Zamonaviy sanoat tarmoqlari

2.2. SANOAT TARMOQLARI KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI, MAHSULOT TANNARXI VA NARXI
Korxona ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi.Mahsulot tannarxi to`g’risida tushuncha.
Korxonada ishlab chiqarish xarajatlari korxona faoliyati uchun muhim rol o`ynaydi, chunki mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari qancha kam bo`lsa korxona foydasi va rentabelligi shuncha oshadi.
Korxona sarf xarajatlari o`z ichiga 1) mahsulot ishlab chiqarish tannarxi, 2) davr xarajat­lari, 3) moliyaviy faoliyat bo`yicha xarajatlar, 4) favqulotda zararlarni oladi.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fev­ralda qabul qilgan 64 qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (xizmatlar)­ning sotish xarajatlarining tuzilishi va moliyaviy natijalarning tashkil topishi qoidalari»ga asosan korxonalarning xarajat moddalari quyidagilardan tashkil topadi:
Ishlab chiqarish xarajatlari:
– mahsulot tannarxi:
Ishlab chiqarishning moddiy xarajatlari:

• 
  mahsulotga qushiladigan xom ashyo va materiallar – sotib olingan materiallar (ishlab chiqarishni me`yorida o`tishini ta`minlash, ehtiyot qismlar, mahsulotlarni urash, joylash uchun materiallar va h.k);
  
• 
  ishlab chiqarish xususiyatiga ega xizmatlar va ishlar;
  
• 
  tabiiy xom ashyo (suv, yog’och va h.k);
  
• 
  energiya va yoqilg’ining hamma turlari;
  
• 
  materiallarning tabiiy kamayishi.
  

Ishlab chiqarish xarakteridagi mehnatga to`lovlar:

• 
  bajarilgan ishlar uchun to`lovlar;
  
• 
  qo`shimcha to`lovlar;
  
• 
  ishlanmagan vaqtlar uchun to`lovlar.
  

Ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar:

• 
  ish haqi fondiga nisbatan ajratmalar;
  
• 
  nodavlat nafaqa fondiga, ixtiyoriy tibbiy sug’urtaga va boshqa ixtiyoriy to`lovlar.
  

Asosiy fondlar va nomaterial aktivlar amortizatsiyasi:

• 
  asosiy fondlarning eskirishiga qarab bosh birlamchi bahodan ajratma.
  

Ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar:

• 
  ishlab chiqarish jarayoniga ko`rsatilgan xizmatlar;
  
• 
  ishlab chiqarish xom ashyo va materiallar bilan ta`minlash;
  
• 
  asosiy fondlarni ishchi holda saqlash xarajatlari;
  
• 
  o`t o`chirishni ta`minlash va qorovullar;
  
• 
  ishlab chiqarish asosiy fondlarining ijara haqi.