Z. Z. Miryusupov, J. X. Djumanov

II. Transport sathi.
TCP/IP stekining ushbu sathi, o„zidan yuqorida 
joylashgan sathga ikki xil turdagi xizmatni ko„rsatishi mumkin:
1.Ma‟lumotlarni uzatishni boshqarish protokoli
– TCP (Transmission 
Control Protocol) 
yordamida ma‟lumotlarni manziliga etkazilishi 
kafolatlangan xizmatni ta‟minlash. 
2.Foydalanuvchilarning deytagrammalari protokoli
– UDP (User 
Datagram Protocol) 
yordamida ma‟lumotlarni uzatishni imkon 
darajasidagi xizmatni ta‟minlash. 
Ma‟lumotlarni ishonchli etkazib berilishini ta‟minlash uchun, TCP 
protokoli o„z ishini - mantiqiy bog„lanishni o„rnatish choralarini ko„rish 
bilan amalga oshiradi. Protokol ishini bunday tashkil qilinishi quyidagi 
imkoniyatlarni beradi:
- paketlarni raqamlash; 
- ularni manziliga etib borganligini kvitansiyalar bilan tasdiqlash;
- yo„lda paketlarni yo„qolib qolish holatlari sodir bo„lsa, ularni 
qayta uzatilishini tashkil qilish; 
- bir necha marta, ya‟ni takror-takror uzatilib qolgan paketlarni 
aniqlash (topish) va ularni yo„q qilib tashlash; 
- amaliy sathga paketlarni, uzatilgan ketma-ketlikda etkazib berish. 
TCP protokoli 
ma‟lumotlar almashinayotgan kompyuterlar 
o„rtasida dupleks rejimini ta‟minlab beradi. Bu protokol - tarmoqlardan 
iborat tarmoq tarkibidagi, ya‟ni Internetda bir kompyuterda hosil 
qilingan baytlar oqimini, xatolarsiz boshqa bir kompyuterga etkazish 
imkonini beradi. 
TCP protokoli baytlar oqimini qismlarga, ya‟ni paketlarga bo„ladi 
va o„zidan pastda joylashgan tarmoqlararo o„zaro ishlash sathiga, ya‟ni 
tarmoq sathiga uzatib beradi. Tarmoq sathi orqali ma‟lumotlar o„z 
manziliga etkazib berilgandan so„ng, TCP protokoli ularni uzluksiz 
baytlar oqimiga qayta yig„ib beradi. 
Transport sathining ikkinchi protokoli UDP - oddiy deytagrammali 
protokol bo„lib, unda - ma‟lumotlarni ishonchli almashinish masalasi 
umuman qo„yilmagan, yoki ishonchlilik masalasi yuqori sath vositalari 
yoki foydalanuvchilarning ilovalari tomonidan hal qilinadigan hollarda 
foydalaniladi. 
TCP va UDP protokollari vazifalari qatoriga transport sathiga 
qo„shni bo„lgan amaliy va tarmoq sathlari o„rtasida bog„lovchi bo„linma 

---

125 
rolini bajarish vazifasi ham kiradi. Transport sathi, amaliy protokoldan 
ma‟lumotlarni u yoki bu sifat bilan uzatish topshirg„iini oladi, 
topshiriqni bajargandan so„ng esa unga bu hakida hisobot beradi. 
TCP va UDP protokollari, ulardan pastroqda joylashgan tarmoq 
sathiga, tarmoqlardan iborat bo„lgan tarmoq orqali ma‟lumotlarni erkin 
uzata oladigan, ammo unchalik ishonchli bo„lmagan vosita sifatida 
qaraydi. TCP va UDP protokollarini amalga oshiradigan dasturiy 
modullar, amaliy sath protokollari modullari kabi xostlarda o„rnatilgan 
bo„ladi. 
III. Tarmoq sathi yoki internet sathi
deb ham ataladigan sath – 
TCP/IP arxitekturasining asosi yoki asosiy bo„g„ini hisoblanadi (6.2-
rasm). TCP/IP stekining aynan shu sathi vazifasi OSI modelining tarmoq 
sathi vazifalariga mos keladi. Tarmoq sathi ko„p sonli tarmoqlarni 
birlashtirish natijasida hosil qilingan, tarmoqlardan iborat tarmoq, ya‟ni 
Internet chegarasida paketlarni harakatlantirishni ta‟minlab beradi.
6.2-rasm. Tarmoq sathining kerakligini ko„rsatuvchi chizma. 
IV.Tarmoqlarning interfeyslari sathi
. TCP/IP protokollari stekining, 
boshqa steklarning ko„p sathli tashkil kilinishdan g„oyaviy jihatdan 
farqli joyi shuki, unda quyi sath hisoblangan tarmoqlar interfeyslari 
sathining vazifalarini talqin qilinishining boshqachaligidir. OSI 
modelining quyi sathlari hisoblangan kanal va fizik sathlari -
ma‟lumotlarni uzatish muhitiga ulanish, kadrlarni shakllantirish, elektr 
signallari sathlarini moslashtirish, kodlash, sinxronlash va shu kabi 

---

126 
boshqa vazifalarni amalga oshiradilar. Keltirilgan vazifalar - Ethernet, 
Token Ring, PPP, HDLS va boshka ko„pgina ma‟lumotlarni almashinish 
protokollarining mohiyatini tashkil qiladi. 
TCP/IP steki quyi sathining vazifasi esa, anchagina oson bo„lib u 
tarmoqlardan iborat bo„lgan tarmoq tarkibiga kirgan har qanday 
texnologiyali tarmoqlarning o„zaro ishlashini tashkil qilishga javob 
beradi. TCP/IP protokollari steki - tarmoqlardan iborat tarmoq tarkibiga 
kirgan har qanday tarmoqni, paketlarni harakatlanish yo„li davomida 
keladigan keyingi marshurtrizatorgacha etkazib berish vositasi sifatida 
qaraydi. 
TCP/IP 
tarmog‘i texnologiyasi, ya’ni Internet tarmog‘i 
texnologiyasi
bilan, boshqa har qanday oraliq tarmoq texnologiyasi - 
LAN, WAN, MAN, PAN-lar o„rtasida interfeycni ta‟minlash masalasini, 
soddalashtirib quyidagicha ifodalash mumkin:
- IP paketni, qanday kilib, oraliq tarmoqning ma‟lumotlarni uzatish 
birligiga, ya‟ni uning protokollarida qo„llaniladigan ma‟lumotlar bo„lagi 
PDU-ga qanday qilib joylashtirish yo„lini topish;
- tarmoq adreslarini, oraliq tarmoq texnologiyasi adresiga o„zgartirish 
yo„lini topish. 
Bunday yondoshish, ma‟lumotlarni uzatishga qanday ichki 
texnologiyadan foydalanishdan qatiy nazar, tarmoqlardan iborat tarmoq 
bo„lgan TCP/IP tarmog„ini, uning tarkibiga har qanday tarmoqni 
qo„shish (ulash) uchun 
ochiq 
qilib qo„yadi. Bunda har bir yangi 
texnologiya uchun, ya‟ni TCP/IP tarmog„i tarkibiga ulanayotgan 
tarmoqda, o„zining xususiy interfeysi vositalarini ishlab chiqilishi kerak 
bo„ladi. Demak bu sathni avvaldan aniq qilib ishlab qo„yish mumkin 
emas. 
TCP/IP protokollari stekida tarmoqlar interfeyslari sathi chegaralab 
qo„yilmaydi. U barcha ko„p tarqalgan texnologiyalar bilan ishlay oladi. 
Lokal tarmoqlar uchun, ya‟ni LAN-lar uchun, bu Enthernet, FDDI, Fast 
Enthernet, Gigabit Ethernet texnologiyalari, global tarmoqlar uchun, 
ya‟ni WAN-lar uchun esa bu ikki nuqtali ulanish protokollari SLIP va 
PPP, hamda Frame Relay va ATM texnologiyalaridir. 
Odatda yangi lokal yoki global tarmoq texnologiyasi paydo bo„lsa, 
IP paketlarni, uning kadrlariga inkapsulatsiya qilish, ya‟ni joylashtirish 
usuli aniqlangach, RFC xujjatlarini ishlab chiqish yo„li bilan, TCP/IP 
protokollari steki tarkibiga tezda qo„shib qo„yiladi. Masalan 
RFC 1577
1994 yili ishlab chiqilgan, IP protokolni aniqlovchi spetsifikatsiya 
hisoblanadi. 

---

127