Z. Z. Miryusupov, J. X. Djumanov

3.4.Kommutatorlarning arxitekturasi va konstruktiv ishlanishi 
Hozirgi barcha kommutatorlarda asosiy amal hisoblangan 
kommutatsiyalash,
ya‟ni uzib-ulash amalini bajarishni tezlashtirish 
uchun 
mo„ljallangan va optimallashtirilgan, buyurtma asosida 
tayyorlanadigan – 
ASIC (Application Specific Integrated Circuit)
deb 
nomlangan 
maxsuslashtirilgan 
katta 
integral 
sxemalar 
(
KIS
) 
ishlatilmoqda. Ko„pincha bitta kommutator tarkibida, amallarning 
funksional jihatdan tugal hisoblangan qismini bajaradigan bir nechta 
maxsuslashtirilgan KIS-lar o„rnatilgan bo„ladi.
Kommutatorlarni 
qurishda 
muhim 
rol 
o„ynaydigan 
mikrosxemalardan yana biri, bu 
FPGA (Field Programmable Gate 
Array)
– qanday maqsadlarda ishlatilishiga qarab 
programmalanadigan 
ventillar 
massivi
 
mikrosxemasidir, 
ya‟ni ishlatilish jarayonida 
programmalanadigan ventillar massivi mikrosxemasi. Bu mikrosxemalar 
yordamida
 
ASIC KIS-lari bajara oladigan barcha vazifalarni, bajarish 
mumkin. FPGA mikrosxemalarida barcha vazifalarni, kommutatorlarni 
ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarning o„zlari ham dasturlashlari 
va qayta dasturlashlari mumkin. 
Kommutatorlar 
protsessorli 
mikrosxemalar 
bilan 
birga, 
portlarining protsessorlari orasida kadrlarni uzatib berish uchun 
mo„ljallangan tezkor
 
axborot almashinish bog‘lamlariga
ega bo„lishlari 
kerak. Hozirgi kommutatorlarda axborot almashinish bog„lamlari 
quyidagi uch xil shakllardan (sxemalardan) biri asosida qurilmoqda: 
1.
Kommutatsiyalovchi matritsa shaklida.
2.
Umumiy shina shaklida. 
3.
Ko‘p kirishlarga
ega bo‘lgan birgalikda foydalaniladigan xotira
shaklida. 
4.
Uchchala shakllardan birgalikda foydalangan holda qurilgan 
kommutatorlar
ham 
ishlab 
chiqarilmoqda 
(rus 
tilida 
– 
комбинированные коммутаторы). 
1.
Kommutatsiyalovchi 
matritsa,
kommutator 
portlari 
protsessorlarining o„zaro ishlashini nisbatan osonlik bilan amalga 
oshirishni ta‟minlab beradi. Ammo bu xildagi kommutatorlarda, uning 
portlari sonini oshirish imkoniyati qiyin bo„lar ekan, negaki portlar 
sonining 
oshishi 
kommutatsiyalovchi 
matritsa 
shaklini 
murakkablashishiga 
olib 
kelar 
ekan. 
Sakkizta 
portlar 
uchun 
mo„ljallangan kommutatsion matritsaning shakli 3.25-rasmda, ichki 
tuzilishi esa 3.26-ramda keltirilgan. 

---

60 
Bu xildagi kommutatorlarning asosiy kamchiliklaridan biri, 
kommutatsiyalovchi matritsa ichida ma‟lumotlarni 
buferlanmasligidir
. 
Chiqish porti band bo„lganida, uzatilayotgan ma‟lumotlarni kirish 
portida to„planib qolishiga to„g„ri keladi. 
3.25-rasm. Kommutatsiyalovchi matritsa.
3.26-rasm. Kommutatsiyalovchi matritsa. 
2.
Umumiy shina
asosida qurilgan kommutatorlar portlarining 
protsessorlari, 
galma-gal ulanib ishlash
rejimida (rus tilida – режим