‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

8.5.1. Tebranishlar qulochi va amplitudasini aniqlash
T ebranishlar qulochi (razm ax) ikkilangan am plituda sifatida 
vibrogrammalardan o'lchab olinadi ( 8.14-rasm, a ). Amplitudalami o'lchash 
uchun sinovdan oldin grafikda “nol chizig'i” o'tkaziladi, bu chiziq o'lchovchi 
asbobning muvozanat holatini ifodalaydi; so'nish tebranishi tugagach “nol 
chiziq” davom ettiriladi (8.14-rasm, b). Grafik ancha uzun bo'lsa “nol 
chizig'i” ning holati tahlil davomida uzil-kesil hal qilinadi.
Ba’zi qiyin vibrogrammalarni tahlil qilishda, amplitudalami aniqroq 
o'lchash maqsadida, o'ta sezgir fotoelementlardan foydalaniladi; bunday 
asboblar chiziq qalinligining o'rtasigacha bo'lgan masofani aniq o'lchash 
imkonini beradi. O'lchash natijalari diskret sanoqlar ko'rinishida olinadi 
va qayta ishlashni davom ettirish uchun EHM ga kiritiladi.
124

---

8.5.2. Tebranishlar davrlarini o‘lchash
Vaqt masshtabi 
aniq bo'lsa, tebra­
nishlar davrlarini 
aniqlash qiyin emas.
Buning uchun vib- 
rogramma (yoki os- 
sillogram m a)ning 
biror 
b arqaror 
uchastkasi tanlanadi 
(8.15-rasm). Aslida 
tebranishlar davri T sifatida bir siklga ketgan vaqtni grafikdan o'lchab olsak 
ham bo'laverar edi. Ammo yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan xatoliklami 
kamaytirish maqsadida vibrogrammadan bir necha sikldan tashkil topgan 
uchastkasini ajratib olib (rasmda x ga teng bo'lgan masofa), shu uchast- 
kadagi tebranishlar davrini aniqlaymiz.
8.15-rasmdagi £ -vaqt belgilari orasidagi masofa (mm); г -berilgan vaqt 
intervali
(sek); x — grafikda ajratilgan uchastka uzunligi (mm); n — tebranishlar 
soni bo'lsa, tebranishlaming bir sikli uchun ketgan vaqt quyidagiga teng 
bo'ladi:
T = — ( s ek)
8.5.3. Ko‘chishlar orqali tezlik va tezlanishlarni aniqlash
Ko'chishlar, tezliklar va tezlanishlar orasida differensial bogManishlar 
borligi bizga teb ran ish lar 
nazariyasidan ma’lum. Buning 
ma’nosi shuki, agar ko'chishlar 
m a’lum bo'lsa, ular orqali 
teb ranishlar 
tezligi 
va 
tezlanishini aniqlash mumkin.
Bir turdan ikkinchi turga 
o 'tish am allari grafik yoki 
analitik usullarda, shuningdek, 
asboblar yordamida bevosita
8.16-rasm. Tebranishlar logarijmik
dekrementini aniqlashga doir.
8.15-rasm. Barqarorlashgan tebranishlar davrini
aniqlashga doir: