Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

 
Nazorat savollari: 
1. Tashqi iqtisodiy faoliyat tushunchasi nima? 
2. Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari kimlar bo`lishligi mumkin? 
3. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning 
qanday usullarini bilasiz? 
4. 
Tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatda 
qo`llaniladigan 
(kontrakt) 
shartnomalarning o`ziga xos xususiyatlarini aniqlang. 
5. Tashqi iqtisodiy faoliyat kontraktlari majburiyatlari bo`yicha kelib 
chiquvchi nizolar hal etilish tartibini aniqlab bering. 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

13-BOB. Investitsiya faoliyatini huquqiy tartibga 
solinishi 
 
1-§. Investitsiya faoliyati tushunchasi, turlari.
Investitsiya obyektlari 
 
«Investitsiya» so`zi ingliz tilidan olingan bo`lib, «kapital quyilmasi» 
degan manoni anglatadi. 
Investitsiyalar 
iqtisodiy va boshqa faoliyat 
obyektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy nematlar hamda ularga 
doir 
huquqlar 
hisoblansa, 
investitsiya 
faoliyati 
subyektlarining 
investitsiyalarni amalga oshirish bilan bog`liq harakatlari majmui 
investitsiya faoliyati
deb yuritiladi. Investitsiya faoliyati tadbirkorlik 
faoliyatini amalga oshirishning bir ko`rinishidir, shuning uchun ham 
tadbirkorlikka 
xos 
bo`lgan 
belgilar, 
yani 
mulkiy 
mustaqillik, 
tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo`lgan xususiyatdir. 
Investitsiya faoliyatining subyektlaridan biri investor bo`lib, u o`z 
mablag`larini, qarzga olingan va jalb etilgan mablag`larni, mulkiy 
boyliklarni va ularga doir huquqlarni, shuningdek intellektual mulkka doir 
huquqlarni investitsiya faoliyati obyektlariga jalb etishni amalga oshiradi. 
Bunday o`ziga xos faoliyat subyektlarining yana bir katta guruhi mavjud 
bo`lib, ular investitsiya faoliyati ishtirokchilari deb yuritiladi va ularning 
asosiy vazifasi investorning buyurtmalarini bajaruvchi sifatida investitsiya 
faoliyatini taminlash bo`lib hisoblanadi.
Investor va investitsiya faoliyatining ishtirokchilari subyektlari 
quyidagilar bo`lishi mumkin: 
-O`zbekiston Respublikasining rezidentlari fuqarolari, yuridik 
shaxslari; 
-mahalliy davlat hokimiyati organlari va davlat boshqaruvi organlari; 
-xorijiy davlatlar, xalqaro tashkilotlar va chet ellik yuridik shaxslar 
hamda fuqarolar, shuningdek fuqaroligi bo`lmagan shaxslar va 
O`zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari; 
-hamkorlikda investitsiya faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va 
jismoniy shaxslar, shuningdek davlatlar va xalqaro tashkilotlar. 
Investorlar buyurtmachi (mablag` kirituvchi), kreditor, sotib oluvchi 
bo`lishlari, shuningdek investitsiya faoliyati ishtirokchisi vazifasini 
bajaruvchi ham bo`lishlari mumkin. 
Gap O`zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari 
to`g`risida ketar ekan, takidlash joizki, O`zbekiston Respublikasi hududida 
chet ellik investorlarning daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

faoliyati va qonun hujatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat 
obyektlariga qo`shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklari 
hamda ularga doir huquqlari, shu jumladan intelektual mulkka doir 
huquqlari, shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan har qanday 
daromad tushuniladi. 
O`zbekiston Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar, 
chunonchi: 
chet el davlatlari, chet el davlatlarining mamuriy va hududiy 
organlari, davlatlararo bitimlar va boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil 
topgan yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo`lgan xalqaro 
tashkilotlar, chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil 
topgan va faoliyat ko`rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har 
qanday shirkatlar, tashkilotlar va uyushmalar, chet el fuqarolari bo`lmish 
jismoniy shaxslar, fuqaroligi bo`lmagan shaxslar va chet ellarda doimiy 
yashaydigan O`zbekiston Respublikasi fuqarolari bo`lishi mumkin. 
Chet el investitsiyalari davlat yoki xususiy investitsiyalar shaklida 
bo`lishi mumkin. Birinchi shaklda davlat investitsiyalari ishtirok etib, 
bunda bir davlat boshqa davlatga kreditlar yoki boshqacha shakldagi 
qarzlar berishi mumkin. Bunday munosabatlarga xalqaro huquq normalari 
qo`llaniladi. Ikkinchi shaklda esa, bir mamlakat xususiy firmalari, 
kompaniyalari yoki fuqarolari boshqa mamlakatning tegishli subyektlariga 
beradigan investitsiyalar tushuniladi. Investitsiya munosabatlari shu 
darajada murakkab va ko`p qirraliki, ko`pincha davlatlar o`rtasidagi 
munosabatlar xususiy shaxslar o`rtasidagi munosabatlar bilan uzviy 
bog`langan bo`ladi. Bunday aloqa subrogasiyada, yani investor huquq va 
talablarni davlatga topshirganda yaqqol ko`rinadi.
1
Investitsiya faoliyati davlat tomonidan tartibga solinadi. Davlat 
investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish, soliq 
to`lovchilar va soliq solish obyektlarini, soliq stavkalari va ularga doir 
imtiyozlarni tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo`llash, normalar, qoidalar, 
standartlarni belgilash, monopoliyaga qarshi choralarni qo`llash, kredit 
siyosati va narx siyosatini o`tkazishga va boshqa tabiiy resurslarga egalik 
qilish va ulardan foydalanish shartlarini belgilash, investitsiya loyihalarini 
ekspertiza qilish mexanizmlarini belgilash va boshqa yo`llar bilan bunday 
faoliyatni amalga oshiradi. 
1
Тaдбиркoрлик ҳуқуқи: (Мaxсус қисм): Дaрслик //Тaҳририят ҳайъати: СЌ.Рўзинaзaрoв, A.Сaидoв, К.Рaшидoв вa 
бoшқ.; Масъул муҳaррир: СЌ.Рўзинaзaрoв. –Т.: «Кoнсaудитинфoрм», 2002.873-бeт. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy 
ijtimoiy samaraga erishishdir.
Investitsiya kiritishda, avvalo: 
-investitsiya 
faoliyati 
subyektlarning 
mustaqilligi 
va 
tashabbuskorligi; 
-kiritilayotgan moddiy nematlarga investitsiya maqomini berish 
(fuqaro o`zining ehtiyojlarini qondirish uchun olgan buyumlari investitsiya 
bo`la olmaydi) ; 
-qonun bilan belgilangan investitsiya faoliyatini amalga oshirish 
imkoniyati yaratilishi zarur bo`lib hisoblanadi. 
Investitsiya faoliyatining obyekti moddiy va nomoddiy nematlar 
ishlab 
chiqarish 
obyektlari 
hisoblanadi. 
Respublikamizda 
bozor 
munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanishi, tadbirkorlikning 
taraqqiyoti mavjud mablag`larni ixtiyoriy investitsiyalash asosida faoliyat 
yuritishni taqozo etadi. Investitsiya, shu jumladan chet el investitsiyalarini 
huquqiy tartibga solish, birinchidan, milliy qonun hujjatlari bilan, 
ikkinchidan, xalqaro shartnomalar bilan amalga oshiriladi. 
Investitsiyaning quyidagi turlari mavjud: kapital, innovasiya va 
ijtimoiy investitsiya. Kapital investitsiya jumlasiga asosiy fondlarni 
vujudga keltiruvchi va takror ishlab chiqarishga, shuningdek, ishlab 
chiqarishning boshqa shakllarini ishlab chiqarishga qo`shiladigan 
investitsiyalar kiradi. 
Innovasiya investitsiyalar jumlasiga texnika va texnologiyalarning 
yangi 
avlodini 
ishlab 
chiqish 
va 
o`zlashtirishga 
qo`shiladigan 
investitsiyalar kiradi. Ijtimoiy investitsiyalar jumlasiga inson salohiyatini, 
malakasi va ishlab chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek, nomoddiy 
nematlarning 
boshqa 
shakllarini 
rivojlantirishga 
qo`shiladigan 
investitsiyalar kiradi.