‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Kutishlar 
nazariyasi.
K utishlar 
nazariyasi 
am erikalik 
ruhshunos 
Viktor Vrum 
tom onidan 1964-yilda ishlab chiqilgan. 
Uning mohiyati shundaki, m otivatsiya nafaqat ehtiyojni qondirishga, 
shuningdek, m aqsadga erishish uchun tanlangan xohishga ham
bogMik. Kutish nazariyasida 3 ta muhim om ilning o ‘zaro bogMiqligi 
asosiy o ‘rin tutadi: m ehnat sarfi — natijalar; natijalar — mukofot; 
m ukofot qiymati, qoniqish yoki qoniqm aslikning nisbiy k o ‘rsatkichi.
M ehnat sarfi — natijalar 
(S-N)
bu m ehnatga qilingan sa rf 
va olingan natija orasidagi nisbatdir. 
Natijalar 
— mukofot 
(N-M)
bu biron-bir aniq mukofotlashni kutish yoki erishilgan natijalar 
darajasiga javoban rag ‘batlantirishlar. K utishlar nazariyasining 
aniqlovchi uchinchi omili bu valentlikdir yoki m ukofotning 
qimmatidir. 
ValentUk
 
— qandaydir m uk ofo t olinishi natijasida 
qoniqish yoki qoniqm aslik darajasi va bu daraja m uayyan m ukofotni 
olish natijasida yuzaga keladi. O dam larning ehtiyojlari va m ukofotga 
boMgan m unosabatlari turli xil bo ‘lganligi sababli, aniq belgilangan 
m ukofot ham m ada ham bir xil qim m atga ega em as. Bu fikrlarning 
nisbatini quyidagi form ula orqali ko ‘rsatish m um kin:
MOT I VATS I Ya
 =
S-N X N -V X VALENTLIK
Adolatlilik nazariyasi.
A dolatlilik nazariyasida odam lar 
qilingan xarajatlar evaziga olgan m ukofotni subyektiv baholaydilar 
yoki xuddi shu ishni bajargan kishi olgan m ukofot bilan 
taqqoslaydilar deyiladi. Shunday y o ‘l bilan, boshqalarga nisbatan 
kam to ‘lanayotgan xodim lar m ehnat intensivligini kam aytiradilar va 
m ukofotni oshirishni talab etadilar.
Dj. 
A dam snin g «Adolatlilik nazariyasi» b o ‘yicha, odam lar 
xarajatlarga nisbatan adolatli yoki adolatsiz b o ‘la turib, m ukofot 
tuzilishi to ‘g ‘risidagi o ‘zlarining ishonchlari orqali m otivlantiriladi.
223

---

O dam lar turli xildagi shaxslar o ‘rtasida solishtirishlar uchun 
m unosabatlarda b o ‘ladigan darom adlar va xarajatlarni tenglashtirish 
uchun subyektiv hukm ni q o ‘llash m oyilligiga ega boMishadi. 
A dolatlilik nazariyasi shuni ta ’kidlaydiki, inson m otivatsiyasiga 
uning hozirgi faoliyati va natijalariga boMgan bahosining adolatliligi 
muhim darajada ta ’sir qiladi. Adolatlilik hozirgi baholam ing oldingi 
baholar bilan, shuningdek, boshqa odam larning aynan shunday 
yutuqlariga boMgan baholari bilan solishtirishdan kelib chiqqan 
holda aniqlanadi. A garda odam shuni ko‘rsaki, boshqalarga boMgani 
kabi unga ham bir xil m e’yor bilan m unosabatda boMishsa, u o ‘zini 
qoniqtirilganday his qiladi va faollikni yuzaga chiqarishni boshlaydi. 
A dam sning fikriga k o ‘ra, har bir subyekt doimo fikran quyidagi 
m unosabatni baholab turadi:
Shaxsiy daromadlar Boshqa shaxs daromadi