‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I
Yüklə 7,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ilm iy bilish
- M antiqiy bilish
|
O d d iy (k u n d a lik ) bilish
kishilarning kundalik hayotlarida borliqdagi predm et va hodisalarni bevosita o ‘z sezgi a ’zolari va tafakkurlari orqali bilishdir. U kishilarning kundalik hayotiy tajribalari, malakalari va amaliy ishlari orqali hosil b o ‘lib, odatda „sog'lom fikrlar“da o‘z ifodasini topgan bo'ladi. Oddiy bilish hamma kishilarga xos bilishdir. Ilm iy bilish esa, oddiy (kundalik) bilishdan farqlanib, borliq dagi predmet va hodisalarning qonuniyatlarini, ularning mohiyatini bilishdir. Ilmiy bilish, odatda maxsus ilmiy tadqiqotlar olib borish asosida amalga oshadi, ya’ni bu ish bilan ham m a kishilar emas, balki bir guruh yoki alohida kishilar: tadqiqotchilar, olimlargina shug‘ullanadilar. B undan tashqari, ilmiy bilish uzoq davom etadigan, muayyan usullar va yo'llar bilan amalga oshiriladigan murakkab, ziddiyatli jarayondir. Bilishni hissiy, m antiqiy intuitiv, g'oyibona kabi ko'rinishlarga ajratish maqsadga muvofiqdir. 256 H issiy bilish deyilganda,odatda, insonning his qilishi, sezgi a’zolari orqali predmet va hodisalami, ularning tashqi tomonlarini, tashqi belgi va xususiyatlarini bevosita bilish tushuniladi. Insonning bu bilishi, deyarli hayvonlarga ham xos,lekin ular tub farqlarga ham ega. M antiqiy bilish esa insonning predm et va hodisalam i tafakkur orqali umumlashtirib, mavhumlashtirib va konkretlashtirib, ularni fikrda bilishidir. Intuitiv bilish esa, odatda kishi biror narsa yoki hodisa haqida muayyan tasaw urlar va bilimlarga ega bo'lgan, uning fikri m a’lum m uam m o yoki masalani yechishga yo‘naltirilgan, shu asosda o ‘z fikrini rivojlantirayotgan bir paytda ro ‘y beradi. Intuitiv bilish inson bilish jarayonining m uhim jihatini tashkil qiladi va uning borliqni bilishida m uhim rol o'ynaydi. Intuitiv bilish hissiy va m antiqiy bilishlardan farq qilib, o ‘z tabiatiga ko ‘ra, hech bir bevosita hissiy idroksiz va mantiqiy m uhokamasiz yangi tasaw ur yoki yangi fikrning birdaniga, kutilmaganda tug'ilishidir. Fanda uzoq davr intuitiv bilishning mexanizmi m a’lum bo‘lmay keldi. Shu sababli intuitiv bilish haqida har xil qarashlar, har xil yondashishlar, turli-tuman ta’limotlar paydo bo‘ldi. Ba’zilar intuitiv bilishni ilohiylashtirib, uni faqat buyuk va murntoz kishilargagina xos, degan fikrni bildirgan b o ‘lsalar, boshqalari faqat ijodiy jarayonga, ya’ni ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va badiiy ijod jarayoniga xos, degan qarashlami ilgari surdilar. Ularning nuqtayi nazaricha, intuitiv bilish, bu — ijodiy jarayonda fikrning rivojlanishida eski fikrdan yangi fikrga o ‘tish, ya’ni sakrashdan iboratdir. Yana bir guruh tadqiqotchilam ing fikricha, intuitiv bilish — badiiy ijod bilan bog‘liq, yangi g‘oyaning tug'ilishidir. Haqiqatan ham, intuitiv bilish insonning ijodiy faoliyati bilan bog'liq bo‘lib, bunda tadqiqotchi yoki ijodkoming butun fikri-zikri biron narsa bilan qattiq band bo‘lgan paytda, uning miyasiga hech kutilmaganda biror yangi fikr, yangi g‘oya birdan, to'satdan kelib qolishi mumkin. Intuitiv bilish, aslida inson bilish jarayonining b ir jih ati sifatida, faqat ijodiy jarayonga xos bo'lm asdan, balki insonning oddiy kundalik amaliy bilish faoliyatiga ham xosdir. Intuitiv bilish inson bilishining boshqa shakllari bilan chambarchas bog‘liq bo ‘lib, ularni to ‘ldiradi. Qadimdan Yüklə 7,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|