o lo g iy a , tilsh u n o slik , p e d a g o g ik a
kabi fa n la r 
shular jum lasiga kiradi. Falsafadan boshqa fanlar ongning alohida 
m a ’lum b ir to m o n in i o ‘z p re d m e ti d o irasid a o 'rg a n s a , falsafa 
o n g n i b ir b u tu n h o ld a , h a r to m o n la m a olib o ‘rganish asosida 
u n in g u m u m iy m o h iy a ti, k e lib c h iq is h i va r iv o jla n is h in i 
um u m n azariy jih a td a n tahlil qiladi. Falsafada ,,ong“ kategoriyasi 
in so n n in g b u tu n m o d d iy va m a ’naviy fao liyatini ta h lil qilish va 
tu s h u n ish n in g m arkaziy tu sh u n c h a sid ir. Inson o 'z in in g ongli 
fao liy ati b ilan o ‘zi m avjud b o ‘lgan ta b ia td a n farq q ilu v ch i 
J k k ila m ch i ta b ia tn i“ \ a ,
ayni c h o g ‘da, 
„ ijtim o iy m u h it“m ,
y a ’ni 
ja m iy a tn i y aratad i.
Falsafada inson ongi yuksak darajada tashkil to pgan m ateriya
— inson m iyasining xossasi, inson miyasidagi voqelik in ’ikosining 
oliy ruhiy shakli, ijtim oiy taraqqiyot m ahsuli, deb qaraladi. O ng 
m u a m m o sin i b u n d ay tu sh u n ish b o rliq evolutsiyasi n atijasid a 
noorganik tabiatdan organik tabiatning kelib chiqishi, organik tabiat 
taraqqiyotida unga m os in ’ikos shakllarining rivojlanib, o'zgarib, 
oddiy turlardan murakkab turlarga o ‘tib borishi asosida shakllangan,
194

---

degan qarashdan kelib chiqqan. Bu qarash ongning shakllanishida 
m u h im rol o ‘ynagan m ehnat, nutq (til)ning o ‘rnini to ‘g ‘ri e ’tiro f 
etish bilan ham bog‘liq.
O ngning shakllanishi odam larning paydo bo'lishi, so ‘ng oziq- 
o v q at to p ish u c h u n m e h n a t q ilish g a o ‘ta b o sh la sh i, ta b ia t 
a s h y o la r id a n f o y d a la n ib , m e h n a t q ilis h g a , b o rg a n sa y in
ijtim oiylasha borib, jam o a, jam iyat b o ‘lib uyushish jaray o n i bilan 
bog‘liq. Ong, aslida, yarim yow oyi kishilarning o ‘zlari tayyorlagan 
m eh n at qurollari yordam ida m oddiy va m a ’naviy boyliklar ishlab 
chiqarish jarayonida, m iyalarida tu g ‘ilgan fikrlarini bir-biriga nutq 
orqali yetkazishga harakat qilishdan boshlab shakllanadi.
O dam obyektiv olam dagi narsa va h odisalam i idrok etganda, 
ularni abstraktlashtirib, um um lashtirib ifodalaydigan b o ‘ladi. Endi 
narsa va hodisalarning m uhim belgi va xususiyatlari, ular o ‘rtasidagi 
tutli xil m unosabatlar o dam m iyasida