Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

 
5-§. Tashqi iqtisodiy faoliyat shartnomalari. Tashqi
iqtisodiy faoliyat shartnomalari bo`yicha huquq va
majburiyatlar hamda javobgarlik 
Tashqi iqtisodiy faoliyat turli tuman shartnomalar (kontrakt, 
kelishuv, bitimlar) tuzish orqali amalga oshiriladi. 
Xo`jalik shartnomalarining, shu jumladan tashqi iqtisodiy faoliyat 
sohasidagi shartnomalarni tuzish va ijro etishga oid bo`lgan asosiy 
prinsiplar hamda qoidalar O`zbekiston Respublikasining Xo`jalik 
yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy huquqiy bazasi 
to`g`risida"gi qonuni bilan belgilangan. 
Jahondagi 
huquq 
tizimlari, 
shu 
jumladan 
O`zbekiston 
Respublikasining milliy huquq tizimi tashqi iqtisodiy faoliyat sohasi 
ishtirokchilariga shartnomalar tuzilishi sohasida keng imkoniyatlar bergan 
va shartnoma mazmuni ular tomonidan erkin belgilanadi. Bu sohadagi 
ayrim cheklashlar davlat ommaviy-huquqiy manfaatlari nuqtai nazaridan 
kelib chiqib, qonun hujjatlarining bevosita o`zida nazarda tutilishi 
mumkin. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tashqi iqtisodiy faoliyatga oid shartnomalar tuzilayotganida turli 
huquqiy tizimga mansub subyektlar o`rtasidagi aloqa o`rnatilayotganligi 
va bu tizimlar o`rtasidagi farqlar kelgusida muayyan ixtiloflarga olib 
kelishi mumkinligi, ularni bartaraf etish yo`lyo`riqlari belgilab olinishi 
lozimligi etiborda tutilmog`i lozim. 
Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi shartnomalar odatda namunaviy 
kontraktlar asosida, tomonlar o`zaro kelishib belgilaganda yozma shaklda 
tuzilishi lozim bo`ladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatda ko`proq qo`llaniladigan 
shartnomalar – oldi-sotdi, mahsulot yetkzib berish, pudrat, yuk tashish, 
lisenziya, vositachilik shartnomalari hisoblanadi. Bunday kontraktlarning 
mazmunini uning tarkibi, taraflarning o`zaro majburiyatlari hajmi, to`lov 
shartlari, yetkazib berish shartlari, sug`urtalash shartlari, texnik jihozlash 
shartlari, kontrakt shartlarini buzganlik uchun javobgarlik sanksiyalari 
tashkil etadi. 
Kontrakt predmeti sifatida tovar (ishlar, xizmatlar)ning nomi, uning 
texnik xususiyati, miqdori va sifati aniq ko`rsatiladi. Tovar (ishlar, 
xizmatlar) miqdori o`lchovlar metrik tizimida qabul qilingan xalqaro 
birliklarda ifoda etiladi. O`zbekiston Respublikasida qabul qilingan 
miqdorni aniqlash tartibi, o`lchovlar va vaznlar tizimiga muvofiq o`lchov 
birligida belgilash ham mumkin. 
Tovar (ishlar, xizmatlar)ning sifat tavsifi tovarning undan 
foydalanishga yaroqliligini aks ettiruvchi xususiyatlari va TIF TN bo`yicha 
tovar kodi ham ko`rsatiladi. 
Yetkazib berishning bazis shartlari Xalqaro "Inkoterms-2000" 
qoidalari bo`yicha belgilanib, tovarni olib chiqish - olib kirish bo`yicha 
rasmiyatchiliklarning bajarilishi, tovarni sug`urtalash va tovarning 
tasodifiy yo`qotilishi yoki shikastlanishi xatarining sotuvchidan xaridorga 
o`tishi kabi qoidalar aniq belgilanadi.
Inkoterms-2000 qo`llanilganda (abbreviatura bilan birgalikda) 
yetkazib berish joyini (temiryo`l stansiyasi, port, aeroport va 
boshqalarning nomi) ko`rsatish lozim. 
Shartnomalarda (ayniqsa oldi-sotdi shartnomalarida) xalqaro 
amaliyotda keng qo`llaniladigan “Savdo atamalari” (Inkotermes-2000)dan 
foydalanmoq zarur (Masalan, SIF, FOB, va boshqa terminlar). 
Tovar 
(ishlar, 
xizmatlar) 
birligining 
narxi, 
odatda, 
erkin 
almashiladigan valutada ko`rsatiladi. To`lov shartlari ko`rsatilganda, to`lov 
valutasi, shakli va muddati belgilab qo`yiladi. Agar to`lov valutasi 
kontrakt valutasidan farq qilsa, bu holda valutaning qayta hisob-kitob kursi 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va mazkur kursni belgilash manbasi (kontraktni imzolash sanasida, tovarni 
yetkazib berish sanasida, to`lov sanasida) ko`rsatiladi. 
Kontraktda yetkazib berilayotgan tovar ishlab chiqarilgan mamlakat 
va xizmatlar bajaruvchining mamlakati aniq ko`rsatib qo`yiladi. 
Shartnomada tomonlar javobgarligi, nizolarni hal etish tartiblari va 
boshqa muhim xususiyatlar batafsil aks ettirilmog`i lozim. 
Import va eksport kontraktlari belgilangan tartibda davlatning 
vakolatli organlarida qayd etilishi hamda hisobga olinishi lozim. Shuning 
uchun O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 3 iyul 2006 yilda 1588 
–son bilan ro`yxatga olingan “O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy 
aloqalar, investisiyalar va savdo vazirligida (TIAISV) O`zbekiston 
Respublikasi 
xo`jalik 
subyektlari tomonidan tuziladigan eksport 
kontraktlari (shartnoma va bitimlar)ni ro`yxatga olish va import 
kontraktlari (shartnoma va bitimlar)ni ekspertizadan o`tkazish tartibi 
to`g`risidagi Nizom” ga ko`ra O`zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 1998 yil 31 martdagi 137-son qaroriga 1-son ilovada 
ko`rsatilgan tovarlar eksportiga doir kontraktlar va O`zbekiston 
Respublikasi Hukumatining qarorlari, hukumatlararo kelishuvlar asosida 
tuzilgan tovarlar (xizmatlar) eksportiga doir kontraktlar TIAISVda 
ro`yxatga 
olinadi 
hamda 
davlat 
budjeti 
mablag`lari 
hisobidan 
moliyalanadigan, O`zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan yoki 
uning kafolati ostida jalb etilgan kreditlar (qarzlar) hisobidan 
moliyalanadigan, ustav sarmoyasidagi davlat ulushi 50 foizdan ko`proqni 
tashkil etadigan va o`zining valuta mablag`lari bilan taminlanmagan 
xo`jalik yurituvchi subyektlar tomonidan tuziladigan import kontraktlari 
ekspertizadan o`tkaziladi. 
Xalqaro savdo-iqtisodiy shartnomalar yuzasidan hisob-kitob qilish 
shakllari va tartiblari shartnoma taraflari o`zaro kelishuviga ko`ra 
shartnomada belgilab qo`yiladi. Amalda ko`proq valuta tovar narxining 
valutasi bilan mos kelmasligi mumkin. Shuning uchun kontraktda qanday 
pul bozorining pul kursidan to`lashda foydalaniishi ko`rsatiladi. Bunda 
bank orqali pul ko`chirish, inkasso, hujjatli akkreditiv kabi shakllardan 
keng foydalaniladi. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatga oid shartnoma munosabatlaridan kelib 
chiquvchi nizolarni hal etilishi tomonlar kelishib belgilaydigan tartibda 
muayyan milliy huquqiy tizim asosida yoki xalqaro vositalardan 
foydalanilgan holda hal etiladi. O`zbekiston Respublikasi subyektlari bilan 
tuzilgan tashqi iqtisodiy faoliyat kontraktlari bo`yicha nizolar kelib 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqqan hollarda O`zbekiston Respublikasi xo`jalik sudlari tomonidan ham 
ko`rib chiqilishi O`zbekiston Respublikasi Xo`jalik prosessual kodeksi 
normalarida o`z ifodasini topgan. 
Xalqaro amaliyotda bunday nizolarni hal etuvchi xalqaro arbitraj 
organlari tizimi tarkib topgan. Kontraktda mana shunday arbitrajlardan 
yoki boshqa xohlagan hakamlik sudlari nizolarni hal etilishi uchun 
tanlanishi mumkin. Amaliyotda shunday organlardan Stokgolm shahri 
Savdo palatasi qoshidagi arbitraj, Parijdagi xalqaro savdo palatasi 
qoshidagi Arbitraj sudi, London xalqaro hakamlar sudi kabilar nizolar hal 
qilinishida ko`proq qo`llaniladi. 
Respublikamizda nizolar hal qilinishida muhim bo`lgan, Mustaqil 
Davlatlar Hamdo`stligiga azo va boshqa davlatlarning xo`jalik, iqtisodiy 
va arbitraj sudlari hal qiluv qarorlari, xorijiy davlatlar arbitraj va hakamlik 
sudlarining hal qiluv qarorlari xo`jalik sudlarining ijro hujjatlari qatoriga 
kirishini nazarda tutuvchi "Xo`jalik sudlarining hujjatlari ijrosini amalga 
oshi-rish tartibi to`g`risida "gi Yo`riqnoma ham qabul qilingan. Ushbu 
hujjatga binoan boshqa davlatlar arbitraj sudlari tomonidan qabul qilingan 
qarorlari ham qonunchilikda belgilangan tartibda ijro etiladi.