‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Kodlashtirish va kanalni tanlash.
Jo ‘natuvchi axborotni j o ‘na- 
tishdan oldin uni simvollar ya’ni so ‘z!ar, intonatsiya va im o-ishora 
yordamida kodlashtiradi. Bunday kodlashtirish g ‘oyani axborotga 
aylantiradi. Jo ‘natuvchi bundan tashqari simvollarga m os uzatish 
kanalini tanlanishi kerak. Ularga nutq va yozm a materiallarni uzatish, 
hamda elektron aloqa vositalari (komputer, videom agnitofon va 
boshqalar) kiradi. Agar kanal tanlangan simvollarga m os boMmasa 
axborot almashuv samarasiz boMadi.
Uzatish.
Bu bosqichda jo ‘natuvchi axborotni qabul qiluvchiga 
yetkazish uchun kanaldan foydalanadi. Axborotni uzatish m uhim
bosqichlardan biri hisoblanadi, chunki shu orqali g ‘oya boshqa k ishiga 
yetkaziladi.
Har bir bosqichda axborot m a ’nosi buzilishi va y o ‘qolishi 
m umkin.
Dekodlashtirish.
Qabul qiluvchi axborotni dekodlashtiradi, 
y a ’ni j o ‘natuvchi simvollarini qabul qiluvchi ongiga kiritish. 
Agar qabul qiluvchi g ‘oyani tushunganini namoyish etsa, axborot 
alm ashuvi samarali hisoblanadi.
133

---

A x b o ro t almashuvi y o ‘lida turadigan to ‘siqlarni o ‘rganishda 
ikki m uhim konsepsiyani o ‘zlashtirish lozim — te s k a r i aloqa 
v a sh o v q in . Boshqaruv tizim i unsurlari ichida m urakkab, k o ‘p 
to m onlam a va xilm a-xil aloqalar mavjudligi sharoitida teskari 
aloqaning ahamiyati ayniqsa ortadi. Boshqaruvchi tizim farm oyish 
yoki buyruq bergandan keyin shu farmoyish yoki buyruq qanday 
bajarilayotganligi to ‘g ‘risida teskari aloqa yo‘li b o ‘yicha o 'z vaqtida 
axb orot bilan tam inlanib turilm asa, boshqarish jarayoni buziladi va 
boshqaruv tizim i butunlay izdan chiqadi. Teskari aloqa b o ig a n d a
j o ‘natuvchi va qabul qiluvchi kom m unikativ rollarni alm ashtiradi. 
Q abul qiluvchi j o ‘natuvchiga aylanadi va ham m a bosqichlardan 
o ‘tib j o ‘natuvchiga axborot qanday qabul qilinganligini yetkazadi. 
Teskari aloqa yordam ida axborotni j o ‘natuvchi bilan uni qabul 
qiluvchi o ‘rtasida aloqa o ‘m atiladi. Bu jarayonda axborotni qabul 
q iluvchi axborot bilan o ‘zaro almashuv jarayonining barcha 
bosqichlarini takrorlaydi, n atijad a axborotni yuboruvchi endi uni 
qabul qiluvchiga aylanadi, y a ’ni har ikkala tomon o ‘z vazifalarini 
o ‘zaro alm ashgandek b o ‘ladi 
(8.3-chizma).
A xborot, 
to 'p la n g a n tajriba
I
JO 'N A T U V C H l
G'oyani
yuzaga
keltiruvchi
shaxs
Kodlash-
tiradi
G ‘oyani yuzaga 
k eltiru v ch i jav o b n i 
dekodlashtiradi
A xborotni
yetkazadi
А Х БО РО Т
KANAL
V erbal yoki 
n overbal 
simvoUar
T anlaydi
Nutq, xat, 
elektron aloqa 
vositalari
->W
SHOVQLN 
_ _ v _ 
t
K A N A L -
Taniaydi
Jo'natuvchiga
T eskari aloqa zanjiri
A xborotni
yetkazadi
Q ABUL QILUVCHI
D ekodlashtiradi va 
|
to ‘g‘ri yoki noto‘g ‘ri 1
tiradi
tushunadi 
f