‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Marketing
— insonning ayirboshlash v ositasida talab va 
ehtiyojni qondrishga qaratilgan faoliyatidir. M arketing tarkibiga 
bozorni o ‘rganish. Iste ’molchi buyurtm asiga k o ‘ra m ahsulotlar 
assortim entini rejalashtirish, bozorni egallash, reklam a, tovarlar va 
xizm atlam i ishlab chiqaruvchidan iste’m o lch ig a yetkazib berish 
bilan bogMiq tadbirkorlik faoliyati kiradi.
M arketing konstruktor, m uhandis, iqtisodchi va boshqa 
m utaxassislarga bozor ehtiyojlari bilan tanishish, iste’m olchi ushbu 
m ahsulotning qanday b o ‘lishini istashi, unga q an ch a xaq to ‘lashi, u 
kim uchun zarurligi haqida m ulohaza yuritish im konini beradi.
Bozor sharoitida korxonani boshqarish m arketingni ishlab 
chiqarish siklining boshiga q o ‘yadi, chunki x o ‘jalik qarorlarini 
qabul qilish asosida ishlab chiqarish im koniyatlari em as, balki bozor 
talablari, xaridor ehtiyojlari yotadi. Oxir natijada korxona k o ‘lami, 
korxonani boshqarish tashkiliy tarkibini, bosh q aruv tamoyil va 
usullarini, xizm at k o ‘rsatish y o ‘nalishlarini bo zo r belgilaydi.
Bozor m unosabatlari sharoitida korxona bo zo r k o n ’yunkturasi, 
boMajak sheriklar im koniyatlari, narxlar o 'z g a rish i haqida axborot 
olish asosida o ‘z ishlab chiqarishini m oddiy-texnikaviy ta ’minlash 
va kapital qurilishni tovarlar va xizm atlar bozoridan (bevosita 
ishlab chiqaruvchidan, ulgurji savdoda, shu ju m lad a n , yarm arka, 
kim oshdi savdosi, ham da m oddiy-te’m inot v a boshqa vositachi 
tashkilotlardan) resurslar sotib olish yoMi bilan am alga oshiradi. 
N atijada korxonaning reja-iqtisod. texnika, texnologiya, ta ’minot 
va sotuv boMimlari vazifalari o ‘zgaradi. chunki korxona muhandis- 
texniklari resurslardan qay darajada foydalana olish im koniyatiga 
ega ekanliklarini bilishlari, bozor ta ’siridan erkin boMishlari uchun 
korxonada bozor iqtisodiyoti, korxona ishlab chiqarish v a m oliya 
siyosati masalalari b o ‘yicha axborot nianbaasi, boMgan maxsus 
m arketing xizmatini tashkil etish ehtiyoji v u ju d g a keladi.
293

---

M arketing b o ‘limi bozom i, ijtim oiy talab xolati va o ‘zgarishi, 
kon’yunkturani o ‘rganish natijasida korxonada ishlab chiqariladigan 
m ahsulot zarurligi, istiqboli m asalasini hal etadi.
K orxonani m arketing vositasida boshqarish ancha m ushkul 
bo ‘lib, k atta h ajm da reja-xisob kitoblarini, kadrlam i qayta 
tayyorlashni, boshqaruv vazifa va usullarini tubdan o ‘zgartirishni 
talabqiladi. Faqat korxona, butun iqtisodiyot x o ‘jalik m exanizm ini 
tubdan qayta qurishi asosidagina m arketing tendensiyasini q o ila s h
m umkin. A k s holda korxona tez o ‘zgaruvchan talabga m oslasha 
bilmay, raqobat kurashiga bardosh b era olm aydi. Bu korxona foyda 
ko ‘n n aslig i va undan kelib chiquvchi boshqa oqibatlarga olib 
keladi. C hunki faqat iste’m olchilar ehtiyojini hisobga olib, fan- 
texnika taraq qiy oti yutuqlaridan foydalana olgan korxonagina o ‘z 
m ahsulotini sotishdan foyda olishi m um kin. Bu m a’noda am erikalik 
avtom obil m agn ati G.Fordning fikrini ta ’kidlab o ‘tish zarur. Undan 
qanday qilib m illion er b o ‘lganligini so ‘raganlarida quyidagicha 
jav o b bergan: « Ju d a oson. M en o ‘z avtom obillarim ni bozorda 
boshqalarga nisbatan arzonroq sotib, o ‘z ishchilarim ga boshqalarga 
nisbatan k o ‘p xaq to ia g a n m a n » . Bunday holda u sinishi kerak edi, 
lekin u raqobatchilarini bozordan siqib chiqarib bozom i egallagani 
uchun m illio ner b o ‘ldi.
Tovar pul m unosabatlari jam iyatni o ‘z -o ‘zini boshqarish 
m exanizm i bilan qurollantirgani uchun bebaho xususiyatga ega. 
Tartibga solinuvchi b o z o rx o ‘jalik faoliyatini iste'm olchiga qaratish, 
tashkiliy tizinilar, boshqaruv tam oyili va usullarini qayta qurish, 
korxona m aq sad va vazifalarini o ‘zgartirishni talab qiladi.
A m erikalik iqtisodchi F ilip p K o tle r o ‘zining m ashhur 
«M arketing 
b o ‘yicha 
boshqaruv» 
q o ‘llanmasida 
m arketing 
turlarining klassifikatsiyasini bergan