‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi
Davlat ijtimoiy sug‘urta nafaqalarining turlari
Yüklə 65,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
12.3. Davlat ijtimoiy sug‘urta nafaqalarining turlari
I. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi hozirgi paytda davlat ijtimoiy sug‘urtasi Budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi mablagMari hisobidan emas, balki 2007-yil l-yanvardan boshlab vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlarga nafaqa toMash bilan bogMiq xarajatlar: 117 www.ziyouz.com kutubxonasi Budjet tashkilotlari tom onidan — mehnat haqi jamg'armasiga ajratiladigan budjet mablag'lari doirasida; xo'jalik yurituvchi subyektlar tom onidan — foyda solig'ini hisoblashda mazkur xarajatlar soliqqa tortiladigan bazadan chiqa- rib tashlangan holda shaxsiy m ab lag 'lari hisobidan am alga oshiriladi. Mazkur nafaqani to ‘lash shartlari va tartiblari „Davlat ijti- moiy sug‘urtasi bo ‘yicha nafaqalar tayinlash va to'lash tartibi to‘g‘risidagi N izom “da belgilab berilgan. Shu sababli ushbu nafaqa turiga oid qoidalarni ko'rib chiqamiz. „V aqtincha m ehnatga qobiliyatsizlik“ tushunchasi qonun hujjatlarida keng m a'noda talqin etiladi va kasallik yoki jarohat olish tufayli m eh n atg a b o ‘lgan layoqat v a q tin c h a y o ‘qolib qolishidan boshqa bir qator holatlami ham o ‘z ichiga oladi. „Davlat ijtimoiy sug'urtasi bo'yicha nafaqalar tayinlash va to‘lash tartibi to ‘g‘risida“gi Nizomning 9-bandiga ko'ra quyidagi hollarda vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi berilishi ko‘zda tutilgan: a) vaqtincha mehnat qobiliyatini yo‘qotish bilan bog‘liq ka- sallikda, shikastlanishda; b) sanatoriy-kurortlarda davolanganda; d) kasallangan oila a'zosini parvarishlash zarur bo'lganda; e) karantinda; f) sil yoki kasb kasalligi tufayli vaqtincha boshqa ishga o ‘tka- zilganda; g) m ehnat qobiliyatini tiklash yoki yasama a ’zo (protez) qo‘ydirish uchun reabilitatsiya muassasalarida davolanganda. Demak, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik tushunchasi ancha keng m a’noga ega. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi faqat belgilangan tartibda, berilgan vaqtincha m ehnatga layoqatsizlik varaqasi (kasallik varaqasi) asosidagina tayinlanishi mumkin. „lshlayotgan fuqarolaming va o'quvchilarning vaqtincha meh- natga layoqatsizligini 0 ‘zbekiston Respublikasi davolash-profi- laktika muassasalarida ekspertizadan o'tkazish to ‘g‘risidagi N izom “ 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2000-yil 19-yanvarda ro ‘yxatga olingan b o 'l i b ', unga asosan nogiron b o ‘lm asa-da, 1 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i v a z ir lik la r i, d a v la t q o ‘m ita la r i v a id o r a la r in in g m e 'y o r iy h u jy a tla ri A x b o r o tn o m a s i, 2 0 0 0 - y il, 2 - s o n . 118 www.ziyouz.com kutubxonasi m uayyan m eh n at sharoitiga m uhtoj shaxslar u ch u n tavsiya etiladigan ishlar; uzoq yoki umrbod mehnat qobiliyatini yo'qot- gan shaxslami aniqlash va ularni tekshirish uchun TMEKlarga yuborish; davolash-diagnostika jarayonlarini to‘g‘ri tashkil etish, mehnatga layoqatsizlik sabablarini tahlil qilish va ularni bartaraf etish yuzasidan tavsiyalar berish kabi tadbirlar amalga oshiriladi. M azkur N izom ga ko‘ra vaqtincha m ehnatga qobiliyatsizlikni ekspertizadan o‘tkazishga vakolatli b o ‘lgan davolash-profilaktika organlari, ulaming vakolatlari, huquqlari va majburiyatlari hamda javobgarliklari belgilab berilgan. 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tom onidan 2000-yil 19-yanvar kuni „M ehnatga qobiliyatsizlik varaqalari va m a'lu- motnomalarini berish tartibi to ‘g‘risida“gi yo'riqnom a ro‘yxatga o lin g a n '. U shbu y o 'riq n o m a d a k o ‘rsatilishicha, m ulkchilik shakli, xo‘jalik faoliyatining turidan q a fi nazar, barcha korxona, muas- sasa, tashkilotlarda yollanib ishlovchi, yakka tadbirkorlik bilan shug‘ullanuvchi, dehqon xo‘jaliklarida m ehnat qiluvchi barcha xodim larning vaqtincha m ehnatga qobiliyatsizligi 0 ‘zbekiston Respublikasi SogMiqni saqlash vazirligi tom onidan tasdiqlangan shakllardagi mehnatga qobiliyatsizlik varaqasi, tegishli hollarda esa m a'lum otnom a bilan tasdiqlanadi. Ish haqi saqlanmagan holdagi ishlamayotgan, ta'tilda boMgan shaxslar, harbiy xizm atchilar (erkin yollanganlardan tashqari), attestatsiya qilingan Ichki ishlar vazirligi xodimlariga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik varaqasi berilmaslik ko‘zda tutilgan. Ambulatoriya-poliklinika sharoitida davolanganida mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi davolovchi shifokor tom onidan 5 kunga berilishi mumkin. 5 kun o ‘tgach, har safar 10 kun muddatga davolovchi shifokor tomonidan boMim boshligM bilan birgalikda, boMim boshlig'i boMmaganida esa shifokorlar maslahat komissiyasi (VKK) raisi bilan birgalikda bemor sog'ayguniga qadar yoki u tibbiy mehnat ekspert komissiyasiga yuborilguniga qadar uzay- tirilishi mumkin. Uzoq vaqt kasal boMgan shaxslarda mehnatga qobiliyatsizlik alomatlari paydo boMgan kundan boshlab belgilanganidan uzoq- roq vaqt davomida mehnatga layoqati tiklanmaganligi taqdirida 1 O 'z b e k i s t o n R e s p u b lik a s i v a z ir lik J a ri, d a v la t q o ‘m ita la r i v a id o r a ia r in in g m e 'y o r i y h u ]ja tla ri A x b o r o tn o m a s i, 2 0 0 0 - y il, 2 - s o n 1 1 9 www.ziyouz.com kutubxonasi n o g iro n lik bosh lan g an lig i m asalasini k o ‘rib ch iq ish u ch u n TM EK tibbiy ko‘rigiga yuborilishi lozim. Alkogolli ichimlik iste'mol qilishi oqibatida kasal bo'lgan yoki jarohat olgan shaxslarga mehnatga qobiliyatsizlik varaqasi o'rniga ma'lum otnom a beriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Budjetdan tashqari Pensiya jam - g ‘armasi m ehnat qobiliyatini yo'qotganlik varaqasi rasmiylash- tirilishining to ‘g‘ri yuritilishi, uning yuzasidan moliya operatsiya- larining amalga oshirilishi, ushbu varaqalarning hisobga olinishi ular yuzasidan hisobotlar to ‘g‘riligi ustidan nazorat olib boradi. Vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi yo'qolgan hollarda, nafaqa, uning o ‘miga takroriy berilgan vaqtincha mehnatga layo- qatsizlik varaqasi (dublikat) asosida beriladi. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo'yicha nafaqa, mehnat qobiliyati yo‘qolgan birinchi kundan to u tiklanguniga qadar yoki tibbiy-m ehnat ekspertiza komissiyasi (TM EK) tom onidan nogironlik belgilanguniga qadar, hatto bu davrda xodim bilan m ehnat shartnomasi bekor qilingan hollarda ham beriladi. Oliy, o ‘rta maxsus, kasb-hunar ta ’lim muassasalarini, magis- tratura, aspirantura, klinik ordinatura, doktoranturani tam om - lagan va belgilangan tartibda ishga yuborilgan shaxslarga nafaqa to ‘lash, ular ishga chiqishi lozim bo‘lgan kundan boshlab beriladi. Xodimning mehnatga qobiliyatsizlik kunlari yillik (asosiy va q o'shim cha) t a ’til davriga to ‘g‘ri kelgan hollarda, vaqtincha m ehnatga layoqatsizlik varaqasida k o ‘rsatilgan barcha kunlar uchun nafaqa toManadi. Sanatoriy-kurartda davolanishda, agar asosiy va qo‘shimcha ta'til xodimning sanatoriyda davolanishi uchun yetarli boMmasa, nafaqa beriladi. Bunday holda sanatoriy-kurortda davolanishning barcha davri uchun (yoMlanma, davolanish muddati) sanatoriyga borish-kelish vaqtini qo‘shib, am m o xodim ning yillik ta ’tilini chiqarib tashlagan holda nafaqa beriladi. Asosiy va qo'shim cha ta ’tildan sanatoriyga borishdan oldin foydalangan boMsa ham nafaqa uni chiqarib tashlagan holda beriladi. Bunda ish beruvchi ta'tilning yetmaydigan vaqti uchun xodim bilan kelishib, unga ish haqi saqlanmagan ta'til beradi. Ikkinchi Jahon urushi nogironlariga, baynalm ilal jangchi- larga, Chemobil AES falokati oqibatlarini tugatishda qatnashgan shaxslarga, shuningdek, sanatoriyga davolanishni davom ettirish uchun davolash m uassasalaridan o ‘tkir miokard infarkti bilan 120 www.ziyouz.com kutubxonasi kasallangan, jarro h lik uslubi bilan yurakning a o rta -k o ro n a r shuntrovkasi va anevrizmlari, oshqozonning yarali kasalligi, o ‘n ikki barmoq ichak kasalligidan davolangan va o ‘t pufagini olib tashlashdan keyin bevosita yuborilgan xodimlarga, shuningdek, sil kasalligi bilan og'riganlarga nafaqa sanatoriyda bo‘lgan barcha vaqt uchun beriladi. 0 ‘n olti yoshgacha bo‘lgan nogiron bolani tarbiyalayotgan ota-onalardan biriga (homiyga yoki vasiyga), nogiron bolaning sanatoriyda davolangan barcha davri uchun (sanatoriyga borib- kelish vaqtini hisobga olib) unga yakka tartibda parvarish zarurligi to ‘g‘risidagi tibbiy xulosa mavjud bo ‘lganda nafaqa beriladi. Uch yoshgacha bo‘lgan bolani yoki 16 yoshgacha bo‘lgan nogiron bolani parvarishlashda band b o ‘lgan ona kasal bo‘lib, bolani parvarishlashga qurbi yetmay qolgan hollarda, parvarish bilan band boMgan boshqa oila a ’zolari yoki qarindoshlariga (mehnatga layoqatsizlik varaqasiga asosan) nafaqa beriladi. Oilaning kasal boMgan a'zosiga qarash bo'yicha vaqtincha m ehnatga layoqatsizlik varaqasi bem or birovning parvarishiga muhtoj boMgan, lekin 7 kalendar kunidan oshmagan davr uchun beriladi. 0 ‘n to ‘rt yoshga yetmagan bemor bolaga qarash uchun vaq- tincha mehnatga layoqatsizlik varaqasi bolaga parvarish kerak bo‘1- gan, ammo 14 kalendar kunidan oshmagan davr uchun beriladi. Agarda xodim karantin vaqtida sanitariya-epidem iologiya xizmati organlari tom onidan atrofidagi shaxslar orqali yuqumli kasallikka chalinish xavfining oldini olish m aqsadida ishdan chetlatilgan boMsa toManadi. Mavsumiy va vaqtinchalik ishlarda band boMgan xodimlarga m ehnatda mayiblanish yoki kasb kasalligi oqibatida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik, homiladorlik va tug‘ish bo‘yicha nafaqa um u m iy aso slard a, boshqa sab ab lar o q ib atid ag i v aq tin c h a m ehnatga qobiliyatsizlik bo‘yicha nafaqa mavsumiy yoki vaq- tinchalik ish to ‘g‘risida tuzilgan m ehnat shartnomasida ko‘rsa- tilgan ish kunlari doirasida toManadi. Ishlayotgan nogironlarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo ‘yicha nafaqa m ehnatda m ayiblanish hodisalari yoki kasb kasalligidan tashqari, ketm a-ket ikki oydan va kalendar yilda uch oydan oshmagan muddatga beriladi. Ishlayotgan Ikkinchi Jah o n urush in in g nogironlariga va imtiyozlari jihatdan ularga tenglashtirilgan boshqa nogironlarga, Chemobil AESdagi falokat yoki uning oqibatlarini bartaraf etish 121 www.ziyouz.com kutubxonasi bo'yicha ishlami bajarish bilan bog'liq sabablarga ko‘ra, nogiron boMgan shaxslarga vaqtincha m ehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi (mehnatda mayiblanish hodisalari yoki kasb kasalligidan tashqari), ketma-ket to'rt oygacha yoki kalendar yilda besh oygacha beriladi. Agar ishlovchi nogironning vaqtinchalik m ehnatga qobi- liyatsizligi m ehnat qilayotganda mayiblanish yoki kasb kasalligi tufayli mayiblanish yuz bersa, nafaqa fuqaro to ‘la sog'ayguniga qadar yoki m ehnatda mayiblanish, kasb kasalligi bilan bog‘liq nogironlik gumhi qayta ko‘rib chiqilgunga qadar toManadi. Sil kasalligi oqibatida vaqtincha m ehnatga qobiliyatsizlik bo'yicha nafaqa, shaxs toMa sog'aygunga qadar, lekin ko‘pi bilan 10 oyga beriladi. Xodim sil kasalligi bilan qayta kasallanganda yoki sil kasalligi oqibatida nogiron deb hisoblanganda nafaqa ko‘pi bilan 6 oyga beriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2002-yil 14-mayda ro‘yxatga olingan „Davlat ijtimoiy sug'urtasi bo‘yicha nafaqalami tayinlash va toMash tartibi to ‘g‘risidagi N izom “ga ko‘ra vaqtincha m ehnatga qobiliyatsizlik quyidagi davrlarga to ‘g‘ri kelganda nafaqa toManmaydi: — ish haqi saqlanmagan ta'til; — bolani parvarishlash bo ‘yicha ta'til; — ish vaqtincha to'xtatilganda; — xodim ishdan (lavozimdan) chetlashtirilib, ish haqi to ‘- lash to ‘xtatib qo'yilganligi sababli ishlamagan; — harbiy o ‘quv yoki tekshim v yigMni; — ishlab chiqarishdan ajralm agan holda o ‘quv yurtlarida tahsil olish munosabati bilan berilgan qo‘shimcha ta'til. U shbu davrlarda boshlanib, davom etayotgan m ehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi xodim ishga chiqishi (lavozimga tiklanishi) lozim boMgan kundan boshlab beriladi. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagi hollarda berilmaydi: — ishdan yoki boshqa vazifalardan bo'yin tovlash maqsadida o ‘z salomatligiga ataylab ziyon yetkazgan yoxud o‘zini kasallikka solganda; — giyohvandlik yoki mastlik bilan bogMiq harakatlar oqiba- tida, shuningdek, spirtli va giyohvandlik m oddalarini iste^mol qilish natijasida kasallikka chalinganda (jarohatlanganda); — jinoyat sodir qilish vaqtida jarohatlanganda; 1 2 2 www.ziyouz.com kutubxonasi — sud qarori asosida majhuriy davolanishga yuborilganda (ruhiy kasallardan tashqari); — hibsda bo‘lgan davrda; — sud-tibbiyot ekspertizasidan o ‘tish davrida. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik boshlanishidan oldin uzrsiz sabablarga ko‘ra ishga kelmagan, ular uchun shifokor belgilagan tartibni buzgan yoki uzrsiz sabablarga ko'ra belgilangan muddatda shifokor ko'rigiga yoki tibbiy-m ehnat ekspertiza komissiyasiga (TM EK) kelmagan xodimlar qoidani buzish ro‘y bergan kun- dan boshlab korxonaning Ijtimoiy sug‘urta bo'yicha komissiyasi belgilaydigan muddatga nafaqadan mahrum qilinadilar. Yuridik shaxs boMmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ul- lanuvchi shaxslar ham da dehqon xo‘jaligi a'zolari, Budjetdan tashqari Pensiya jamg'armasiga sug'urta badallarini toMamagan, shifokor belgilagan tartibni buzgan yoki uzrsiz sabablarga ko‘ra belgiiangan muddatda shifokor ko‘rigiga yoki TMEKga kelmagan hollarda, buzish sodir bo'lgan kundan boshlab ijtimoiy ta'm inot b o ‘limi tom onidan belgilangan m uddatga nafaqadan m ahrum qilinadilar. V aqtincha m ehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi ish stajining davomiyligidan q a t’i nazar ish haqining 100 foizi m iqdorida quyidagilarga to‘lanadi: — ishlayotgan Ikkinchi Jahon urushi qatnashchilariga; — baynalmilal jangchilaiga va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga; — qaramog'ida 16 yoshga (o'quvchilar 18 yoshga) yetmagan uch yoki undan ortiq bolalari bo‘Igan xodimlarga; — C hem obil AESdagi avariya oqibatlarini tugatishda qat- nashgan xodimlarga; — Chemobil AESdagi avariya natijasida radioaktiv ifloslanish zonasidan evakuatsiya qilingan va ko‘chirilgan, qon hosil qiluvchi organlar kasalliklari (o ‘tkir leykoz), qalqonsimon bez va xavfli o'sm alar (adenom a, rak) bilan bog‘liq kasalliklarga chalingan xodimlarga; — mehnatda mayiblanish va kasb kasalligi natijasida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik paydo bo'lgan xodimlarga. Ijtim oiy aham iyatga ega b o lg a n kasalliklar (sil kasalligi, onkologiya kasalliklari, yangidan paydo bo‘ladigan xatarli o ‘sim- talar, jinsiy y o ‘l bilan o 'tad ig an kasalliklar, S P ID , moxov (lepra) kasalligi, ruhiy kasalliklar) b o ‘yicha hisobda turgan 1 2 3 www.ziyouz.com kutubxonasi xodimlarga ular tomonidan davlat ijtimoiy sug‘urta badali to ‘la- gan davrining (um um iy ish stajining) davom iyligiga bog'liq ravishda vaqtincha m ehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi quyidagi miqdorlarda to ‘lanadi: a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo ‘Jgan xodimlarga ish haqining 100 foizi miqdorida; b) umumiy ish staji 5 yildan 8 yilgacha bo‘lgan xodimlarga — ish haqining 80 foizi miqdorida; d) umumiy ish staji 5 yilgacha bo‘lgan xodimlarga — ish haqining 60 foizi miqdorida. Q onun hujjatlarida ko‘zda tutilgan xodim lardan tashqari qolgan xodimlarga vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo‘yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda to ‘lanadi: a) umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo‘lgan xodimlarga ham da 21 yoshga yetm agan chin (sag‘ir) yetim larga — ish haqining 80 foizi miqdorida; b) umumiy ish staji 8 yilgacha bo'lgan xodimlarga — ish haqining 60 foizi miqdorida. Tegishli hollarda tayinlangan vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo'yicha nafaqa quyidagi miqdorlarda to ‘lanadi: a) 0 ‘zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari safidagi mud- datli xizmatdan bo'shatilgandan so‘ng bir oy ichida kasal bo‘lib qolgan sobiq harbiy xizmatchilarga — respublikada belgilangan eng kam ish haqi miqdorida; b) boshqa hollarda — ish haqining 60 foizi miqdorida. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo‘yicha nafaqa barcha hollarda belgilangan eng kam ish haqidan kam b o ‘lmasligi va nafaqa hisoblab chiqarilgan ish haqidan yuqori bo'lmasligi lozim. Nafaqa miqdori vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik boshlangan kungacha, mehnat daftarchasi yoki uning o'rniga berilgan boshqa hujjat, shuningdek, ijtim oiy ta 'm in o t b o ‘lim lari to m o n id an berilgan m a'lum otnom a asosida hisoblangan umumiy ish stajiga muvofiq aniqlanadi. 2. Yüklə 65,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|