‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Falsafaning jamiyat hayotidagi vazifasi yuqorida aytilganlar
bilan cheklanmaydi. Uning asosiy vazifasi jamiyatda bajaradigan
funksiyalarida yanada aniqroq namoyon boMadi. Falsafaning
bunday funksiyalari quyidagilardir: 1) dunyoqarashlik funksiyasi;
2) metodologik funksiya; 3) gnoseologik funksiya; 4) ijtimoiy
funksiyalari; 5) aksiologik funksiya va h.k.
Falsafa inson tafakkuri, bilimlariga oid eng um umiy tushun- 
chalar sistemasi bilan ish ko‘radi. Bular ichida eng m uhim lari — 
inson, borliq, materiya, jam iyat, sababiy bogManishlar, harakat, 
o ‘sish, o ‘zgarish, rivojlanish, ong, tafakkur, xossa, munosabat, 
sabab va oqibat, tasodif va zaairiyat, butun va boMak, elem ent va
31

---

struktura va boshqalardir. Falsafaning bu kategoriyalari dunyodagi 
narsa va hodisalarning m ohiyatini, eng um um iy tom onlarini, 
bog‘lanish va aloqadorliklarini in ’ikos ettiradi. Falsafa, shu bilan 
birga. bilish jarayonining eng umumiy, universal prinsiplarini ham 
ishlab chiqadi. Falsafa o ‘zining kategoriyalari tizimi va universal 
prinsiplarini dunyoni bir butun holda olib, uning eng um um iy 
tom onlarini axloq mezonlari, a n ’ana va qadriyatlarga tayanib 
o'rganish asosida hosil qiladi. Falsafaning metodologik ahamiyati 
ana shunday prinsiplar, umumlashmalar tizimida namoyon bo‘ladi. 
Borliqning turli tom onlarini o'rganuvchi alohida fanlar o ‘zlari 
erishgan yutuqlarni izohlashda, ulardan umumiy xulosalar chiqa­
rishda falsafiy-m etodologik um um lashm alardan foydalanishga 
muhtoj bo‘ladilar. Aniq fanlar o ‘z tadqiqotida hech qachon bunday 
um umiy xulosalar qilolmaydilar. Aniq fanlar rivojlangani sari 
falsafiy - metodologik um um lashm alarning ahamiyati ham ortib 
boradi.
Ba’zan shunday bo'ladiki, aniq fanlar o ‘z rivojlanishi jara­
yonida murakkab muammolarga duch keladilar. Ular bu murakkab 
m uam m olarni falsafiy um um lashm alarsiz hal qila olmaydilar. 
Bunday paytlarda falsafa ularga m a’lum yo‘l-yo‘riq topishda, bu 
qiyinchiliklarni yengishda yordamga keladi. Bunday hollarda ham 
falsafaning metodologik funksiyasi namoyon bo'ladi.
Falsafaning gnoseologik funksiyasi quyidagichadir. Falsafa 
dunyoni bilish m uam m osini o ‘rganar ekan, o ‘zining um um iy 
metodlarini ishlab chiqib, inson bilishining bir butun um umiy 
nazariyasini yaratadi. Shu asosda inson bilish faoliyatining paydo 
boiishi, uning rivojlanish tendensiyalari va eng um umiy qonun- 
larini ochib beradi. Falsafa inson amaliy tajribasida hosil b o ‘lgan 
bilimlaming haqiqatligini tekshiruvchi mezonlarni ham tadqiq 
etadi.
Falsafa inson oldiga, aw alo, o ‘zini anglash va so‘ngra borliqni 
o ‘rganish masalasini qo ‘yadi. Dunyoni bilish asosida insonning 
o ‘zi ham o'zgarib, so‘ng dunyoni oqilona o ‘zgartirishi mumkinligini 
nazariy jihatdan anglab, amaliy faoliyatida falsafiy um um lash- 
malarga tayanadi.
Falsafa ijtimoiy sohalar — jamiyat, iqtisodiyot, davlat, siyosat, 
huquq, axloq, san’at, din va fan tahlili bilan ham cham barchas 
bogiiq. Bu sohadagi falsafiy m uam m olarning asosiy mohiyati — 
inson, uning o ‘ziga, boiiiqqa munosabatini ko‘rsatib berishdan 
iborat. Bunda falsafa, birinchidan, insonni dunyoni bilishning

---

subyekti sifatida, ikkinchidan, universal obyekt sifatida o ‘rganadi. 
Uchinchidan, falsafa ayni shu subyektning obyektga munosabatini 
o ‘rganadi. Bunda falsafaning vazifasi obyektlar dunyosi bilan 
subyektlarni birlashtiruvchi um um iylikni topishga qaratilgan 
bo'ladi. Va nihoyat, falsafa subyektning dunyoni bilishida tayanch 
bo'ladigan nazariy, um um iy prinsiplarni asoslab beradi.