Tasawur — ilgari idrok etilgan, ammo, ayni vaqtda, bevosita idrok etilmayotgan predmet va hodisalarning inson miyasidagi qayta ishlanib, tiklangan hissiy obrazdir. Tasaw urning o'ziga xos
xususiyati shundaki, u borliqdagi predm et va hodisalar bilan,
ayni vaqtda, bevosita bog‘lanishda bo‘lmagan holda ularning ilgarigi
paydo bo‘lgan obrazlari asosida qayta tiklanishidir. Ammo inson
o ‘z tasaw urida, shu bilan birga, oldin idrok etilgan predm et yoki
hodisaga, ularga o'xshash yangi predm et va hodisalarning hissiy
obrazlarini ham hosil qilishi mumkin.
Hissiy bilishning tasaw u r shaklida predm et va hodisalarning
ikkinchi darajali, muhim bo‘lmagan xususiyatlari tashlab yuborilib,
faqat ayrim m uhim xususiyatlarigina in ’ikos etgan b o ‘ladi. Shu
tufayli, tasaw ur predm et va hodisalarni um um lashtirgan, mav-
humlashtirgan darajada aniq hissiy shaklida in ’ikos ettiradi. Bu
jihatdan tasaw urda, hech shubhasiz,tafakkurning b a’zi elementlari
paydo b o ‘ladi. Lekin, u hali hissiy bilish chegarasidan chiqib
ketmagan bo ‘ladi.
Umum an olganda, insonning hissiy bilishi, m a’lum darajada,
cheklangan, bir tom onlam a, to ‘liq b o ‘lmagan bilishdir. Inson
borliqdagi predm et va hodisalarning ichki tom onlarini, ularning
o ‘zgarish va rivojlanish qonunlarini, bir so‘z bilan aytganda,
ularning mohiyatini faqat
m antiqiy bilish orqaligina bila oladi.
M antiqiy bilish — predmet va hodisalarning m ohiyatini bilishdir. Insonning borliqni aqliy bilishi — bu uning tafakkuri orqali borliqdagi predmet va hodisalarni fikr shakllarida bilishdir. Aqliy bilish — borliqdagi predmet va hodisalarning inson miyasidagi u m u m lashgan , m avh u m lashgan va k o n k r etla sh g a n fikriy ifodalanishidir. 259
M antiqiy bilishda inson tafakkuri borliqdagi predm et va
hodisalarning ichki bog‘lanishlari va aloqadorliklarini, ularning
harakat, o'zgarish va rivojlanish qonunlarining m a ’lum fikr
shakllari —
