Z. Z. Miryusupov, J. X. Djumanov

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

105 
5.OCHIQ TIZIMLARNING O‘ZARO BIRGALIKDA 
ISHLASH MODELI 
 
5.1. Ochiq tizimlarning o‘zaro birgalikda ishlash modeli – OSI 
modeli va uning umumiy tavsifi 
Kompyuter tarmoqlarining ishlashini ta‟minlovchi vositalarni 
yaratishga 
ko‘p sathli yondoshish
g„oyasi, tarmoqlarda standartlashning 
g„oyaviy asosi bo„lib hisoblanadi. Aynan shu yondoshish asosida ochiq 
tizimlarning bir-biri bilan bog„langan holda, ya‟ni o„zaro ishlashining 
ettita sathli standart modeli - 
Open System Interconnection (OSI)
modeli 
ishlab chiqilgan. Bu model va uning iboralari tarmoq mutaxassislari 
uchun o„ziga xos universal tilga ham aylangan. 
OSI modeli 80-inchi yillarning boshlarida standartlash bo„yicha 
qator tashkilotlar (ISO, ITU-T va boshqalar) ishtirokida ishlab chiqilgan. 
OSI modeli tizimlarning o„zaro ishlash sathlarini aniqlaydi, ularga 
standart nomlar beradi. Modelning to„liq tavsifi ming betdan oshadi. 
OSI modelida o„zaro ishlash vositalarining ettita sathlari quyidagicha 
nomlanadi:
1.Fizik sath. 
2.Kanal sathi. 
3.Tarmoq sathi. 
4.Transport sathi. 
5.Seanslar sathi. 
6.Taqdimlash sathi. 
7.Amaliy sath (5.1-rasm). 
Ma‟lumotlar 
almashinish 
jarayonida 
ikkita 
kompyuter 
qatnashganligi, ya‟ni bunda bir-biri bilan kelishgan holda ishlovchi 
ikkita «ierarxiyaning» ishini tashkil qilish kerak bo„lganligi sababli, 
tarmoqdagi o„zaro ishlash vositalarining ko„p sathli ko„rinishda taqdim 
etishning o„ziga xos tomonlari mavjud edi. Tarmoqdagi ikkala 
ishtirokchi ma‟lumotlarni - xabarlarni uzatish uchun ko„pgina 
kelishuvlarni qabul qilishlari kerak bo„ladi. Masalan: ular o„zaro elektr 
signallarining sathi va shakli haqida, uzatiladigan xabarlarning 
uzunliklari haqida, axborot uzatish ishonchliligini nazorat qilish usullari 
va boshqa ko„rsatgichlar haqida kelishib olishlari kerak. Bu kelishuvlar 
barcha sathlar uchun qabul qilinishi kerak, ya‟ni quyi - bitlarni uzatish 
sathidan boshlab, eng yuqorigi tarmoq foydalanuvchisiga xizmat 
ko„rsatish sathigacha. 

---

106 
5.1-rasm. OSI modelida sathlarning nomlanishi. 
Ikkita kompyuterning o„zaro ishlash jarayoni ma‟lum bir qoidalar 
to„plami asosida amalga oshiriladi, bu qoidalar to„plami 
protokol
yoki 
interfeys 
deb ataladi. Tarmoqning bir nomdagi sathiga tegishli tashkil 
etuvchilari o„rtasida axborot almashinish qoidalari 
protokollar
, o„zaro 
qo„shni sathlar o„rtasida axborot almashinish qoidalari esa 
interfeyslar
deb ataladi (5.2-rasm). 
Foydalanuvchi, ya‟ni biror-bir kompyuter so„rov bilan murojaat 
qilganda, amaliy (ettinchi) sathning dasturiy ta‟minoti standart shakldagi 
xabarni
(message)
hosil qiladi. Odatda bu xabar – 
sarlavha, 
ma’lumotlar qismi va tugatuvchi qismlardan
iborat bo„ladi. Xabar 
sarlavhasi, xabar yuborilgan mashinaning amaliy sathiga, uzatilayotgan 
ma‟lumotlar ustida nima vazifani bajarish kerakligi haqida axborotdan 
iborat bo„ladi (5.3-rasm).
Tarmoq orqali yuborilgan xabar, kompyuterning fizik sathi 
tomonidan qabul qilib olinadi va ketma-ket ravishda sathma-sath 
yuqoriga, birinchi sathdan ettinchi sathga uzatiladi. Har bir sath o„ziga 
tegishli bo„lgan sarlavhani tahlil qiladi va ishlab chiqadi, so„ngra esa bu 
sarlavhani olib tashlab, xabarning qolgan qismini yuqorida turgan sathga 
uzatadi. 

---

107 
Axborot almashinish jarayonida ma‟lumotlar birligini ifodalash 
uchun xabar termini bilan birga boshqa iboralar ham qo„llaniladi. ISO 
standartlarida 
har-xil 
sathlar 
protokollari 
uchun mo„ljallangan 
ma‟lumotlar birligini ifodalash uchun,