Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

partiyalar, ommaviy harakatlar, shu jumladan, kasaba uyushmalari, xotin-
qizlar, veteranlar, yoshlar tashkiloti, ko`ngilli jamiyatlar va boshqalardir. 
Jamoat birlashmalari mulkida, shu birlashmalar mablag`lari 
hisobidan ularning ustavlarida ko`rsatilgan maqsadlarga muvofiq vujudga 
keltiradigan korxonalar ham bo`lishi mumkin. 
Diniy tashkilotlar xo`jalik huquqi subyekti sifatida binolar, diniy 
buyumlar, ishlab chiqarish ijtimoiy va hayriya ahamiyatiga ega bo`lgan 
obyektlar, diniy tashkilotlarning faoliyatini taminlash uchun zarur bo`lgan 
pul mablag`lari va boshqa mol-mulklarga ega bo`lishi mumkin. 
Malumki, O`zbekiston Respublikasining davlat mulki tarkibiga 
Respublika mulki, mamuriy-hududiy tuzilmalarining mulki, yani 
munisipal mulk kiradi. Respublika mulkining obyektlari bo`lib yer, yer 
osti boyliklari, ichki suvlar, respublika hududi doirasidagi havo havzasi, 
o`simliklar va hayvonot dunyosi, hokimiyat va davlat idoralarining mol-
mulki, madaniy va tarixiy boyliklari, budjet mablag`lari, Respublika va 
davlat ahamiyatidagi banklar, sug`urta, rezerv fondlari va boshqalar kiradi. 
Xalq respublika mulkining subyekti hisoblanib, mulk huquqini xalq 
nomidan Oliy Majlis va mahalliy hokimiyat organlari amalga oshiradilar. 
Davlat mulki bo`lgan va davlat korxonasiga biriktirib ko`yilgan mol-
mulk xo`jalik yuritish huquqi asosida korxonaga tegishlidir. Korxona o`z 
mol-mulki bilan to`la xo`jalik yuritish huquqini amalga oshirar ekan, 
mazkur mulkka egalik qiladi, undan foydalanadi va tasarruf etadi, unga 
nisbatan o`z xoxishi bilan qonunga zid kelmaydigan har qanday 
harakatlarni amalga oshiradi. 
Davlat mol-mulkini boshqarish vakolati berilgan davlat idoralari har 
xil korxonalarni vujudga keltirish, uning faoliyat maqsadlarini aniqlash, 
qayta tuzish va tugatish masalalarini hal etadilar. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Xo`jalik huquqining subyekti sifatida xorijiy mamlakatlar fuqarolari 
va yuridik shaxslar ishtirokidagi qo`shma korxonalar ham faoliyat 
yuritadilar. 
Xo`jalik huquqining subyekti sifatida xorijiy mamlakatlar fuqarolari 
O`zbekiston Respublikasi «Mulkchilik to`g`risida» gi qonunning 34-
moddasining O`zbekiston Respublikasi fuqarolar mulkiga taalluqli 
qoidalari O`zbekiston Respublikasidagi xorijiy fuqarolarning mulkiga ham 
tegishlidir. 
O`zbekiston Respublikasi hududida chet el investisiyalarining 
amalga oshirishning huquqiy va tashkiliy asoslari xalq xo`jaligini 
rivojlantirishga, Respublika iqtisodiyotining jahon iqtisodiy tizimiga 
qo`shilishga ko`maklashish maqsadida chet mamlakat moliyaviy, moddiy, 
intellektual va boshqa resurslarini xorijning zamonaviy texnologiyasi va 
boshqaruv sohasidagi tajribasini o`rganishga hamda ulardan samarali 
foydalanishga yo`naltirilgandir. 
Qo`shma korxonalar yuridik shaxs sifatida chet ellik investorning 
O`zbekiston Respublikasida faoliyat ko`rsatib turgan korxonada ulush 
qo`shish yo`li bilan barpo etiladi. 
Ko`shma korxona barpo etish to`g`risidagi qarorni chet ellik investor 
bilan O`zbekiston Respublikasidagi korxona (mol-mulk) egasi qabul 
qiladilar. 
Qo`shma korxonalarning Ustav fondiga har bir qatnashchining ulush 
qo`shish muddatlari, hajmlari, bu ulushni qo`shish va baholash tartibi tasis 
hujjatlarida nazarda tutiladi. 
Qo`shma korxona qatnashchilari tomonidan korxona ustav fondiga 
ulush sifatida qo`shadigan mol-mulkning qiymatini qatnashchilar to`liq 
o`tkazilishini taminlashlari kerak. 
Qo`shma korxonalarda, jamoani ijtimoiy rivojlantirish, kadrlar 
tayyorlash va qayta tayyorlash uchun zahira fondlari tuziladi.
Zahira fondi har yili so`m, chet el valutasida pul ajratish hisobiga 
tashkil etiladi. 
Chet ellik investor qo`shma korxona tarkibidan butunlay chiqqanida 
yoki bu korxonalar tugatilgan taqdirda, korxona mulkidan o`z ulushini 
bozor qiymatiga muvofiq pul yoki tovar shaklida qaytarib olish huquqiga 
ega bo`ladi.
Bundan 
tashqari, 
qatnashchilarga 
qo`shma 
korxonalardan 
chiqayotgan chet ellik qatnashchining ulushini sotib olishda imtiyozli 
huquq berilishi mumkin. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qo`shma korxona zahira fondlaridan tashqari boshqa fondlar tuzish 
huquqiga ham ega, bundan tashqari harajat qilish tartibini qo`shma 
korxona tasischilari o`zlari belgilaydilar. 
Chet el investisiyalari ishtirokidagi qo`shma korxonalar mustaqil 
ravishda yoki O`zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan 
tartibda qayta tashkil etilishi yoki tugatilishi mumkin. 
Qo`shma korxona qayta tashkil etilgan yoki tugatilgan taqdirda 
ishdan bo`shatilgan xodimlarning huquq va manfaatlariga rioya etilishi 
kafolatlanadi. 
Xo`jalik huquqi subyektlari vakolatlariga ko`ra ham quyidagi 
turlarga: 
1) faqat xo`jalik faoliyatini amalga oshiruvchi korxonalar (fermer 
xo`jaliklari, xususiy korxonalar va boshqalar); 
2) boshqaruvni amalga oshiruvchi subyektlar (hokimiyat, vazirliklar, 
davlat organlari); 
3) har ikkalasini qo`shib olib boruvchi subyektlar (konsern, 
korporasiya)ga bo`lish mumkin. 
Xo`jalik yurituvchi subyektlarni faoliyat maqsadiga (turiga) qarab 
ikki turga: 
1) tijoratchi tashkilot ; 
2) tijoratchi bo`lmagan tashkilotga bo`lish mumkin. 
Tijoratchi tashkilot bu foyda olishni o`z faoliyatining asosiy maqsadi 
qilib qo`ygan subyekt bo`lib, (xususiy korxonalar, xo`jalik jamiyatlari) 
tijoratchi tashkilotlarning huquqiy holatlari O`zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik Kodeksi va boshqa qonun hujjatlarida belgilab qo`yilgan. 
Tijoratchi bo`lmagan xo`jalik yurituvchi subyektlar o`z oldiga muayyan 
maqsadni ko`zlagan holda harakat qilib, foyda ko`rishni ko`zlamaydi.