Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

zaruriy mudofaa 
uchinchi shaxslarga, ularning huquqlari va 
manfaatlariga yoki jamiyat yoki davlatga zarar yetkazish emas, balki 
mutlaqo faqat tajovuzchi shaxsga zarar yetkazilishi orqali amalga 
oshirilishi lozimligi bo‘lib, bu JK 37-moddasi 1-qismida ochiq-oydin 
ko‘rsatiladi. 
1 
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 20 декабрдаги «Ижтимоий хавфли 
тажовузлардан зарурий мудофаа ҳуқуқини таъминловчи қонунларнинг судлар томонидан қўлланилиши 
ҳақида»ги 39-сонли қарори, 3-банд // Тўплам, 1-жилд. – 77–78-б.
394 

---

Qonunning ushbu talabi zaruriy mudofaa huquqi tajovuzchining 
huquqqa qarshi harakatlari natijasida paydo bo‘lishi bilan belgilab beriladi, 
ularga chek qo‘yish maqsadida unga zarar yetkazish zarurati tug‘iladi. 
Shuni hisobga olish lozimki, tajovuzchiga zaruriy mudofaa paytida 
zarar yetkazish huquqqa qarshi harakatni kim sodir etishi, himoya qilish 
kimga qarshi qaratilganligi, shuningdek, tajovuzchi mudofaalanuvchi bilan 
qanday munosabatlarda bo‘lishiga bog‘liq bo‘lmaydi. Shu sababli mudofaa 
ham mudofaalanuvchiga yaqin shaxslarga qarshi (turmush o‘rtog‘i, 
qarindoshi, do‘sti va boshqalar), ham mutlaqo notanish shaxslarga qarshi, 
oddiy fuqaroga yoki hokimiyat vakiliga qarshi qaratilgan bo‘lishi mumkin 
va hokazo. 
Mudofaalanuvchi tomonidan tajovuzga javob berish oqibatida begona 
shaxslarga, ya’ni uchinchi shaxslarga zarar yetkazilgan bo‘lsa, uning 
harakatlari muayyan holatlariga qarab quyidagicha kvalifikatsiyalanishi 
lozim: 
– ushbu jinoiy-huquqiy institutning qonun talab etgan barcha belgilari 
mavjud bo‘lgan holda, oxirgi zarurat sifatida; 
– xayoliy mudofaa to‘g‘risidagi qoidalarga muvofiq, sodir etilgan 
qilmishda barcha zaruriy shartlar mavjud bo‘lgan holda zaruriy mudofaa 
yoki ehtiyotsizlik orqasidan jinoyat sifatida; 
– umumiy asoslarda odatdagi qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasidan 
sodir etilgan jinoyat sifatida. Ehtiyotsizlik orqasidan jinoyatdan farqli 
ravishda, xayoliy mudofaada aybdor shaxs ehtiyotsizlik orqasidan zarar 
yetkazgan uchinchi shaxslarning harakatlari uning ongida amalga 
oshirilayotgan tajovuz bilan bog‘liq bo‘lmaydi. Masalan, mudofaalanuvchi 
qurollangan talonchilarning tajovuziga chek qo‘yish maqsadida ulardan 
biriga jamoat joyida o‘t ochsa va bunda o‘tkinchi yo‘lovchilardan biriga 
o‘q tegsa; 
– aybsiz zarar yetkazish sifatida. Bunday holatlarda shaxsning 
harakatlari JK 24-moddasiga ko‘ra jinoiy jazolanmaydigan bo‘ladi.