271
saqlaydi. O‘tkazmada bank ikki operatsiyani bir vaqtning o‘zida
bajaradi:
milliy valuta hisobiga mijozga xorijiy valuta sotadi;
xorijiy valutani chet elga o‘tkazib beradi.
Bank o‘tkazmalari orqali hisob-kitoblarda eksportchilar import-
chilarga yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar, da’volar va o‘zaro
boshqa hisob-kitoblar uchun hisobvarag‘i va boshqa hujjatlar yubo-
radilar. Bu hujjatlar asosida tovarlar va xizmatlar haqini to‘laydiganlar
o‘z banklariga eksportchi yoki kreditorlar hisobiga pul o‘tkazish
to‘g‘risida to‘lov topshiriqnomalarini yuboradilar.
Shunday qilib, xalqaro hisob-kitoblar deganda biz talablar va
majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarni mamlakatlararo muvofiqlashtirish
tizimini tushunamiz. Xalqaro hisob-kitoblar tijorat bank – korrespon-
dentlari orqali o‘tkazma, cheklar, veksellar, o‘zaro talab va majbu-
riyatlarni tenglashtirib voz kechish yo‘li bilan naqd valutasiz amalga
oshiriladi.
Garchi xalqaro hisob-kitoblar shakllarining ba’zilarining o‘tkazilish
yo‘llari ichki hisob-kitoblarga o‘xshash bo‘lsa-da, ammo ulardagi
o‘tkazish yo‘llarida o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Bu xususiyatlarni
quyidagicha ta’riflash mumkin.
Birinchidan
, odatda ular hujjat tarzida, ya’ni moliya (chek, veksel)
va tijorat (konosament, nakladnoy) hujjatlar yordamida amalga oshi-
riladi.
Ikkinchidan
, xalqaro hisob-kitoblar unifikatsiyalashgan (bir
shaklga keltirilgan). Bunday shaklda hisob-kitoblarni amalga oshirishda
ko‘pchilik mamlakatlar banklari, shu jumladan MDH, veksel va chek
konvensiyalariga amal qilishadi (Jenevada 1930 va 1931-yillarda qabul
qilingan va Parij xalqaro savdo palatasi e’lon qilgan «hujjatli akkre-
ditivlar bo‘yicha unifikatsiyalashgan qoidalar»ga muvofiq xalqaro
miqyosda hisob-kitob operatsiyalari olib boriladi). Bu hujjatlarga tashqi
savdo aloqalarida bankka akkreditiv to‘g‘risida buyruq berilganda va
inkasso topshiriqnomalari berilganda murojaat etish lozim bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: 
