Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги

Tushunchalar
Mazmuni
Ilk paleolit
O’rta paleolit
So’ngi paleolit
Antropaganez
Selung’ur
Neandertal
Teshiktosh
Qol cho’qmori
Matriarxat
Kremanyon

Mavzu yuzasidan tuzilgan krassvord

		7					1
																						2
			5												6
3
		4													8

Savollar:

1. 
   Ilk paleolit davriga oid 13 ta madaniy qatlamdan iborat arxeologik hudud?
   
2. 
   “ Muste “ madaniyatiga oid O’rta Osiyoda ochilgan birinchi arxeologik hudud?
   
3. 
   “ Muste ” davrida O’rta Osiyoda yashagan dastlabki odamlar mehnat qurollarini qaysi daraxtdan foydalanib yasashgan?
   
4. 
   Paleolit davrini o’rganish bo’yicha butun dunyoga tanilgan mashhur fransuz arxeologi?
   
5. 
   41 ta madaniy qatlamdan iborat, arxeolog olim Qosimov tomonidan ochilgan arxeologik makon?
   
6. 
   Farg’ona shahridan janubda, Oloy tizmasining shimolida, Dang’arak darasidan 1956- yilda topilgan qurol yasashga ixtisoslashgan hudud?
   
7. 
   Qaysi davrda odamlar mamontlar qirilib ketishiga sabab bo’lishgan?
   
8. 
   O’rta Osiyoda yagona bo’lgan Arxeologiya instituti tashabbuskori bo’lgan o’zbek arxeologik olimi?
   

Javoblar:
1.SELENG’UR
2.TESHIKTOSH
3.DO’LANA
4.BORD
5.KO’LBULOQ
6.QOPCHIG’AY
7.MUSTE
8.G’ULOMOV

3-Mavzu: Mezolit davri va uning o‘rganilishi
Reja:
1.Mezolit davri va uning xususiyatlari.
2.Mezolit davrining o‘rganilish tarixi.
3.O’zbekistonning mezolit davri yodgorliklari.
Tayanch tushunchalar:
Mezos, litos, Gyunts, Mindel, Riss, Vyurm, mikrolitlar, kamon o‘qi, pistirma, pichoq, arra, Azil g’ori, Jabl, Obishir madaniyati, Qo‘shilish, Machay g’ori, Zarautsoy suratlari.
Mezolit davri va uning xususiyatlari. So‘nggi paleolit davriga kelib, er yuzida muzliklarning chekinishi natijasida iqlim o‘zgaradi. Bu esa o‘z navbatida ibtidoiy odamlarning turmush tarzida o‘zgarishlarga olib keladi. Olimlar bu davrning o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olib, uni o‘rta tosh davri, ya’ni mezolit atamasi bilan atadilar.
“Mezolit” so‘zi grekcha “mezos”-o‘rta, “litos”-tosh so‘zlaridan kelib chiqqan bo‘lib, miloddan avvalgi 12 ming yilliklardan 7 ming yilliklargacha davom etgan. Bu davrda muzliklar tugab, iliq iqlim davri boshlandi.
Mezolit davrida iqlimning o‘zgarishi bilan hayvonot dunyosi ham o‘zgardi. U deyarlik hozirgi davrga o‘xshab ketgan. Qadimgi tosh davri yirik hayvonlari yo‘qolib, ular o‘rniga arxar, muflon, tog‘ echkisi, bug‘u, jayron, qulon, quyon, arslon, yo‘lbars, bars, qoplon va boshqalar paydo bo‘lgan. O‘simliklar dunyosida ham endi issiqtalab o‘simliklar salmog‘i oshgan. Bu esa ibtidoiy odamning turmush tarzining o‘zgarishiga olib kelgan.
O‘q yoyning kashf etilishi xo‘jalikda ovning ahamiyatini oshirdi. Endi uzoqdan turib o‘z o‘ljasini nishonga olish imkoniyatiga ega bo‘lgan ibtidoiy ovchilar ov hayvonlari izidan yurib, yangi-yangi erlarni o‘zlashtirib bordilar. Ular ovchilikning qulay imkoniyatlarini o‘zlashtirib borganlar. Bu davrda baliqchilik ham jamoada muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Shu sababli, mezolit davri odamlari ko‘proq maydonlarni egallay boshlaganlar. Mezolit davrida O‘rta Osiyoning deyarli barcha hududlari yashash uchun qulay bo‘lgan. O‘rta Osiyoning Amudaryo bilan Sirdaryo oraliqlarida mezolit davriga oid yodgorliklar ko‘p uchraydi. Jumladan Markaziy Farg‘onaning o‘zida 100 dan ortiq mezolit davri yodgorliklari topilgan.
Jahon arxeologiyasida mezolit davrini 2 bosqichga: Azil va Tardenuazga bo‘ladilar. Ular dastlab Fransiyadan topilgan makonlar nomlari bilan atalgan.
Azil davrida tosh qurollari Madlen tipiga mansub bo‘lgan, bu bilan azillarni madlenlar vorisi deb hisoblashga imkon bergan. Bu davrning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri mikrolit qurollarning uchrashidir (grekcha mikros-kichik). Qalamtosh tig‘iga o‘xshash maxsus o‘tkir tosh paraqalari ko‘p uchraydi. Mikrolitlarning ko‘pi o‘q uchi xizmatini bajargan. Ularning ko‘pi tol bargiga o‘xshash bo‘lgan va ular tayoqlarga biriktirilgani uchun maxsus moslama bo‘lgan (zug‘ata).
Tardenauz makonlarida esa mikrolit juda ko‘p uchraydi. Ular juda mayda bo‘lib, ba’zilari 1 sm ga etar etmas bo‘lgan, 2 sm lilari esa kam uchraydi. Chaqmoqtosh bo‘lagini ezib, urish yo‘li bilan hosil qilganlar. Mikrolitlar turli xil geometrik shaklda bo‘lgan (uchburchak, trapetsiya, romb). Ularning nimalarga ishlatilganligi haqida 2 xil fikr mavjud: 1) tayoq uchidagi yoriqqa tiqilgan, o‘tkir va engil kamon yasalgan. 2) suyak yoki yog‘och qurolllarga taqab, o‘tkir tig‘ hosil qilingan.