hukm, tushuncha
va
xulosalarda
ifodalaydi. Bunda hissiy
bilish obrazlari tafakkur uchun m aterial bo'lib xizmat qiladi.
Tafakkur o ‘zida hissiy bilish bergan m a’lum otlarni qayta ishlab,
ularni um um lashtirib, mavhumlashtirib, ayni bir vaqtda, aniq-
lashtirib, analiz va sintez qilib, aniqlikdan mavhumhkka va yana
undan aniqlikka keltirib, m a ’lum hukm lar, tu sh u n ch alar va
xulosalarni hosil qiladi.Tafakkur hosil qilgan aqliy bilishning bu
fikriy shakllari tilda so‘zlar va gaplarda ifodalanadi.
A qliy bilishning dastlabki shakli hukmlardir.
Hukm —m antiqiy bilishning shunday fikriy shakliki, unda
borliqdagi m uayyan p red m et va hodisalar, u lar o 'rtasid ag i
bogianish va aloqadorliklar haqida tasdiq yoki inkor fikr ifoda-
lanadi-yu, inson o ‘z tafakkurida bir yoki bir necha hukm lam i
mantiqiy o ‘zaro bog‘lab, turli usullar asosida ularning eng muhim
xususiyatlarini ajratib olib, biror tushuncha hosil qiladi. M antiqiy
bilishning navbatdagi shakli
tushunchadir.
Tushuncha
— predmet va hodisalar, ularning muhim va zaruriy
belgi va xususiyatlarining umumlashtirilgan, mavhumlashtirilgan
va, ayni choqda,aniqlashtirilgan fikriy obrazidir. Masalan, ,,Inson“
tushunchasini olaylik. Bu tushuncha hamma kishilik jamiyatiga xos
b o ig an , m ehnat qiluvchi, m ehnat qurollari va m ehnat vositalarini
yaratuvchi ham da ular asosida moddiy va m a’naviy n e’m atlam i
ishlab chiquvchi, ong, tafakkur, til va nutq kabi m uhim va zarur
belgi va xususiyatlarga ega b o ‘lgan bioruhiy ijtimoiy mavjudotning
fikriy ifodasidir.
Xulosa chiqarish
esa,m antiqiy bilishning shunday shakliki,
unda bir yoki bir necha hukm lar asosida yangi hukm — yangi
fikr hosil bo ‘ladi.
Shunday qilib, insonning bilish jarayoni hissiy bilish shakllari:
his etish, sezgi, idrok va tasaw urlardan boshlanib, aqliy bilish
shakllari: hukm, tushuncha va xulosa chiqarish shakllarida tafak-
kurda qayta ishlanib, bilishning ,,quyi“ bosqichdan ,,yuqori“
bosqichi tom on ko‘tarilib boradi.
Dostları ilə paylaş: |
