Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

 
Nazorat savollari: 
 
1. Xo`jalik subyektini qayta tashkil etish usullarini sanab o`ting.
2. Xo`jalik subyektini qayta tashkil etish tartibi nimalardan iborat? 
3. Xo`jalik yurituvchi subyektni qayta tashkil etishning tugatishdan 
farqi nimada? 
4.Xo`jalik subyektini tugatish asoslariga nimalar kiradi?
5. Xo`jalik subyekti qachondan boshlab tugatilgan hisoblanadi? 
6. Xo`jalik yurituvchi subyektlarni tugatish bosqichlarini sanab 
o`ting? 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7 BOB. XO`JALIK YURITUVCHI SUBYEKTLARNING
BANKROTLIGI 
1-§. Bankrotlik tushunchasi va uning normativ huquqiy asoslari 
Bankrotlik instituti–xo`jalik yurituvchi subyektlar o`rtasidagi 
munosabatlar amaliyoti va huquqiy tartibga solish tizimida nisbatan yangi 
institutdir. O`zbekiston Respublikasida «Bankrotlik to`g`risida»gi qonun 
birinchi marta 1994 yil 5 mayda qabul qilingan. Ushbu qonunning yangi 
tahriri Oliy Majlis tomonidan 1998 yil 28 avgustda qabul qilingan va 1 
noyabrdan kuchga kirgan. Bundan tash-qari, 1999 yil 20 avgustda Oliy 
Majlisning navbatdagi sessiyasida ushbu qonunga qo`shimcha va 
o`zgartirishlar kiritildi. Hozirgi paytda Oliy Majlis tomonidan 2003 yil 24 
aprelda yangi tahrirda qabul qilingan mazkur qonun qo`llanilmoqda. 
«Bankrotlik to`g`risida»gi qonunni bir yo`sinda qo`l-lanilishini 
taminlash maqsadida O`zbekiston Respub-likasi Oliy xo`jalik sudi 
Plenumi tomonidan 1999 yil 16 iyulda «O`zbekiston Respublikasi 
«Bankrotlik to`g`risida»gi qonunini xo`jalik sudlari tomonidan 
qo`llashning bazi bir masalalari to`g`risida»gi 78-sonli qaror qabul qilindi. 
Shuningdek, vakolatli davlat organlari tomonidan bu borada o`nga yaqin 
normativ hujjatlar ham qabul qilinib, tegishli tartibda O`zbekiston 
Respublikasi Adliya vazirligida ro`yxatdan o`tkazilgan. 
Yangi tahrirdagi «Bankrotlik to`g`risida»gi qonun 1994 yildagi va 
1998 yildagi qonunlardan sezilarli darajada o`ziga xos qo`shimcha va 
o`zgartirishlar bilan farqlanadi. Amaldagi qonun 192 ta moddadan iborat, 
1998 yildagi qonun 133 ta moddadan tashkil topgan, eski tahrirdagisida 
esa atigi 35 ta modda bor edi, xolos. Bankrotlikning asosiy belgilari 
o`zgardi, yuridik shaxs va yakka tartibdagi tad-birkorlarning nochorligi 
tushunchalari bir-biridan farqlandi. Mazkur o`zgartirishlarni hayotning 
o`zi, iqti-sodiyotda ro`y berayotgan islohotlar taqozo etmoqda. Shuning 
uchun bankrotlik instituti bozor iqtisodiyotiga o`tayotgan har qanday 
mamlakatning davlat huquqiy tuzilishining uzviy bo`g`ini ekanligi 
tabiiydir. 
Qarzdorning pul majburiyatlari bo`yicha kreditorlar talablarini 
qondirishga va (yoki) majburiy to`lovlar bo`yicha o`z majburiyatlarini 
bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) to`lov 
majburiyati yuzaga kelgan kundan etiboran uch oy davomida qarzdor 
tomonidan bajarilmagan bo`lsa, uni bankrotlik alomati deb etirof etiladi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bankrotlik to`g`risidagi ish bankrotlik alomatlari mavjud bo`lgan 
taqdirda, agar qarzdor yuridik shaxsga nisbatan jami talablar eng kam ish 
haqining besh yuz karrasini tashkil etadigan bo`lsa, qarzdor yakka 
tartibdagi tadbirkorga nisbatan esa eng kam ish haqining kamida o`ttiz 
karrasini tashkil etadigan bo`lsa, xo`jalik sudi tomonidan qo`zg`atilishi 
mumkin.
Qarzdorni bankrot deb topish to`g`risidagi ariza bilan qarzdor, 
kreditor va prokuror pul majburiyatlari bajarilmagan hollarda murojaat 
etish huquqiga ega. Majburiy to`lovlar majburiyati bajarilmaganligi 
natijasida esa ariza bilan xo`jalik sudiga murojaat etish huquqiga qarzdor, 
prokuror, davlat soliq xizmati organlari va boshqa vakolatli organlar ega. 
Qarzdorda bankrotlik alomatlari mavjud bo`lca, o`zini bankrot deb 
topish to`g`risidagi ariza bilan xo`jalik sudiga murojaat etishga haqli. 
Shuningdek, qarzdor, tugatish komissiyasi yoki tugatuvchi xo`jalik sudiga 
ariza berishga majbur bo`lgan hollar mavjuddir. Unga ko`ra, qarzdorning 
rahbari, qarzdor yakka tartibdagi tadbirkor - bir yoki bir necha 
kreditorlarning talablarini qondirish qarzdorning boshqa kreditorlar 
oldidagi pul majburiyatlarini va (yoki) majburiy to`lovlar bo`yicha o`z 
majburiyatini to`liq hajmda bajarishini imkonsiz qilib qo`yishga olib 
keladigan; qarzdorning tasis hujjatlariga muvofiq qarzdorni tugatish 
to`g`risida qaror qabul qilishga vakolatli bo`lgan qarzdor yuridik shaxs 
organi tomonidan qarzdorning arizasi bilan xo`jalik sudiga murojaat etish 
haqida qaror qabul qilingan; qarzdor unitar korxona mol-mulkining egasi 
vakolat bergan organ tomonidan qarzdorning arizasi bilan xo`jalik sudiga 
murojaat etish to`g`risida qaror qabul qilingan, undiruv qarzdorning mol-
mulkiga qara-tilganda bunday undiruv qarzdorning xo`jalik faoliyatini 
imkonsiz qilib qo`yadi, deb hisoblashga asos bo`lgan holatlar shular 
jumlasiga kiradi. Tugatish komissiyasi (tugatuvchi), agar yuridik shaxs 
tugatilayotganda kreditorlarning talab-larini to`liq hajmda qondirish 
imkonsizligini aniq-laganda, qarzdorning arizasi bilan xo`jalik sudiga 
muro-jaat etishi shart.
Ariza yuqorida qayd etilgan holatlar yuzaga kelgan paytdan etiboran 
bir oydan kechiktirilmay xo`jalik sudiga yuborilishi kerak. Ariza ushbu 
muddatda taqdim etilmaganda, muddat tugaganidan keyin yuzaga kelgan 
qarz-dorning kreditorlar oldidagi pul majburiyatlari va (yoki) majburiy 
to`lovlar bo`yicha qarzdor rahbarining, tugatish komissiyasi azolarining 
yoki tugatuvchining subsidiar javobgarligiga sabab bo`ladi.
Bankrotlik 
taomili 
qo`llanilayotganda 
barcha 
kreditorlarning 
manfaatlarini qonunga muvofiq tashkil etiladigan kreditorlarning yig`ilishi 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yoki kreditorlar qo`mi-tasi hal qiladi va qarzdorga nisbatan sodir etiladigan 
harakatlarning hammasini amalga oshiradi. 
Kreditorlar, majburiy to`lovlarga doir talablar qismi bo`yicha esa 
davlat soliq organlari va boshqa vakolatli organlar kreditorlar 
yig`ilishining ovoz berish hu-quqiga ega bo`lgan ishtirokchilari 
hisoblanadi. Kreditorlar yig`ilishida maslahat ovozi huquqi bilan 
qarzdorning xodimlari vakili, sud boshqaruvchisi, qarzdor muas-sislarining 
(ishtirokchilarining) yoki qarzdor mol-mulki egasining vakili ishtirok 
etadi. Agarda, ishda yagona kreditor ishtirok etayotgan bo`lsa, kreditorlar 
yig`i-lishining mutlaq vakolatiga taalluqli qarorlarni qabul qilishni shu 
kreditorning o`zi amalga oshiradi. Kreditorlar yig`ilishini tashkil etish va 
o`tkazish sud bosh-qaruvchisi tomonidan amalga oshiriladi. 
Kreditorlar yig`ilishining mutlaq vakolati doirasida qabul qilinadigan 
qarorlar, kreditorlar yig`ilishi bayonnomasiga ilova qilinishi lozim bo`lgan 
hujjatlar, kreditorlar yig`ilishini o`tkazish to`g`risida xabardor etish, uni 
chaqirish, qaror qabul qilish tartiblari ham aniq belgilab berilgan.
Qonunga sud boshqaruvchilari (muvaqqat boshqaruvchi, sanatsiya 
qiluvchi boshqaruvchi, tashqi boshqaruvchi, tugatish boshqaruvchisi) 
instituti kiritildi, ularga nisbatan bir qator talablar belgilandi. Unga ko`ra 
oliy malumotga hamda ikki yillik ish stajiga ega bo`lgan, shuningdek 
bankrotlik to`g`risidagi ishlar bo`yicha davlat organida attestasiyadan 
o`tgan shaxslar bu lavozimga tayinlanadi hamda qonunning bu qoidasi 
2004 yil 1 yanvardan etiboran joriy etiladi.
Qarzdor yoki kreditorga nisbatan manfaatdor shaxslar; sudlanganlik 
holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxslar; 
bankrotlik taomili joriy etilgan yakka tartibdagi tadbirkorlar; ilgari sud 
boshqaruvchisi vazifasini bajarayotgan paytda qarzdorga, kreditorlarga 
zarar yetkazib, bu zararni qoplamagan shaxslar; boshqa shaxslarning 
ishlarini va (yoki) mol-mulkini boshqarish bilan bog`liq faoliyatni amalga 
oshirishiga cheklov belgilangan shaxslar (bunday faoliyat bilan 
shug`ullanishdan mahrum etilgan yoki noloyiq deb topilgan shaxslar) sud 
boshqaruvchilari etib tayinlanishi mumkin emas. 
qonunga sud boshqaruvchisi xo`jalik sudi tomonidan vazifaga 
tayinlangan sanadan etiboran o`n kun ichida bankrotlik to`g`risidagi ishda 
ishtirok etayotgan shaxslarga zarar yetkazilishi hodisasi uchun o`z 
javobgarligini qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda 2005 yil 1 
yanvardan boshlab sug`urtalashi lozimligi haqidagi normaning kiri-
tilganligi muhim axamiyatga egadir. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sud boshqaruvchisi huquq va majburiyatlari doirasida faoliyat 
yuritishi lozim bo`ladi. U tomonidan zimmasiga qonun bilan yuklangan 
vazifalarning qarzdorga yoki kreditorga zarar yetkazilishiga olib kelgan 
tarzda bajarganda yoki lozim darajada bajarmaganda vazifasidan ozod 
etishga asos bo`ladi. Bunda qarzdor, kreditorlar yetkazilgan zararning 
o`rnini qoplanishini talab qilishga haqlidirlar. 
O`zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi va bankrotlik 
to`g`risidagi ishlar bo`yicha davlat organi bankrotlik sohasini davlat 
tomonidan tartibga solib borilishini taminlaydi. Shu bilan bir qatorda, 
bankrotlik to`g`risidagi ishlar bo`yicha davlat organining qoraqal-
pog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hudu-diy 
boshqarmalari o`zlarining vakolatlari doirasida bu boradagi faoliyatni 
tartibga soladilar.
Kuzatuv, sud sanatsiyasi, kelishuv bitimi, tashqi bosh-qaruv va 
tugatishga doir ish yuritish yuridik shaxsning bankrotligi to`g`risidagi ish 
ko`rilayotganda amalga oshiriladigan taomillar hisoblanadi. Yakka 
tartibdagi tadbirkorning bankrotligi to`g`risidagi ish ko`rilayotganda esa 
faqatgina kelishuv bitimi va tugatishga doir ish yuritish kabi taomillar 
qo`llaniladi. Sudgacha sanatsiya qilish yoki qarzdorni ixtiyoriy ravishda 
tugatish suddan tashqari bajariladigan taomillar jumlasiga kiradi.