bunda tadqiqotchi o ‘z tafakkurida tekshirayotgan predmet yoki hodisalar to ‘g ‘risidagi bir qancha juz’iy faktlardan, ular haqidagi ayrim bilimlardan umumiyroq bilimlarni hosil qiladi. Ilmiy bilishda induktiv usul bilan hosil qilingan bilimlar doimo
deduktiv usul yordam ida tekshiriladi.
Deduktiv metod yoki deduksiya — bu bilish jarayonida fikrda umumiy bilimlardan juz’iy, qisman bilimlarga kelishdir. Deduktiv
usul vositasida tadqiqotchi bir sinf, bir jins, bir guruh predm et
yoki hodisa to ‘g‘risidagi um um iy bilimlardan, ularning har biri
haqida alohida bilimlarni hosil qiladi. Insonning bilish tajribasidan
shu narsa m a’lumki, agar biron xususiyat bir sinf yoki bir jinsdagi
hamma predm et yoki hodisalarga xos b o ‘lsa, bu xususiyat shu
sinf yoki jinsga oid har bir predmet yoki hodisaga ham xos b o ‘ladi.
Ilmiy bilishning bu usullari o ‘z navbatida,'tarixiylik va m an
tiqiylik metodlari bilan cham barchas bog'liqdir.
g)Tarixiylik va mantiqiylik metodlari. Tarixiylik — bu o ‘rganilayotgan predmet yoki hodisaning paydo bo‘lish, rivojlanish va yemirilish jarayonlari birligini, uning tarixiy taraqqiyot jarayonida boshqa voqealar bilan aloqadorligini nazariy bilishga oid usuldir. Tarixiylik deganda,tadqiq etilayotgan predmet
yoki hodisaning konkret sharoitda paydo b o ‘lishi, yashashi, rivoj
lanish va yemirilish yoki yo ‘q b o ‘lishidan iborat jarayonning
tafakkurda ifodalanishi tushuniladi.
M a n tiq iy lik e s a ,t a r ix iy lik n in g ta d q iq o tc h i fik r id a g i um um lashtirilgan, ab straktlash tirilgan , konkretlashtirilgan, qisqargan, tasodiflardan tozalangan abstraktlikning konkretlik shaklida ifodalanishidir. Mantiqiylikda tarixiylikning eng zarur va eng asosiy to m o n
lari, xususiyatlari, qonuniyatlari ifodalanadi.Tarixiylik va m an
tiqiylik o'zaro cham barchas bog‘liq. Lekin tarixiylik — birlam -
chi,m antiqiylik ikkilamchidir. Buning m azm uni shundaki, aw al
mavjud bo ig a n tarixiy hodisalar mantiqiy bilish obyekti sifatida
namoyon bo ‘lishidadir.
Tadqiqotchi biron bir obyekt ustida izlanishlar olib borganida,
ilmiy bilishning bu usullarini to ‘g‘ri q o ‘llashi lozim. H aqiqatan
ham,tadqiq etilayotgan predmet yoki hodisaning real tarixini to ‘g‘ri
o krganib chiqm ay turib, uning mohiyatini, istiqboldagi holatini
to ‘g‘ri ifodalab berib b o ‘lmaydi.
268
