Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti umumiy pedagogika

5.Yaxlit pedagogik jarayonni jadalashtirish
Lotincha Intensio tushunchasi - kuchaytirish, tezlatish degan mahnoni anglatadi.
Yaxlit pedagogik jarayonni jadallashtirish - vaqtning har bir bo’lagi uchun ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish demakdir.
Yaxlit pedagogik jarayonni jadallashtirish shartlari:

1. 
   Pedagogik jarayoning maqsadga yo’naltirilganligini kuchaytirish, o’quv-tarbiya tadbirlarida ilgari surilayotgan vazifalarning jiddiyligini oshirish bilan birga ularning shu sinfga, o’quvchilarga, jamoaga qulayligini ham hisobga olish kerak.
   
2. 
   O’quvchilarning o’qish, ijtimoiy, mehnat va boshqa faoliyati asoslarini chuqurlashtirish.
   
3. 
   Eng zarur axborotlarni saqlagan holda mazkur sinf
   o’quvchisiga yetkaziladigan axborot hajmini oshirish.
   
4. 
   O’quv, ijtimoiy mehnat va boshqa faoliyatlar tezligini oshirish.
   
5. 
   O’quvchilarning mustaqil bilish va ijtimoiy foydali faoliyatlarini aktivlashtiruvchi kompleks shakl va metodlarni joriy etish.
   

1. 
   Axborot va ta’lim texnologiyalarini keng ko’llash.
   

6. 
   O’quvchilarning mustaqil bilishini yo’lga qo’yish orqali o’z-o’zini tahlil qilish, o’z-o’ziga ta’sir ko’rsatish, majburiyat olish, baho bera olish, o’z-o’ziga hisob berishdan iborat usullardan unumli foydalanish ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirishga kuchli yordam beradi.
   

6. Yaxlit pedagogik jarayonni o’timallashtirish.
Yaxlit pedagogik jarayonni o’timallashtirish (lotincha o’timus - eng mahqul) - eng qulay, eng mahqul degan mahnoni bildirib, keng mahnoda olib qaralganda, ushbu sharoit uchun har qanday vazifalarni hal etishning eng qulay, eng mahqul, to’g`ri variantlarini tanlash demakdir.
Mahlum mezonlar nuqtai nazaridan qaralganda, yaxlit pedagogik jarayonni o’timallashtirish ushbu sharoit uchun ta’lim-tarbiyaning eng maqbul vazifa, mazmun, shakl va metodlarini ilmiy asoslangan holda tanlash va amalga oshirish deganidir.
O’ptimallashtirishda boshlang`ich holatdan qaror qabul qilingungacha bo’lgan jarayon quyidagi bosqichlarga bo’linadi:
1. Qo’yilgan vazifalarni hal etishning bir nechta variantlarini qarab chiqish.
2. Ushbu sharoit uchun tanlab olingan variantning asosliligini, zarurligini anglab yetish.

3. 
   Ushbu vazifalarni hal etish uchun tavsiya etilgan usullarning samaradorligini qiyosiy tahlil etish orqali anglash.
   
4. 
   Taqdim etilgan variantlarni eng maqbul ikkita variantgacha qisqartirish.
   
5. 
   Ikkalasini vaqt va samara nuqtai nazaridan taqqoslash.
   
6. 
   Eng mahqul variantni o’timallashtirish mezoni nuqtai nazardan tanlash.
   

Lekin eng maqbul variantni tanlash o’qituvchidan fikrlashning muammoli-tadqiqot usulidan foydalanishni taqozo etadi.
Ta’lim jarayonini o’timallashtirishda uning mezoni faoliyatni to’g`ri baholashga yordam beradi.
O’quvchi u yoki bu materialni o’zining maksimal darajadagi imkoniyati doirasida o’zlashtiradi (natijaga real erishish mumkin bo’lgan imkoniyat). Bu esa, o’z o’rnida, o’qitishni o’timallashtirish uchun o’quvchilarning real o’quv imkoniyatlarini o’rganishni talab etadi.
Real o’quv imkoniyatlari ichki (sog`liq, bilim darajasi, fikrlash qobiliyati, o’qishga munosabat, mashuliyat hissi) va tashqi (oila, tengdoshlar, jamiyat ta’siri) sharoitlarning o’zaro uzviyligida namoyon bo’ladi.
O’qituvchi bolaning bugungi real o’quv imkoniyatlarini bilishigina emas, shuningdek, yaqin rivojlanish zonasini, Ya’ni yaqin rivojlanish imkoniyatlarini anglab yetishi ham zarur bo’ladi.
Shunday qilib, optimallashtirishning birinchi mezoniga ko’ra, o’quvchi shunday o’zlashtirish darajasiga erishishi kerakki, ushbu daraja uning yaqin rivojlanish zonasidagi imkoniyatlariga to’g`ri kelsin.
Optimallashtirishning ikkinchi mezoni shuki, o’quvchi va o’qituvchi dars va uy mashg`ulotlariga ajratilgan vaqtga qat’iy amal qilsinlar.
Tarbiyada birinchi mezon erishilgan natijaning qo’yilgan maqsad va vazifalarga to’g`ri kelishida ifodalanadi.
Ikkinchi mezon tarbiyachining tarbiyalanuvchi uchun ajratilgan mehyorlarga qathiy amal qilishida ko’rinadi.
O’qituvchi amaliy faoliyatidagi pedagogik jarayonlarning asosiy komponentlarini o’timallashtirish usullari tizimi quyidagicha:

1. 
   Ta’lim-tarbiya jarayoni uchun eng mahqul (ratsional) vazifalar kompleksini tanlaydi.
   
2. 
   Ushbu sinf xususiyatidan kelib chiqib, vazifalarni aniqlashtiradi.
   
3. 
   Qo’yilgan vazifalarni hal etish uchun zarur mazmun tanlaydi.
   
4. 
   Ushbu mazmunni amalga oshirish uchun eng maqbul metod, shakl va vositalar tanlaydi.
   
5. 
   Tezkor tarzda jarayonga o’zgartirishlar kiritadi va unga ko’ra metod, shakl va vositalarni o’zgartiradi.
   
6. 
   Qilingan ishlar chuqur va har tomonlama tahlil eti-
   ladi (natija va vaqt nuqtai nazaridan).
   

7.