kuchlanish — deformatsiya holatini aniqlash, ikkinchisi esa konstruksiyaning haqiqiy ishini noelastik bosqich va chegaraviy holatlarda m odellashtirishdan iboratdir. Modellashtirishda, eksperiment natijasida aniqlanishi lozim bo'lgan asosiy om illar ajratib olinadi va m odelni yasashda ana shu om illar qiym atini kerakli darajada o'zgarib borishi ta ’m inlanadi. M odel sinovlarini naturaviy 157
sinovlardan afzalligi shundan iboratki, laboratoriya sharoitida o'rganilayotgan barcha param etrlam i talab etilgan aniqlikda oMchash imkoniyatlari mavjud bo'ladi. Shuni ham alohida ta ’kidlab o'tish joizk i, natural o'lcham dagi qurilish konstruksiyalarini, masalan, uzunligi 24 m bo'lgan fermalar yoki o'lchamlari 3 x 12 m bo'lgan yopm a plitalarni laboratoriyada sinash ham m asshtabi 1:1 bo'lgan m odel sinovlariga kiradi, chunki bunda konstruksiyaga yuk qo'yish ham da uning tayanchlari m odellashtiriladi. Shuning bilan birga, m odel sinovlari ko'p hollarda naturaviy sin ovlam i to'ldiradi. Kranlar, texnologik jihozlar, sham ol va h.k.ning inshootga bo'ladigan ta ’siri faqat real sharoitlardagina o'rganilishi m um kin. 10.2. Model sinovlarini o‘tkazish M odelning masshtabi, materiali, izlanayotgan parametrlami o'lchaydigan vositalar ham da m odelni yuklash usuli m odellashtirish oldiga qo'yilgan m a sa la g a qarab hal e t ila d i. A gar in s h o o t n in g h is o b la s h sx e m a si m odellashtirilayotgan bo'lsa yoki m odel konstruksiyaning elastik zonadagi ichki kuchlari va ko'chishlarini aniqlashga xizm at qiladigan bo'lsa, u holda uning masshtabini m um kin qadar kichikroq (1 /2 0 0 — 1/50) olishga harakat
