Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
JK 29-moddasi 2-qismida ishtirokchilikning eng kam xavfli shakli –
oddiy ishtirokchilik tushunchasi belgilangan. NOTA BENE ! Ikki yoki undan ortiq shaxsning oldindan til biriktirmay jinoyat sodir etishda qatnashishi oddiy ishtirokchilik deb topiladi (JK 29-moddasi 2- qismi). Oldindan kelishuv mavjud emasligi ishtirokchilik mazkur shaklining asosiy xususiyatidir. Oddiy ishtirokchilik, garchi ishtirokchilar o‘rtasida rollar taqsimoti bo‘lsa-da, doimo birgalikda bajaruvchilikni taqozo etadi (birgalikda aybdorlik). Rollar taqsimoti ishtirokchilikning murakkab shakllariga, ayniqsa, uyushgan guruhga va jinoiy uyushmaga ko‘proq xos ekanligiga qaramay, sud amaliyoti tahlili shuni ko‘rsatadiki, jinoyat sodir etish tashabbusi o‘z harakatlari bilan go‘yoki boshqa birga bajaruvchining harakatlariga namuna ko‘rsatayotgan bir bajaruvchidan chiqishi mumkin. Biroq bu holat jinoyat tashabbuskori ahamiyatini hech ham o‘zgartirmaydi va uning harakatlari bajaruvchi qilmishi belgilari bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi, rollar taqsimoti esa tashabbuskor-bajaruvchi qilmishi bilan qamrab olinadi. Ishtirokchilikning mazkur shakli minimal darajada muvofiqlashgan bo‘lib, bu jinoyat boshlanishi paytiga qadar kelishib olish imkoni yo‘qligi bilan izohlanadi. Ishtirokchilikning ushbu shakli ayrim shaxslarning boshqalar allaqachon boshlab qo‘ygan jinoiy tajovuziga qo‘shilish imkoniyatini nazarda tutadi. Jinoyatda ishtirokchilikning eng keng tarqalgan va eng xavfli shakli – bu murakkab ishtirokchilikdir. NOTA BENE ! Ikki yoki undan ortiq shaxsning oldindan til biriktirib jinoyat sodir etilishida ishtirok qilishi murakkab ishtirokchilik deb topiladi (JK 29- moddasi 3-qismi). 316 Ishtirokchilikning bu shakli uchun asosiy element bo‘lib, ikki yoki undan ortiq shaxsning jinoyat sodir etish boshlangunga qadar, shuningdek, JK Maxsus qismida ko‘rsatilgan jinoiy qilmishning (jinoiy faoliyatning emas) hech bo‘lmaganda bir kishi tomonidan sodir etish boshlanguncha til biriktirilganligi hisoblanadi. Kelishuv natijasida ishtirokchilarga tayyorlanayotgan jinoyat haqida umumiy ma’lumotlar ma’lum bo‘ladi. Kelishuv og‘zaki yoki yozma shaklda bo‘lishi mumkin. Odatda, kamroq ishtirokchilar konklyudent harakatlar (jimgina rozilik) natijasida ahdlashuvga erishishadi. Oldindan muvofiqlashtirilgan jinoyat birgalikda bajarilishi ham, rollar taqsimlangan holda sodir etilishi ham mumkin (tor ma’nodagi ishtirokchilik). Tashkilotchi, shuningdek, o‘zi tashkilotchi, dalolatchi yoki yordamchi vazifalarini bajarishi ham mumkin. Ushbu holatlarda jinoyatni kvalifikatsiya qilishda, muayyan jinoyatni ko‘rsatish bilan birga JK Umumiy qismining jinoyatning tashkilotchisiga doir tushunchalar ko‘rsatilgan, ya’ni JK 28-moddasi 3-qismiga ishora qilish lozim, zotan unda tashkilotchilik uchun dalolatchi va yordamchiga nisbatan og‘irroq javobgarlik ko‘zda tutiladi. Ushbu holat yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi ham bir necha bora ta’kidlab o‘tgan, unga ko‘ra, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan jinoyat to‘g‘risidagi ayblov hukmining tasvirlov qismida har bir ishtirokchi tomonidan qanday jinoiy harakatlar amalga oshirilganligi aniq ko‘rsatib o‘tilishi shart 1 . Shuni ta’kidlash kerakki, jinoyatda ishtirokchilik oldindan til biriktirib birgalikda bajarish shaklida (murakkab ishtirokchilik) va ushbu holatsiz (oddiy ishtirokchilik) shaklida, qonun chiqaruvchi tomonidan ayrim jinoyatlar tarkibida kvalifikatsiyalovchi belgi sifatida ko‘zda tutiladi. JK Maxsus qismi moddalari dispozitsiyasida mazkur kvalifikatsiyalovchi belgilar «bir guruh shaxslar tomonidan» (JK 97-moddasi 2-qismi «p» bandi, 235-moddasi 2-qismi «v» bandi), «bir guruh shaxslar tomonidan 1 См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 2 мая 1997 г. № 2 «О судебном приговоре» (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлениями Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10, 19 декабря 2003 г. № 20 и 3 февраля 2006 г. № 5) // Сборник, Т.1. – С. 338. 317 oldindan til biriktirib» (190-moddasi 2-qismi «b» bandi), «oldindan til biriktirib yoki bir guruh shaxslar tomonidan» (JK 244 1 -moddasi 3-qismi «a» bandi) kabi tushunchalar orqali namoyon bo‘ladi. Shuni nazarda tutish lozimki, qonunda «bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib» jumlasi juda kam, asosan, shaxsga qarshi jinoyatlarda uchraydi (masalan, JK 97-moddasi 2-qismi «p» bandi, 104- moddasi 2-qismi «k» bandi, 118-moddasi 2-qismi «v» bandi). Shuni aytib o‘tish joizki, jinoiy javobgarlik uchun birgalikdagi ishtirokchilar uchun oldindan til biriktirilganlik belgisi ahamiyatga ega bo‘lmaydi. Qonun ushbu jinoyatning yuqoriroq ijtimoiy xavfini faqat jinoyat ikki yoki undan ortiq shaxs tomonidan amalga oshirilganligi bilan bog‘laydi. Aniqlanishi zarur bo‘lgan birgina holat – barcha birgalikdagi ishtirokchilarda ushbu jinoiy qilmishni sodir etishga bo‘lgan qasd mavjudligidir. Agar ushbu holat qolgan ishtirokchilar ongini qamrab olmasa, unda ushbu band bo‘yicha kvalifikatsiya qilishning iloji yo‘q. Shuni nazarda tutish lozimki, alohida jinoyat tarkibi konstruksiyasida uyushgan guruh kvalifikatsiyalovchi belgisi mavjud bo‘lmaganda, biroq jinoyat amalda uyushgan guruh tomonidan amalga oshirilsa, mazkur holat JK 56-moddasi «m» bandiga muvofiq, jazoni og‘irlashtiruvchi holat sifatida hisobga olinishi lozim. Ushbu qoida xuddi shunday holatda jinoyat uyushgan guruh va jinoiy uyushma tomonidan sodir etilganda ham qo‘llaniladi. «Bir guruh shaxslar tomonidan» iborasi qo‘llanganda faqat jinoyatni birgalikda bir joyda va bir vaqtda bajaruvchi ishtirokchilar harakatlari tushunilishi sud-tergov amaliyoti tomonidan tasdiqlanadi. Masalan, Oliy sud Plenumi tushuntirishlariga ko‘ra, «Jabrlanuvchiga nisbatan zo‘rlik ishlatib, uni hayotdan mahrum qilish jarayonida bevosita ishtirok etgan ikki yoki undan ortiq shaxsning harakatlari JK 97-moddasi ikkinchi qismining «p» bandi bilan kvalifikatsiya qilinadi. Bunda o‘limga sabab bo‘lgan shikast ishtirokchilarning har biri tomonidan yetkazilgan bo‘lishi shart emas (masalan, ishtirokchilardan biri jabrlanuvchining qarshiligini bartaraf etib, uni o‘zini himoya qilish imkoniyatidan mahrum etgan, boshqasi esa, unga halok etuvchi shikast yetkazgan). 318 Qasddan odam o‘ldirishda bevosita ishtirok etmagan hamda jabr- lanuvchiga nisbatan jismoniy zo‘rlik ishlatmagan, biroq o‘zgalar tomonidan qotillik sodir etilishida ko‘maklashgan boshqa shaxslarning harakatlari Jinoyat kodeksi 28-, 97-moddasining tegishli qismi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi» 1 . Masalan, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan talon-toroj deganda, bu jinoyatni sodir etishga oldindan kelishib olgan ikki yoki undan ortiq shaxs qatnashgan talon-toroj tushuniladi. Bu yerda gap bajaruvchiga jinoyat qurollarini taqdim etish, obyekt rejasini tuzish, qimmatliklarga ega shaxslarni ko‘rsatish va hokazolar haqida emas, balki qonun bilan qo‘riqlanadigan obyektga ikkitadan kam bo‘lmagan shaxslarning bevosita tajovuzi haqida ketmoqda. Ta’kidlash joizki, bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib o‘zgalar mulkini talon-toroj qilishda ifodalanadigan mulkka qarshi jinoyatlarni sodir etishda ishtirokchilarning barchasi tajovuzni amalga oshirishi majburan shart emas. Tajovuz ularning biri tomonidan amalga oshirilishi va jinoyat obyektiv tomonini qisman sodir etgan boshqa ishtirokchilarning qasdi bilan birinchisining harakatlari qamrab olinishi muhimdir. Aks holda, gap faqatgina bajaruvchi eksessi haqida borishi mumkin. Alohida holatni mansabdor shaxslarning oldindan til biriktirishi tashkil etadi. Bunda ishtirokchilar tarkibi maxsus subyektlar – mansabdor shaxslardan iborat bo‘lishi lozim, aks holda mazkur asos bo‘yicha javobgarlikka tortish qonuniy bo‘lishi mumkin emas. Masalan: «jinoyatni sodir etishda avvaldan, ya’ni jinoyat boshlanguncha kelishib olgan ikki yoki undan ortiq mansabdor shaxs ishtirok etgan bo‘lsa, pora olish bir guruh mansabdor shaxslar tomonidan oldindan til biriktirgan holda sodir etilgan hisoblanadi. Jinoyat mansabdor shaxslardan loaqal biri pora olgan paytdan e’tiboran tugallangan deb hisoblanadi» 2 . 1 См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 24 сентября 2004 г., № 13 «О судебной практике по делам об умышленном убийстве» // Сборник, Т.2. – С. 466. 2 См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 24 сентября 1999 г. № 19 «О судебной практике по делам о взяточничестве» (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлением Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10) // Сборник, Т.1. – С. 482. 319 Agar Maxsus qism normasi «oldindan til biriktirib» degan ta’rif bilan cheklangan bo‘lsa, kvalifikatsiya qilinadigan holatlarni belgilashda, uni jinoiy guruh yoki jinoiy uyushma sifatida talqin qilib bo‘lmaydi. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|