Њзбекистон республикаси олий ва њрта

2.6-chizma
Aslida, mening nazarimda, odamning qalbida ikkita kuch -
bunyodkorlik va vayronkorlik hamisha o‘zaro kurashadi.
Islom Karimov.

		Bunyodkor mafkuralar				Vayronkor mafkuralar
Progressiv							Regressiv
			Mafkuraning
Liberal (erkin)			inson va jamiyatga				Mustabid (totalitar)
ta'sir qilish xususiyatlariga
Tadrijiy (evolyusion)			ko‘ra namoyon bo‘lish shakllari				Inqilobiy (revolyusion)
Real (amaliy)							Utopik (hayoliy)
	Ijobiy natija beradigan mafkuralar			Salbiy natija beradigan mafkuralar

Ana shu sababdan ham mustaqil O‘zbekistonda hozirgi davrda millat, jamiyat, davlatning birlashtiruvchi bayrog‘i bo‘lgan milliy g‘oya va mafkurani shakllantirish va xalqimiz ongiga singdirish yuzasidan faollik bilan ish olib borilmoqda. Bu mafkura mustaqillik yillarida erishilgan g‘alabalarni, eng katta yutug‘imiz bo‘lgan istiqlolimizni, Ona Vatanimizni, farzandlarimizning baxtli kelajagini fidoyilik bilan himoya qilish, doimo hushyor va sergak bo‘lishga yordam beradi. Zero, O‘zbekiston bizning umumiy uyimiz - uni asrash har birimizning muqaddas vazifamizdir. Shu ma'noda milliy istiqlol g‘oyasi har birimizning qalbimizga singadigan, umumiy g‘oyamiz, ongimiz, dunyoqarashimizning tarkibiy qismidir.


2.7-chizma.
Yakkahokimlikka intilgan, mutlaq haqiqatni da'vo qiladigan mafkuraning istiqboli yo‘q. Chunki u yakkahokimlik o‘rnatish barobarida o‘zini boyitib boradigan manba - fikrlar rang-barangligi va qarashlar xilma-xilligidan uzulib qoladi. Muayyan guruh yoki partiya g‘oyalari hukmron mafkuraga aylansa, hurfikrlik, vijdon erkinligi va qarashlar xilma-xilligi cheklanadi, mutlaq haqiqatga egalik da'vosi, mustabidlik tamoyillari kuchayadi.
Anarxizm
(grek. Beboshlik,
hokimiyatsizlik)

		Fashizm (ital. Reaksion irqchilik siyosiy oqim)				Totalitarizm (markazlashgan, shaxs erkinligini bostirish)
Valyuntarizm (ob'ektiv taraqqiyot qonunlarini rad etuvchi)			Foya va mafkuralar mutlaqlashuvi-					Terrorizm (kuch ishlatish, qo‘rqitish)
			ning oqi-					Bolshevizm
Ekstremizm (keskin fikr, chora)			batlari					(ko‘pchilik, inqilobiylik) Menshevizm (ozchilik, reformizm)
Shovinizm (irqiy ayirmachilik)								Dogmatizm (eskirgan, qotib qolgan nazariya)
	Fundamentalizm («sof» islomni tiklash)						Sub'ektivizm (shaxsiy fikr, bir tomonlama)

Fatalizm
(taqdirga tan berish,
diniy qarash)
4. Bunyodkor g‘oyalar va mafkuralarning jamiyat
hayotidagi ijobiy ta'siri
Foya va mafkuraning tarixiy shakllarini, mazmun-mohiyatini azal-azaldan ezgulik va yovuzlik, bunyodkorlik va vayronkorlik o‘rtasidagi kurash dialektikasi belgilab keladi, ya'ni bosqinchilik, boshqalar hisobidan boyish, tajovuzkorlik, aqidaparastlik mafkuralariga qarama-qarshi o‘laroq, ozodlik, mustaqillik va adolat g‘oyalari uzluksiz maydonga chiqib, xalqlarning muzaffar bayrog‘iga aylangan. Bunyodkorlik g‘oyalari insonni ulug‘laydi, uning ruhiga qanot bag‘ishlaydi.
Bunyodkor g‘oya deb, insonni ulug‘laydigan, uning kuch-g‘ayrati va salohiyatini oshirib, xalqi, Vatani, butun insoniyat uchun foydali ishlar qilishga safarbar etadigan, o‘zida mehnat, taraqqiyot, do‘stlik, tinchlik, adolat, halollik kabi ezgu maqsadlarni mujassam etadigan g‘oyaga aytiladi.
Bunyodkorlik g‘oyalari yurtni obod, xalq hayotini farovon qilishdek olijanob maqsadlar bilan ajralib turadi. Ular insoniyat sivilizatsiyaga erishgan davrlardan buyon jamiyat hayotining eng ezgu g‘oyalari sifatida yashab kelmoqda. Prezident Islom Karimovning «O‘zbek tom ma'noda bunyodkordir» degan so‘zlarida ham ana shu boqiy g‘oyalarning ma'no-mazmuni o‘z ifodasini topgan. Bunday bunyodkorlik xalqimizga ota-bobolaridan merosdir.
Insoniyat tarixida odamlar ongi va shuuriga adolat, haqiqat, ezgulik, mehnatsevarlik kabi yuksak g‘oyalar urug‘ini sepgan zot, payg‘ambar Zardo‘sht yaratgan «Avesto» kitobida quyidagi satrlar mavjud: «Ezgu fikr, ezgu so‘z va ezgu ishlar bilan ezgu fikr, ezgu so‘z va ezgu ishni alqayman. O‘zimni bori ezgu fikrga, ezgu so‘zlar (aytish)ga, ezgu ishlar amaliga baxshida qilaman, barcha yomon fikrlardan, yomon so‘zu yomon ishlardan yuz o‘giraman». Bu yuksak g‘oyalar bundan 2700 yil muqaddam yashab o‘tgan vatandoshimiz Zardushtning o‘lmas mafkurasi edi.
Insoniyat doimo yaxshilikni yoqlab, yomonlikka qarshi kurashadi, yaratuvchanlik va bunyodkorlik unga xos bo‘lgan buyuk fazilatlardir. Sharq xalqlarining buyuk ijodkorligi, bunyodkorligi va qadriyatlari turli davrlar ta'sirida g‘arbga, xususan, antik Yunon-Rim madaniyatiga ham kuchli ta'sir ko‘rsatdi. Ana shunday ta'sir ostida Yunon-Rim madaniyati, ilm-fani, falsafiy tafakkur dunyosi shu qadar yuksaldiki, o‘sha davrda yaratilgan shoh asarlar va ularning mualliflari merosi hanuz bashariyatning ezgu ishlariga xizmat qilib kelmoqda. Shu ma'noda, komil ishonch bilan aytish mumkinki, insoniyatning haqiqiy umumbashariy madaniyati g‘arb sivilizatsiyasi va Sharq ma'naviyatining qo‘shilishi asosida yaratilgan.
Hayotning, borliqning mohiyatini anglash to‘g‘risidagi buddizm dini-ning asoschisi Siddxartxa Gautama qarashlari muhim o‘rin tutadi. Har qan-day insoniy tuyg‘u, hissiyot, ehtiros va istak azob-uqubatlarni chuqurlashti-radi. Hayot mazmunan tug‘ilish, sevish, o‘lim, azobdan iborat. «Borliq girdobi»dan chiqib olish uchun g‘aflatdan uyg‘onish, dunyo mohiyatini anglash, hayotga chanqoqlikdan, ko‘ngilxushliklarga, lazzatlarga, hokimiyatga, boylikka intilishlardan voz kechish lozim. Faqat shundagina «najot topish yo‘li»ga kirish mumkin. Inson beshta axloqiy talabga amal qilishi lozim: har bir kishi yomonlik qilishdan, yolg‘on gapirishdan, o‘g‘irlik qilishdan, xis-tuyg‘ularga ortiqcha berilishdan, ichkilikdan o‘zini tiyishi kerak. S.Gautama quyidagi 8 ta ongli xarakatni ilgari suradi:

1. 
   E'tiqod to‘g‘ri shakllangan bo‘lishi.
   
2. 
   Maqsad sari qat'iy xarakat qilishi.
   
3. 
   To‘g‘ri tafakkur va nutq bo‘lishi.
   
4. 
   To‘g‘ri fe'l-atvor bo‘lishi.
   
5. 
   To‘g‘ri turmush tarzi bo‘lishi.
   
6. 
   Kuch-g‘ayratning to‘g‘ri maqsadga qaratilgan bo‘lishi.
   
7. 
   Fikr, maqsadning to‘g‘ri yo‘naltirilgan bo‘lishi.
   
8. 
   Diqqat-e'tiborni to‘g‘ri orzu-niyat qilishga qaratish kerakligi ta'kidlanadi⁷.
   

Suqrot (Sokrat, mil. av. 470-399 yy.) esa bahs orqali, ya'ni muayyan masalalarni o‘rtaga qo‘yish va ularga javob topish yo‘li bilan haqiqatni aniqlash mumkin, deb bilgan. U ezgulik - bilim va donishmandlikdir, yaxshilik mohiyatini to‘g‘ri anglagan insongina yaxshilik qiladi, deb tushuntiradi. Suqrot adolatga xilof bo‘lgan davlat boshqaruvining hamma shakllarini tanqid qiladi, faqatgina adolatli, demokratik davlat boshqaruvini yoqlab chiqadi.