Z. Z. Miryusupov, J. X. Djumanov

 
 
3.7.Global kompyuter tarmog‘ining umumiy tuzilish chizmasi va 
global kompyuter tarmoqlarining xillari 
Global kompyuter tarmoqlari (Wide Area Networks, WAN)
yoki 
territorial 
kompyuter 
tarmoqlar 
– tomonidan ko„rsatiladigan 
xizmatlardan, katta-katta xududlarga yoyilib ketgan ko„p sonli abo-
nentlar foydalanadilar. Bu xududlarning chegaralari – viloyat, region, 
mamlakat, kontinent chegaralaridan iborat bo„lishi yoki er yuzi bo„ylab 
yoyilgan bo„lishi mumkin. 
Global kompyuter tarmog„ining keng tarqalgan umumiy tuzilish 
chizmasi 3.35-rasmda keltirilgan ko„rinishga ega. Bunda: 
S (switch)
- 
kommutatorlar, 
K
- kompyuterlar, 
R (router)
- marshrutizatorlar, 
MUX 
(multiplexor) -
multipleksor, 
UNI (User-Network Interface)
– 
foydalanuvchi-tarmoq interfeysi va 
NNI (Network-Network Interface)
– 
tarmoq-tarmoq interfeysi, PBX - ofis ATSi va kichkina qora rangli 
to„rtburchakchalar esa DCE qurilmalari, ya‟ni modemlardir. 
Bunday tarmoq alohida ajratilgan aloqa kanallari asosida quriladi. 
Aloqa kanallari kommutatorlar – 
S
, yordamida birlashtiriladi. Bu 
kommutatorlar 
paketlarni kommutatsiyalash markazlari
(PKM)
deb ham 
ataladi, ya‟ni ular aynan paketlarni kommutatsiyalashni amalga 
oshiradilar. 
3.35-rasmda keltirilgan global kompyuter tarmog„i kompyuter 
trafigi uchun qulay hisoblangan, paketlarni kommutatsiyalash rejimida 
ishlaydi. 
Lokal 
kompyuter 
tarmoqlarini 
korporativ 
tarmoqqa 
birlashtirish uchun bu rejimning afzalligini vaqt birligida uzatilyotgan 
ma‟lumotlarning hajmi, hamda bunda tarmoqda ko„rsatilayotgan 
xizmatlar narxining 2-3 marta arzon ekanligi ham isbotlaydi. Ko„p 
joylarda yuqoridagi rasmda keltirilgan ko„rinishdagi tarmoqlarni qurish 
imkoniyatlari mavjud bo„lavermaydi. Shuning uchun lokal tarmoqlarni 
o„zaro bog„lash uchun o„sha joyda bor bo„lgan aloqa kanallaridan ham 

---

69 
foydalanishga to„g„ri keladi. Qanday aloqa kanallaridan foydalanilishiga 
qarab, global tarmoqlarning quyidagi xillarini ko„rsatish mumkin: 
1.Alohida ajratilgan kanallardan foydalanuvchi global tarmoqlar. 
2.Kanallarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar. 
3.Paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar. 
3.35-rasm. Global tarmoq strukturasining namunasi. 
3.1-jadvalda paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global 
kompyuter tarmoqlarining ko„rsatgichlari keltirilgan. 
3.1-jadval.