ILMIY STIL
Reja:
1. Ilmiy stilning turlari.
2. Ilmiy stilning o‘ziga xos xususiyatlari.
3. Mantiqiylik — ilmiy stilning asosi.
4. Ilmiy stilning tipikxususiyatlari.
5. Ilmiy stilning boshqa stillardan farqi.
Ilmiy stil ilmiy tadqiqotlar stilidir. Bu stil fan, texnika sohasida
yaratilgan asarlarda qo'llaniladi. Shunga ko‘ra u bir necha xilga
bo'linadi: ilmiy-texnikaviy,
ilmiy-ommabop, ilm iy-o‘quv, ilmiy-
publitsistik va ilmiy-hujjat stillari. Ilmiy-texnikaviy stilda ilmiy maqola,
ma'ruza va monografiya, disertatsiya yoziladi. Ilmiy-ommabop stilda
axborot ommabop tarzida ilmiy jihatdan tushuntiriladi. Bunda
m a’lumot sof ilmiylikdan biroz soddalashtiriladi. Va liar bir sohaning
ilmiy yutuqlari ommaga m a’lum so‘zlar bilan bayon qilinadi. Ilmiy-
o ‘quv stilida darsliklar, o ‘quv qo‘llanmalari, uslubiy qo'llanm alar
va uslubiy maqolalar yoziladi. U lar o ‘quvchilar
uchun tushunarli
so'zlar bilan ilmiy jihatdan bayon qilinishi kerak. Ilmiy-publitsistik
stilda omm abop risolalar, ilm iy-om m abop m aqolalar yoziladi.
Ularda ilmiy term inlar bo ‘lishi bilan birga om maning hissiyotiga
ta’sir qiladigan so‘zlar ishlatiladi. Ilmiy-hujjat stilida ixtiro uchun
olinadigan hujjat yoki unga tegishli adabiyotlartasvirlanadi. Bunday
hujjatlarda ilmiy axborot to ‘g‘risida m a'lum ot beriladi va u huquqiy
jihatdan himoya qilinadi.
Ilmiy stihiing har bir turi bir-biridan farq qiladi.
Ammo ulami
birlashtiradigan umumiy xususiyatlari mavjud. U lar sirasiga boy
maTumotlaming keltirilishi, ulaming obyektivligi, aniqligi, fikming
qisqa va lo'nda ifodalanishi xosdir. Shuningdek, ulaming har birida
ilmiy-terminologiyaning faol ishlatilishi muliim xususiyat sanaladi.
Ilmiy stilning o ‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bu stilda
fikrlar mantiqiy jihatdan aniq, izchil, b ir m a’noli b o ‘lishi lozim.
Ilm iy stild a fik rla r fa q a t tu s h u n c h a la rn i aks e ttira d i. Bu
20
www.ziyouz.com kutubxonasi
tushunchalaming ifodasi muhokama, munozara va xulosalar shaklida
b o iib , ular qat’iy mantiqiy izcliillikka asoslangan boiadi. Bu stilda
mantiqiylik
eng asosiy belgi b o isa-d a, fikr qat’iy dalillanislii kerak.
Tahlil ya sintez bir-biridan ajralmagan holda qo ilan ilad i, biri
ikkinchisini keltirib chiqaradi. Shu orqali qonuniyatlar ochiladi.
M ana shu qonuniyatlar ochilishi jarayonida tafakkuming umumiy,
mavhum bo‘lishi ko‘rinadi.
Shu narsani farqlash lozimki, ilmiy stilda bir tom ondan —
ilmiy fikrlash xususiyati mavjud, ikkinchi tomondan — uni ilmiy
stilda ifodalash m um kin. B unda fikr berilay o tg an d a, y a ’ni
yozilayotganda, uning tadqiqot bosqichi
bilan birga shakllantirish
masalasi ham hisobga olinadi. Shuning uchun isbotlash usullari,
lo‘ndalik darajasi, oddiy tasvir yoki ommalashtirish darajasi nazarda
tutiladi. Shundan kelib chiqqan holda, ichki va tashqi nutqni bir
xilda baholab bo ‘lmaydi. Lekin ular orasida katta farq ham yo‘q.
Ular bir-birini to ‘ldirib, biri ikkinchisi uchun zamin yaratadi. Lekin
shuni e’tiborga olish lozimki, tafakkuming
uzil-kesil ifodasi tasliqi
nutqda bo ‘ladi.
Ilmiy stilning m uhim xususiyati deb shuni ko‘rsatish lozimki,
ilmiy bayon umumiy va mavhum bo ‘lishiga qaramasdan, mantiqiylik
yaqqol sezilib turadi. Bundan ikkinchi xususiyat, ya’ni bu stilda
qo‘llanadigan lisoniy birliklaming ishlatilish darajasi va stilga xos
bo‘yog‘i kelib chiqadi. Ilmiy stilning tipik bo'lgan xususiyatlari
quyidagicha:
1) terminlaming qo‘llanilishi;
2) bir m a’nolilik;
3) obrazlilikning deyarli bo'lmasligi;
4) yashirin emotsionallik;
5)
bayonning obyektivligi;
6) bayonning quruq va qat'iyligi.
Ilmiy stilda fanning turli sohalariga oid ramziy belgilar,
raqamlar, jadvallar, turli chizmalar va rasmlar qo‘llanishi mumkin.
Masalan, kimyo fani b o ‘yicha turli qisqartmalar va formulalar:
Dostları ilə paylaş: