Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

 
4-§. Tashqi iqtisodiy faoliyatni kvotalash, lisenziyalash, tarif va 
soliqlar hamda valuta orqali tartibga olinishi 
Eksport va importni kvotalash hamda lisenziyalash tashqi iqtisodiy 
faoliyatni davlat nomidan tariflarsiz tartibga solishdan iborat bo`lib 
hisoblanadi. 
Kvotalash deganda muayyan tovar yoki tovarlar guruhi eksporti 
uchun yoxud importini muayyan muddatga (yoki muddatsiz) miqdor 
jihatdan cheklab qo`yilishi tushuniladi. Tashqi iqtisodiy munosabatlarda 
kvotalash iqtisodiy, siyosiy sharoitlar yoki to`lov munosabatlarining holati 
ta-qozo etgan hollarda qo`llaniladi. 
Lisenziyalash deganda muayyan tovar yoki tovarlar guruhini 
mamlakatga olib kirilishi yoki mamlakatdan olib chiqilishi uchun vakolatli 
davlat organi tomonidan rux-satnoma berilishi nazarda tutiladi. 
1
қaрaнг: Мaсaлaн, Кичик вa ўртa бизнeс кoрxoнaлaрини улaр тoмoнидaн тaшкил eтилaдигaн ишлaб чиқaриш 
тexнoлoгик жиҳoзлaргa импoрт бoжини тўлaшдaн oзoд қилиш тaртиби: Ўзбeкистoн Рeспубликaси Мoлия 
Вaзирлиги вa Дaвлaт Бoжxoнa қўмитaсининг 1999 йил 25 мaртдaги ЕГ 8-50 сoнли ҳужжaти “Налоговое и 
таможенние вести” 1999.,21-сoн. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Lisenziyalash O`zbekiston Respublikasi hukumatining qarori bilan tasdiq-
langan «O`zbekiston Respublikasida tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksporti va 
importini lisenziyalash tartibi to`g`risida»gi Nizomga muvofiq o`tkaziladi. 
Lisenziyalar 
TIF 
TN 
(tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatning 
tovar 
nomenklaturasi) ga muvofiq tovarning har bir turiga beriladi. Lisenziyalar 
bir galgi va bosh lisenziyalarga bo`linadi. 
Bir galgi lisenziya bir kontrakt bo`yicha eksport yoki import 
operasiyasini amalga oshirish uchun 12 oy muddatga beriladi. 
Bosh lisenziya eksport yoki import qilinadigan tovar-ning turi uchun 
uning miqdori va qiymatini yoki xarido-rini belgilamasdan beriladi va 
O`zbekiston Respublikasi hukumati qarori bosh lisenziya berish uchun 
asos hisob-lanadi. 
Eksport va import qilishni tariflar yo`li bilan davlat tomonidan 
boshqarilishi bojxona bojlari belgilash orqa-li amalga oshiriladi. 
Bojxona bojlarining belgilanish tartibi, bojxona boji turlari, bu 
sohadagi cheklashlar, imtiyozlar va boshqa masalalar O`zbekiston 
Respublikasining Bojxona kodeksi va 1997 yil 29-avgustda qabul qilingan 
”Boj tarifi to`g`risida"gi qonunida hamda ular asosida ishlab chiqilgan 
boshqa qonun hujjatlarida belgilab qo`yilgan. 
Bojxona bojlari-bojxona organlari tomonidan tovar davlatning 
bojxona hududiga olib kirilganda yoki tovar bojxona hududidan olib 
chiqilganda undiriladigan maj-buriy badaldir. Boj tarifi esa O`zbekiston 
Respubli-kasi bojxona chegarasidan olib o`tiladigan, tashqi iqti-sodiy 
faoliyatning tovar nomenklaturasi (TIF TN)ga muvofiq holda bir tizimga 
solingan tovarlarga nisbatan qo`llaniladigan boj stavkalarining to`plami 
hisoblanadi. 
Tashqi iqtisodiy operasiyalarning xususiyatiga qarab import va 
eksport bojlari joriy qilinadi. Mamlakat iqtisodiy manfaatlarini himoya 
qilish uchun olib kiri-ladigan tovarlarga nisbatan bojlarning alohida 
turlarini qo`llash mumkin. Masalan, maxsus bojlar agar raqobat qi-luvchi 
tovarlar bojxona hududiga ichki tovar ishlab chiqa-ruvchilarga ziyon 
yetkazadigan qilib olib kirilayotgan bo`lsa, himoya vositasi sifatida 
qo`llaniladi. Dempingga qarshi bojlar, tovarlar bojxona hududiga ularning 
olib chiqilgan davlatda ayni vaqtda amalda bo`lgan real qiymatdan past 
narxda olib kirilsa, agar bunday olib kirish mamlakatning shunday 
tovarlarni ishlab chiqaruvchilariga moddiy ziyon yetkazsa yoki yetkazish 
xavfini tug`dirsa yoxud shunday tovar-lar ishlab chiqarishni tashkil qilish 
va kengaytirishga to`sqinlik qilsa qo`llaniladi. Kompensasiya bojlari esa, 
O`zbekiston Respublikasining bojhona xududiga ishlab chiqarish yoki olib 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqish paytida subsidiyalardan foy-dalanilgan tovarlar olib kirilsa, agar 
bunday olib kirish O`zbekiston Respublikasining o`xshash tovarlar ishlab 
chi-qaruvchilariga moddiy ziyon yetkazsa yoki yetkazish xavfini tug`dirsa 
yoxud O`zbekiston Respublikasida shunday tovarlar ishlab chiqarishni 
tashkil qilish va kengaytirishga to`s-qinlik qilsa qo`llaniladi. Import va 
eksport bojlari-ning tariflari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mah-
kamasi qarorlari bilan tasdiqlanib, iqtisodiy vaziyatga qarab o`zgartiriladi 
va aniqlashtirilib boriladi.
1
O`zbekiston Respublikasida boj stavkalarining quyi-dagi turlari 
qo`llaniladi: 
-Advalor (lotincha “qiymat”) stavkada boj undiriladigan tovarning 
bojxona qiymatiga nisbatan foiz-larda hisoblashni nazarda tutadi. 
-Xos stavkalar boj undiriladigan tovar birligi uchun belgilangan 
miqdorda, masalan: 1 kg tovar uchun yoki 1 litr uchun. 
-Aralash stavkalar bojning advalor va xos turlarini o`z ichiga oladi, 
masalan, TIV TN ning 2202, 2201 soniga kiritilgan suvlarga 30 foiz stavka 
bo`yicha, lekin 1 litr uchun kamida 0,15 yevro miqdorida olib kirish boji 
so-linadi. 
O`zbekiston Respublikasida ko`proq eng ko`p qulaylik rejimidan 
foydalaniladigan mamlakatlar uchun qo`lla-niladigan bojlarning o`rtacha 
stavkalari qo`llanilmokda. Bazi hamkorlik munosabatlari o`rnatilgan 
mamlakatlar bilan imtiyozli bojxona tariflari qo`llashlik, prefe-rensiya 
berishlik nazarda tutiladi. Masalan: 1993 yil 11 noyabrdagi O`zbekiston 
Respublikasi hukumati va Rossiya Federasiyasi hukumati o`rtasidagi 
o`zaro hamkorlik va yor-dam haqidagi kelishuvga muvofiq imtiyozli boj 
tarif-larini qo`llashlik bo`yicha ahdlashilgan.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni soliqlar orqali tartibga solish masalalari 
O`zbekiston Respublikasining 1997 yil 24 aprelda qabul qilingan Soliq 
kodeksida hamda uning asosida chiqarilgan turli yo`riqnoma, nizom va 
boshqa shakllardagi qonun xujjatlarida belgilab berilgan. Bunda tashqi 
iqtisodiy faoliyatga tasir o`tkazish maqsadida so-liq imtiyozlari yoki soliq 
sohasidagi cheklashlar qo`llash-lik nazarda tutilgan. Tashqi bozorlarga 
milliy tadbir-korlarni kengroq kirib borishligini taminlash maq-sadida 
soliq imtiyozlarini berish qonunchiligimizda keng o`rin olib bormoqda. 
Masalan, “Eksportga mahsulot ishlab chiqaruvchilarni rag`batlantirishga 
oid qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi 1996 yil 20 martdagi 
1
қaрaнг. Мaсaлaн, Ўзбeкистoн Рeспубликaси Вaзирлaр Мaxкaмaси 1998 йил 24 фeврaлдaги 80-сoн қaрoри. 
Импoрт бoжлaрини ҳисoблaш вa ундириш тaртиби. Ўзбeкистoн рeспубликaси Aдлия Вaзирлиги тoмoнидaн 
1999 йил 27 июлдa 782 – сoн билaн рўйxaтгa oлингaн.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga ko`ra, hisobot yil yakuni 
bo`yicha korxonalar tomonidan tovarlar eksporti o`sishidan olingan erkin 
almashtiriladigan valutadagi tu-shumdan olinadigan soliq to`lashdan ozod 
qilinishi, eksport qilinuvchi tovarlar ishlab chiqarish uchun foydalangan 
moddiy resurslar uchun qo`shilgan qiymat solig`i to`lashdan ozod etilgan. 
O`zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 65-moddasiga ko`ra, 
tovarlar ishlab chiqarish, ularni realizasiya qilish hamda O`zbekiston 
Respublikasi hududiga tovarlar(ishlar, hizmatlar) import qilish jarayonida 
qo`shilgan qiymat solig`i undirilishi belgilangan. Shunga ko`ra import 
qilib olib kirilayotgan tovarlar (ishlar, xizmatlar)dan O`zbe-kiston 
Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat bojxona qo`mitasi va Davlat soliq 
qo`mitasining 1998 yil 3 ok-tyabrdagi “O`zbekiston Respublikasi 
hududiga import qili-nadigan tovarlar, ishlar va xizmatlarga nisbatan 
qo`shilgan qiymat solig`ini qo`llash tartibi to`g`risida”gi Yo`riqnomaga 
asosan 20 foizli qo`shilgan qiymat solig`i undiriladi. 
O`zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 81-moddasiga ko`ra esa 
aksiz to`lanadigan tovarlarni import qilayotgan yuridik va jismoniy 
shaxslar aksiz solig`i to`lashligi ham nazarda tutilgan. Shunga ko`ra , 
O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo`mitasining 
1996 yil 6 dekabrdagi “Yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan O`z-
bekiston Respublikasi hududiga olib kiriladigan, shu-ningdek olib 
chiqiladigan tovarlarning ayrim turlariga aksiz solig`ini to`lash tartibi 
to`g`risida”gi Yo`riqnomaga binoan aksiz solig`i undiriladi. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 6 
maydagi “Jismoniy shaxslar tomonidan O`zbekiston Respublikasi 
hududiga tovarlar olib kelinishini tartibga solish to`g`risida”gi qaroriga 
muvofiq import qilinayotgan tovarlar uchun jismoniy shaxslar tomonidan 
soddalashtirilgan yagona bojxona bojlarini to`lashlik joriy etilib ancha 
qulayliklar yaratilgan. 
Tovarlarni import qilish va ularni sotish bilan shug`ullanuvchi 
jismoniy shaxslar faoliyatini yanada tartibga solish, savdoning uyushgan, 
madaniyatli shakllarini rivojlantirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 12 avgustda “Tijorat faoliyati uchun 
mo`ljallangan tovarlarni olib keluvchi jismoniy shaxslarni ro`yxatdan 
o`tkazishni tartibga solish chora-tadbirlari to`g`risida”gi Qaroriga qabul 
qilindi. Unga ko`ra tijorat faoliyati uchun mo`ljallangan tovarlarni olib 
keluvchi jismoniy shaxslar eksport-import operasiyalarini va chakana 
savdoni amalga oshirish huquqi bilan yuridik shaxs bo`lmasdan yakka 
tartibdagi tadbirkorlar sifatida ro`yxatdan o`tishlari shartligi va "erkin 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

muomalaga 
chiqarish" 
rejimida 
rasmiylashtirilgan 
yuk 
bojxona 
deklarasiyasi, muvofiqlik sertifikatlari mavjud bo`lganda, bojxona va 
boshqa to`lovlar to`langan taqdirda buyum bozorlarida yakka tartibdagi 
tadbirkorning faqat o`zi bevosita olib kelgan import tovarlar bilan chakana 
savdoni amalga oshirishga haqli ekanligi belgilab qo`yildi. Tijorat faoliyati 
uchun mo`ljallangan tovarlarni olib keluvchi jismoniy shaxslarni yuridik 
shaxs bo`lmasdan yakka tartibdagi tadbirkorlar sifatida davlat ro`yxatidan 
o`tkazish jismoniy shaxsning yashash joyidagi tumanlar (shaharlar) Davlat 
soliq inspeksiyalarida amalga oshiriladigan tartib o`rnatildi. 
Valuta orqali tartibga solish tashqi iqtisodiy muno-sabatlarni tartibga 
solishning eng tasirchan vositasi bo`lib, uning asosiy prinsiplari 
O`zbekiston Respublikasining 1993 yil may oyida qabul qilingan 
“Valutani tartibga solish to`g`risida”gi qonunida va boshqa normativ 
hujjatlarda belgilangan. Ushbu qonun hujjatlariga ko`ra O`zbekistonda 
vakolatli davlat organlari, tijorat bank-lari tomonidan qonunda belgilab 
qo`yilgan tartibda valuta nazorati amalga oshiriladi. Bunday nazorat 
usullari va shakllari turli tuman bo`lib, qattiq valutaga bo`lgan davlat 
ehtiyojini qondirishga yo`naltirilgan bo`ladi. 
O`zbekiston Respublikasida valuta operasiyalarida ishtirok etadigan 
mamlakat fuqarosi va chet ellik jismo-niy shaxslar, yuridik shaxslar 
rezident 
va 
norezidentlarga 
bo`linadi. 
Rezidentlar-O`zbekiston 
Respublikasida doimiy yashash joyiga ega bo`lgan, O`zbekiston 
Respublikasidan 
tashqarida 
vaqtincha 
turgan 
jismoniy 
shaxslar, 
O`zbekiston Respublikasi hududida tashkil etilgan yuridik shaxslar, shu 
jumladan chet el investisiyalari ishtirokidagi korxonalar, O`zbekiston 
Respublikasining chet eldagi diplomatik, savdo va boshqa vakolatxonalari 
hisoblanadi. Norezidentlar - chet elda doimiy yashash joyiga ega bo`lgan, 
O`zbekiston Res-publikasida vaqtincha turgan jismoniy shaxslar, chet el 
qonun hujjatlariga muvofiq tashkil bo`lgan, joylashgan yeri O`zbekiston 
Respublikasi hududidan tashqarida bo`lgan yuridik shaxslar, O`zbekiston 
Respublikasi hududidagi chet el diplomatik, savdo va boshqa 
vakolatxonalar, halqaro tashkilotlar va ularning filiallari hisoblanadi. 
Import va eksport kontraktlari so`mda, erkin alma-shinadigan 
valutada yoki MDH mamlakatlari to`rtta valyu-tasidan birida (Rossiya 
rubli, qozoq tengesi, ukrain karbovanesi, belarus rubli) tuzilishi mumkin. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish chog`ida mulk 
huquqining valuta boyliklariga o`tishi bilan bog`liq operasiyalar, valuta 
boyliklarini xorijdan olib kirish va xorijga olib chiqish hamda xalqaro pul 
o`tkazuvlarni amalga oshirish bilan bog`liq operasiyalarga nisbatan na-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

zorat o`rnatiladi. Mamlakatimizda O`zbekiston Respub-likasi Milliy 
Banki, O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo`mitasi 
va Davlat bojxona qo`-mitasi valuta nazorat organlari hisoblanadi. 
Amaldagi qonunchilikka muvofiq chet el valutasini olib kirish 
chog`ida jismoniy shaxslar olib kirilayotgan summani bojxona chegarasida 
deklarasiyalashi lozim bo`lib, uning miqdori cheklashlarsiz amalga 
oshiriladi. Rezidentlar chet el valutasini 1500 AqSh dollariga ekvivalent 
summada, norezidentlar esa bojxona deklarasiyasiga muvofiq olib kirilgan 
valuta miqdorida olib chiqishlari mumkin. 
Hozirgi vaqtda xo`jalik yurituvchi subyektlarning chet el valutasidagi 
eksport tushumi bir qismini Markaziy bankka majburiy sotish tartibi 
o`rnatilgan. Eksport kon-traktlarining turiga bog`liq ravishda quyidagi 
stavkalar qo`llanilishi nazarda tutiladi:
- markazlashtirilgan eksport kontraktlari bo`yicha ha-rajatlarni 
chegirgan xolda kelib tushgan valutaning 100 foizi;
- markazlashtirilmagan eksport bo`yicha 30 foizi (1999 yildan 
boshlab 50 foiz). 
Valuta nazorat organlari tomonidan ushbu valuta tushumlarining o`z 
vaqtida kelib tushishi, aks hollarda esa tegishli choralar ko`rilishi qonun 
hujjatlarida nazarda tutiladi.