Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

 
Kriptografiyaning asosiy qoidalari va ta’riflari 
Axborotning ximoyalashning aksariyat mexanizmlari asosini shifrlash 
tashkil etadi. Axborotni shifrlash deganda ochiq axborotni (dastlabki 
matnni) shifrlangan axborotga o`zgartirish (shifrlash) va aksincha (rasshif-
rovka qilish) jarayoni tushuniladi. 
Shifrlash kaliti yordamida shiflash natijalarini o`zgartirish mumkin.
346

---

347
Shifrlash kaliti muayyan foydalanuvchilar guruxiga tegishli va ular uchun
yagona bo`lishi mumkin. Muayyan kalit yordamida shifrlangan axbarot 
faqat ushbu kalit egasi (yoki egalari) tomonidan rasshifrovka kilinishi 
mumkin. 
Kriptotizimlarning ikkita sinfi farklanadi: 
-simmetrik kriptotizim (bir kalitli); 
-assimmetrik kriptotizim (ikki kalitli) 
Shifrlashning simmetrik kriptotizimida shifrlash va rasshifrovka qilish 
uchun bita kalitning o`zi ishlatiladi. Demak, shifrlash kalitidan foydalanish 
huquqiga ega bo`lgan har qanday odam axborotni rasshifrovka qilishi 
mumkin. Shu sababli, simmetrik kriptotizimlar maxfiy kalitli
kriptotizimlar deb yuritiladi. Ya’ni shifrlash kalitidan faqat axborot atalgan 
odamgina foydalanish huquqiga ega. 
A abonent maxfiy kalitni
yaratadi 
A kalitni Bga beradi 
A xatini o`zining kaliti B xatini xuddi shu kalit
bilan yopadi bilan ochadi 
Simmetrik shifrlashning umumlashtirilgan sxemasi
Abonent
А
Abonent
B 
 
 
Elektron hujjatlarni uzatishning konfidentsialligi simmetrik kriptotizim 
yordamida ta’minlash masalasi shifrlash kaliti konfidentsial-ligini ta’minlashga 
keltiradi. Odatda, shifrlash kaliti ma’lumotlar fayli va massividan iborat bo`ladi va 
Abonent
А
Abonent
А
Abonent
B 

---

shaxsiy kalit eltuvchisida masalan, disketda yoki smart kartada saklanadi. Shaxsiy 
kalit eltuvchisi boshqa odamlarning foydalanishiga karshi choralar kurilishi shart. 
Simmetrik shifrlash axborotni «o`zi uchun», masalan, egasi yo`qligida undan 
ruxsatsiz foydalanishni oldini olish maqsadida, shifrlashda juda qulay hisoblanadi. 
Bu tanlangan fayllarni frxivli shifrlash va butun bir mantikiy yoki fizik disklarni 
shaffof (avtomatik) shifrlash bo`lishi mumkin 
Simmetrik shifrlashning noqulayligi – axborot almashinuvi boshlan-masdan 
oldin barcha manzilatlar bilan maxfiy kalitlar bilan ayirboshlash zaruriyatidir. 
Simmetrik kriptotizimda maxfiy kalitni aloqaning umum-foydalanuvchi kanallari 
orqali uzatish mumkin emas. Maxfiy kalit junatuv-chiga va qabul kiluvchiga 
kalitlar tarkatiluvchi ximoyalangan kanallar orqali uzatilishi kerak. 
Simmetrik shifrlash algoritmining ma’lumotlarni abonentli shifr-lashda, ya’ni 
shifrlangan axborotni abonentga, masalan, Internet orqali, uzatashda amalga 
oshirilgan variantlari mavjud. Bunday kriptografik tarmoqning barcha abonentlari 
uchun bitta kalitning ishlatilishi xavfsizlik nuktai nazaridan nojoizdir. Xakikatan, 
kalit obrusizlantirilganda (yo`qotilganda, ugirlatilganda) barcha abonentlarning 
hujjat almashishi xavf ostida koladi. 
Assimmetrik kriptotizimlarda axborotni shifrlashda va rasshifrovka qilishda 
turli kalitlardan foydalaniladi: 
-