Œзбекистон республикаси олий ва œрта

3.2. Gruntlarning plastikligi va konsistentsiyasi

Tashqi ta‘sir natijasida yaxlitligini saqlagan holda o’z shaklini o’zgartirish va bu ta‘sir olingandan so’ng, boshlang’ich holatga qaytmasdan, deformatsiyalangandan keyingi yangi shaklini saqlay olish qobiliyatiga gruntning plastikligi deyiladi. Plastiklik asosan gilli gruntlarga xos xususiyat bo’lib, uning darajasini qattiq zarrachalarning donadorlik va mineralogik tarkibi, gruntning g’ovakligi, undagi suvning miqdori va sifati ko’p jihatdan belgilab beradi.

Gilli gruntlar, ulardagi suvning miqdoriga ko’ra oquvchan, plastik yoki qattiq holatlarda bo’lishi mumkin. Gruntning oquvchan holatdan plastik holatga o’tishini ta‘minlovchi namlik oquvchanlik chegarasidagi namlik (W_L , %), plastik holatdan qattiq holatga o’tishini ta‘minlovchi namlik esa uvalanish chegarasidagi namlik (W_P , %) deyiladi.
Oquvchanlik chegarasidagi namlik (plastiklikning yuqori chegarasi) maxsus muvozanatlashgan konusli moslama yordamida aniqlanadi. Konusning grunt namunasiga 10 mm chuqurlik bilan botishi ta‘minlanganda, ushbu namlikga erishilgan deb hisoblanadi.
Grunt qorishmasidan diametri 2...3 mm bo’lgan va qo’l kafti bilan ipsimon ko’rinishda tayyorlangan namunaning uvalana boshlashi chegarasini ta‘minlovchi namlik uvalanish chegarasidagi namlikni (plastiklikning quyi chegarasini) tavsiflaydi.
Oquvchanlik va plastiklik chegaralaridagi namliklarning farqiga gruntning plastiklik soni deyiladi:

I_P = W_L - W_P . (3.1)

Plastiklik soni faqat gilli gruntlarga xos ko’rsatkich bo’lib, uning qiymati gruntdagi gil zarrachalarning miqdoriga bevosita bog’liqdir. Shu sababli, bu ko’rsatkich gilli gruntlarning turlarini belgilashda asos bo’lib xizmat qiladi.

W_L va W_P namliklarning grunt turlari va ulardagi gil zarrachalarining miqdoriga bog’liq holda o’zgarish grafiklari (3.1-rasm) ga ko’ra, gil tuproqning plastiklik soni sog’ va qumok tuproqlarnikidan birmuncha katta. Qumok tuproqda plastiklik soni 1...7 % , sog’ tuproqda 7...17%, gil tuproqda 17 % va undan katta bo’lgan miqdorlarda o’zgaradi.

3.1 – rasm. Gilli gruntlarning holatiini ifodalovchi chizma

Gruntning tabiiy namligini oquvchanlik va plastiklik chegaralaridagi namliklar bilin taqqoslash, uning yumshoq-qattiqligini (konsistentsiyasini) baholash imkonini beradi. Buning uchun quyidagi ifoda bo’yicha konsistentsiya ko’rsatkichi aniqlanadi:

I _L= (W - W_P)/(W_L - W_P) = (W - W_P)/I_P . (3.2)

Agar gruntning tabiiy namligi W oquvchanlik chegarasidagi namlik W_L dan katta bo’lsa, 3.1-rasm yoki (3.2)-ifodaga ko’ra, grunt oquvchan, W W_P bo’lsa, grunt qattiq, W_P  W  W_L shart ta‘minlanganda esa, u plastik deb qaraladi.

Sog’ va gil tuproqlar, konsistentsiya ko’rsatkichiga bog’liq holda, quyidagi holatlarda bo’lishi mumkin:
Qattiq............................................ I_L  0
Yarim qattiq.................................. 0  I_L  0,25
Qattiq plastik............................. 0,25  I_L  0,50
Yumshoq plastik............................ 0,50  I _L  0,75
Oquvchan plastik........................... 0,75  I_L  1
Oquvchan ........................................ I_L  1