Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Ishtirokchilikning obyektiv mezoni sodir etilayotgan jinoyat 
yuzasidan ishtirokchilar o‘rtasida jinoyat obyektiv tomonini sodir etishdagi 
aloqadorlikni ifodalaydi, ya’ni rollarning taqsimlanishi, kim qaysi vazifani 
bajarishining belgilab qo‘yilishi va boshqalarni belgilaydi. Mazkur mezon 
1
В специальной литературе их также нередко именуют формами соучастия. 
312 

---

ishtirokchilar obyektiv o‘zaro harakatining ifodasi bo‘lgani holda 
ishtirokchilikni oddiy va murakkab turlarga ajratish asosida qo‘yiladi. 
Jumladan, ishtirokchilikning oddiy turiga doir obyektiv alomatlar 
shunda namoyon bo‘ladiki, jinoyat ikki yoki ko‘proq shaxslar tomonidan 
birgalikda sodir etiladi hamda ijtimoiy xavfli qilmishning obyektiv tomoni 
barcha ishtirokchilar tomonidan rollar taqsimotisiz qisman yoki to‘liq 
bajariladi, bu esa birgalikdagi bajaruvchilikdan guvohlik beradi. Oddiy 
ishtirokchilikda ishtirokchilardan biri jinoyat sodir etishga qiziqtirishi, 
tashkilotchi yoki dalolatchiga aylanishi, shu bilan birga ijtimoiy xavfli 
qilmish sodir etilishida bevosita qatnashishi mumkin bo‘lgan vaziyatlar 
ham mavjud. Bunday vaziyatlarda unga boshqa ishtirokchilar (bosh-
qalarning so‘zsiz, konklyudent roziligidan dalolat beruvchi) qo‘shilishi 
mumkin. Boshqalarning jinoiy tajovuzga qo‘shilishida ifodalanadigan va 
amaliyotda, ayniqsa, voyaga yetmaganlar, bir guruh shaxslar tomonidan 
sodir etiladigan nomusga tegish, bezorilik va boshqa shu kabi jinoyatlarda 
ko‘p uchraydigan birgalikdagi bajaruvchilikning aniq namoyon bo‘lishini 
ko‘rishimiz mumkin. 
Murakkab ishtirokchilikda ham jinoyat bir necha shaxslar 
tomonidan sodir etiladi, biroq ularning faoliyati belgilangan rollar 
taqsimoti, ya’ni jinoyatning bevosita bajaruvchisi qatorida tashkilotchi, 
dalolatchi, yordamchi yoki aqalli ulardan biri mavjudligi bilan 
xarakterlanadi. 
Murakkab ishtirokchilik ishtirokchilikning turi sifatida shu bilan 
xarakterlanadiki, jinoyat obyektiv tomonini tashkil etuvchi, JK Maxsus 
qismining muayyan moddasida nazarda tutilgan qilmish bevosita barcha 
ishtirokchilar tomonidan emas, faqat ulardan biri yoki bir nechasi 
tomonidan sodir etiladi. Boshqalar esa, jinoyat obyektiv tomonini 
bajarishda umuman ishtirok etishmaydi, hatto qisman bajarishmaydi va 
uning sodir etilishi jarayonida bevosita ishtirok qilishmaydi. Masalan, 
o‘g‘irlikning bir ishtirokchisi (tashkilotchisi) jinoyat sodir etilishini 
tashkillashtirdi, reja tuzdi, ishtirokchilarni yig‘di va hokazo, boshqa 
ishtirokchi (bajaruvchi) esa o‘zganing mulki yashirincha o‘g‘irlanishini 
bevosita sodir etdi, uchinchisi (yordamchi) o‘g‘irlangan mulkni olib ketish 
313 

---

uchun transport vositasini taqdim etdi va keyinchalik mol-mulkni o‘tkazdi, 
shundan so‘ng olingan mablag‘ barcha ishtirokchilar o‘rtasida bo‘lib 
olindi.