‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Bilimingizni sinab ko ‘ring
1. Ish staji deganda nim a nazarda tutiladi va uning ijtim oiy ta'm in o t 
huquqida qanday aham iyati bor?
2. U m um iy va maxsus ish staji haqida so'zlab bering.
3. Ish stajini tasdiqlashda m ehnat daftarchasining aham iyati qanday?
4. M ehnat stajini im tiyozli hisoblash nim a degani?
5. M ehnat stajiga qaysi davrlar q o ‘shib hisoblanadi va u lam ing 
chegarasi qanday belgilangan?
6. U zoq yillik xizm at davrini ish stajiga q o ‘shib hisoblash qanday 
amalga oshiriladi?
7. U chuvchilar tarkibiga kiruvchi xodim lar m eh n at staji qanday 
hisoblanadi?
8. Yakka tadbirkorlar ish stajini hisoblash qanday am alga oshiriladi?
9. Ish staji yuzasidan nizolar qanday k o ‘rib chiqiladi?
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V BOB.
YOSHGA DOIR PENSIYALAR
5 .1 . Yoshga doir pensiya tushunchasi, turlari va
tayinlanishining umumiy asoslari
Keksa yoshdagi fuqarolarni ijtimoiy ta ’m inlashning asosiy 
shakllaridan biri — yoshga do ir pensiyalar sanaladi. Shuni 
ta'kidlab o'tish kerakki, 2011-yil 1-sentabr 0 ‘zbekistonda 2098478 
nafar yoshga doir pensiya oluvchi pensioner bo'lgan va Moliya 
vazirligi huzuridagi Budjetdan tashqari Pensiya jamg'armasining 
2011-yil 8-oyi uchun darom adlari 6 trillion so ‘m ni tashkil 
etgan1.
Bu ko‘rsatkich xalqaro ko‘rsatkichlarga birm uncha yaqin 
keladi. Jumladan, Yevropadagi oilalar umumiy daromadida davlat 
tom onidan beriladigan ijtimoiy toMovlar 25,7 foizni, uning 2/3 
qismini esa pensiya shaklidagi toMovlar tashkil etadi. Yevropa 
Ittifoqi a'zosi boMgan davlatlarda esa 30 foizdan ortiq oilalar 
qarilik nafaqalari bilan ta ’m inlanganlar. Bu ko'rsatkich turli 
davlatlarda turlicha bo‘lsa-da, am m o xarid qilish quw ati stan- 
dartlari (Standart de Pouvoir d ’Achat)ga umuman olganda mos 
keladi2.
Bizning respublikamizda ham ijtimoiy ta'm inotning amalga 
oshirilishida ushbu xalqaro standartlarga m oslashish maqsadi 
ilgari surilgan.
„Yoshga doir pensiya“ tushunchasi qonunchiligimizda nis- 
batan yangi boMib, 0 ‘zbekiston Respublikasining „Fuqarolam i 
davlat pensiya ta'm inoti to ‘g‘risida“gi 1993-yil 3-sentabrda qabul 
qilingan qonunida dastaw al muomalaga kiritildi. Bunga sabab 
qarilik va yoshga doir pensiya tayinlash yosh tushunchalari 
o'rtasida jiddiy tafovut borligi boMdi. Qonunchilikda 50 yosh, 45 
yosh va h atto 40 yoshdan pensiyaga chiqish m um kinligini 
nazarda tutadi. Vaholanki, 40 yoshli, 50 yoshli va hatto 60 
yoshli shaxslami qariya deb atash ko‘pchilik hollarda g'ayrioddiy 
tuyuladi.
Hozirgi paytda amalda boMgan „Fuqarolam ing davlat pensiya 
ta'm in o ti to ‘g ‘risida“gi ham da „H arbiy xizm atchilam t pensiya
1 Q a r a n g : Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasining 2011-yil uchun 
tezkor ma'lumotlari. T , 2011-yil.
2 Q a r a n g : «EaHKOBCKne BeaOMOCTH» haflanomasi, 2001-yil, 3-son.
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta'm inoti to ‘g‘risida“gi qonunlarga muvofiq yoshga doir pensi- 
yalaming quyidagi turlari nazarda tutilgan:
1) umumiy asoslardagi yoshga doir pensiya;
2) imtiyozli shartlar bilan tayinlanadigan yoshga doir pen- 
siya;
3) to'liqsiz ish staji bilan tayinlanadigan yoshga doir pen- 
siya;
4) muddatidan oldin tayinlanadigan yoshga doir pensiya;
5) harbiy xizmatchilaming uzoq yillik xizmati uchun tayin- 
langan pensiyalar.
Ushbu pensiyalar um um iy jihatlari bilan bir qatorda bir- 
muncha o'ziga xos jihatlarga ham ega bo'lib, pensiyaga oid qo- 
nunchilik amaliyotda qollanilayotganida ushbu jihatlar e ’tiborga 
olinmog‘i lozim boMadi.