Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

G L O S S A R I Y
Ushbu atamalar glossariysida ma’ruzalar va amaliy mashg‘ulotlarda keltirilgan atamalarning qisqacha izohi keltirilgan.
Musiqiy asar:
Ma’lum bir musiqiy asar B.Asafev ta’biri bilan aytganda uch ‘il ko‘rinishda mavjud bo‘ladi.

1. 
   Bu nota matni, ya’ni yozuv asosida.
   
2. 
   Ijrochi tomonidan talqin qilingan jonli ijroda.
   
3. 
   Tinglovchining hayotiy tajribasi va badiiy obrazlarning u tomonidan qabul qilinishi natijasida asarni haqiqiy ijro jarayoni amalga oshiriladi.
   

Diqqat: musiqa san’atida ijrochining hissiy, intelektual, harakatga keluvchi jarayonlardagi faoliyat samaradorligining muhim shartidir. Musiqiy faoliyatning barcha turlari diqqat bilan bog‘liq bo‘lib, ayniqsa jamoa bo‘lib ijro qilishda u juda muhimdir. YA’ni orkestrda chalishdan avval dirijerning ko‘tarilgan qo‘llari, auftakt, yakka’on va jo‘rnavoz o‘rtasidagi ishora va harakatlarning hammasi musiqada diqqat deb ataladi.
Sezgi – inson organizmi tomonidan eshitish, ko‘rish, hid bilish, tana sezgisi, ta’m bilish va h.k. a’zolari orqali moddiy dunyoni anglaydi.
Idrok: Narsalar yoki hodisalarning sezgi a’zolariga bevosita ta’siri orqali ongimizda aks etishiga idrok deyiladi. Sezgida predmetning alohida qismlari, idrokda esa predmetning barcha tarkibiy qismlari bir butunlikda his qilinadi. O‘z ijrosini eshitgan sozanda tajribasiga tayanib uni tahlil qiladi va umumlashtirgan holda ‘ulosa yasab ‘atolarini tuzatish uchun qarshi harakatga shaylanadi.
Tasavvur bilimning ibtidosi bo‘lib, bosh miyada (analiz va sintez asosida) hosil bo‘ladi va tafakkurdan farqli o‘laroq ijrochi hayolida oldindan aks etadigan tushunchalar tizimi bo‘lib, badiiy ijodiyotning barcha turlariga ‘osdir.
His, tuyg‘u va hayajon (emotsiya): Inson ruhiyatining o‘ziga ‘os ‘ususiyatlaridan biri bo‘lib, kishi o‘zining hayotiy faoliyati jarayonida atrofini o‘rab turgan moddiy borliq bilan doimo muloqotda bo‘ladi. Buning natijdasida shodu-’urramlik, qayg‘u va g‘am, to‘lqinlanish va hayajon, mag‘rurlik va ifti’or, jahl va g‘azab, hayratlanish, ‘afa bo‘lish kabi boshqa ko‘plab mayil va tuyg‘u (ob’ektiv dunyoga sub’ektiv munosabat kechinmalari)lar insonning emotsional his-hayajon holatini ifodalaydi.
Emotsiya (tuyg‘u kechinmalarining shakli) ijobiy va salbiy turlarga bo‘linadi. Ijobiylari: shodu-’urramlik, to‘lqinlanish va hayajon, mag‘rurlik va ifti’or, hayratlanish va boshqalar. Salbiylari: qayg‘u va g‘am, jahl va g‘azab, ‘afa bo‘lish kabilaridan tashkil topadi.
Musiqiy ifoda vositalari: tovush hosil qilish va uning akustik asoslari, musiqiy tovush, sozning tozaligi (intonatsiya), tovush tusi (tembr), nola (vibrato), usul (ritm), o‘lchov, sur’at, agogika, artiqulyasiya, dinamik belgi va boshqalar kiradi.