`
6
«Zamonaviy dunyoda amaliy fanlar: Nazariya va
amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
MUQİMİY SHE’RLARİDAGİ MUSİQİY JOZİBA HAMDA
OHANGDORLİK
To’g’izova Malika Soxib qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
“Moliya va buxgalteriya hisobi” fakulteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.6404648
Annotatsiya: Ushbu maqolada Muqimiy lirikasida g’azal janrining tutgan o’rni haqida fikrlar
bildirilgan. Muqimiy g’azalnavislik borasida salohiyatli ijodkor sifatida namoyon bo’ladi.
Uning g’azallari adabiyotimiz tarixida alohida o’rin tutadigan ijod namunalaridir.
Kalit so’zlar: Muqimiy, g’azalnavislik, adabiyot, she’riy janrlar, mumtoz she’riyat, qofiya.
Ma’lumki, Muqimiy she’rlari ko’pincha siyohi qurimasdan turib qo’shiq qilib kuylangani
sababli ko’proq xonandalar orqali yoyilgan. Juda ko’p taniqli san’atkorlar o’z
hayotlarini
Muqimiy ijodi bilan bog’laganlar. Shoir she’rlarida Mamajon makay, Nizomxon, Farzincha
(Farzinxon), Ismoil naychi ismlari muvashshah sifatida keltirilgani kuzatiladi.
Ularga
bag’ishlangan baytlar, she’rlar ham bor. Bular o’sha davrdagi mashhur san’atkorlarning
ismlari, laqablari. Muqimiyning ular bilan bunday yaqin aloqasi bejiz emas. Shoir g’azallari,
musiqiy, ohangdor edi, xaridori ko’p edi. Bu hol ismlari muvashshah qilingan san’atkorlar va
boshqa soha kishilarining Muqimiy va uning ijodiy davrasi uchun yaqin shaxslar bo’lgani
haqidagi xulosaga olib keladi va shoir biografiyasi hamda adabiy davrasi haqidagi mavjud
tasavvurlarni boyitishga
xizmat qiladi
Muqimiy ijodida uchraydigan g’azal turlaridan yana biri- g’azali musajja’ . Musajja’ saj’li,
qofiyali degan ma’noni anglatib, mumtoz adabiyotdagi qofiya bilan bog’liq badiiy san’at.
G’azali musajja’ baytlari ichki qofiyali g’azal bo’lib, unda baytlardagi misralar to’rt bo’lakka
teng bo’linib, oldingi uch bo’lak
mustaqil holda qofiyalanadi, to’rtinchi bo’lak esa she’rdagi
asosiy qofiyaga ohangdosh so’z bilan tugallanadi. Muqimiy g’azaliyotida bu shaklda yozilgan
ikki g’azal mavjud bo’lib, ularning mat’lalari musajja’ emas, oddiy usulda bitilgan. Bobur
o’zining “Muxtasar” asarida “musajja’ g’azallarning matla’idan saj’ kamroq rioyat qilibturlar.
Agar rioyat qilinsa yaxshiroq bo’lgusidir”, - deydi. Muqimiyning quyidagi g’azali musajja’
usulida
bitilgan va Bobur aytganidek, matla’da saj’ rioya qilinmagan:
Kulbam aro qo’ydi bu dam, yuz shukr ul barno qadam,
Miskinlarim aylab karam, qildi gulistoni eram.
Jallod ko’zlar qop-qora, mujgonlaridur surma-so,
Qayrilma qoshlar, guyiyo, hunrez shamshiri dudam.
Jono dedikim, sodda ro’, ko’pdur go’zallar tundi xo’,
Suhbatda shirin guftu-go’, olifta sandek sho’xi kam.
Aydi kulub, ey notavon, hajrimda ranging za’faron,
Javru
jafa qildim yomon, ma’zur tut chekding sitam.
Aydimki: qullikka bitib, kelgan zamon
tashrif etib,
