‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

2. Pedagogik qobiliyat, qobiliyatning pedagogik - psixologik
tasnifi
Muvaffaqiyatli ishlash uchun har bir o'qituvchi pedagogik 
mahoratga ega bo‘lishi zarur. Qobiliyat hamma insonlarda mavjud 
bo‘lib, bir tekisda bo‘lmay, biri yuqori biri o‘rta va biri quyi 
darajadan iboratdir. Faqat aqli zaif insonlarda qobiliyatni uchrata 
olmaymiz. 
Maktab o‘qituvchisining faoliyati inson shaxsini 
tiklantirishga 
qaratilgan. Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo
445

---

bo‘ladi va rivojlanadi, qobiliyatni rivojlantirish esa layoqat, zehn, 
iste’dod ya’ni inson asab tizimida anatomik — fiziologik 
xususiyat
bo‘lishi ham zarur. 0 ‘qituvchining ba’zi psixik protsesslari unda 
shaxsga xos sifatlarining shunday kompleksini tashkil qiladiki, 
buni pedagogik qobiliyat deb atash mumkin.
0 ‘qituvchilik faoliyati inson shaxsini shakllantirishga qara- 
tilgandir. 0 ‘qituvchining barkamol insormi tarbiyalash, unda milliy 
va umuminsoniy fazilatlarni tarkib toptirish, yuksak va shu bilan 
birga eng murakkab vazifadir. O'qituvchi (pedagog, muallim, 
ustoz) — maxsus tayyorgarlikka ega bo‘lgan va pedagogik faoliyat 
bilan (professional) shug‘ullanuvchi inson. 0 ‘qituvchilik kasbini 
tanlagan inson hamma narsani biladi va hamma narsaga javobgar. 
0 ‘qituvchilik vazifasi uning har bir o‘sib kelayotgan avlod, 
jamiyat, davlat taqdiri uchun javobgarligi bilan xarakterlanadi. 
0 ‘qituvchi ta'lim-tarbiya jarayonining asosiy tashkilotchisidir. 
0 ‘quvchilaming umumiy tayyorgarlik darajasi asosan o‘qituv- 
chiga, uning kasbiga, iymon-e’tiqodi bilan bog‘liq bo‘ladi. 
Shuning uchun o‘quvchilar tarbiyasiga oid pedagogik ishlar 
maxsus uyushqoqlik hamda muayyan maiaka va ko‘nikma- 
lamigina emas, balki pedagogik qobiliyatlari darajasiga taalluqli 
bo‘lgan psixik xususiyatlari ham mavjud bo‘lishi kerak.
Qobiliyat-
shaxsning muayyan faoliyat yuzasidan layoqati va 
uning ishini muvaffaqiyatli bajarishdagi subyektiv shart - sharoitini 
ifodalovchi individual psixik xususiyatlaridir. 0 ‘qituvchining 
kasbiy faoliyati favqulotda umumiy va xususiy qobiliyatlami talab 
etadi. Kasbiy pedagogik faoliyatning muaffaqiyati, xususiy peda­
gogik qobiliyatlarga bogliq bo‘ladi. Pedagogik qobiliyatlarning 
quyidagi guruhlari farqlanadi:
- 0 ‘quvchiga nisbatan sezgirlik;
- Kommunikativlik - insonlarga yuz tutish, xayrxohlik, 
xushmuomilalik;
- Perseptiv qobiliyatlar - kaspiy yetuklik, empatiya, peda­
gogik tuyg‘u;
- Shaxs dinamikasi - irodaga ta’sir eta olish va mantiqiy 
ishontira olish qobiliyati;
446

---

- Hissiy barqarorlik - o‘zini boshqara olish;
- Kreativlik — ijodiy ish qobiliyati.
Pedagogning xususiy qobiliyatlariga bilish, malaka va 
ko‘nikmalarini egallash faoliyati va shaxsni tarbiyalash qobiliyati 
ham tegishlidir.