Õzbekiston respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanishining umumiy tavsifi reja

Mashğulotlarni tashkil qilish shakllari
Reja:
Darsda jismoniy yuklamalar mc'yorini olchash
1. Mashqlamitakrorlash miqdori
2. Mashqlarni bajarish amplitudasi
3. Oquvchilar kotarayotgan ogirlikni o'zgartirish
4. Mashqlami bajarish sharoilini ozgarlirish
5. Sherigining qarshiligi va oz-oziga qarshilik korsafish
6. Mashqlami bajarish tezligi
7. Mashqni hajarish vaqtL
8. Tanaffusning davomiyligi va vazifani hajarishdan oldin
9. Boshqa faoliyatlar bilan qoshish yoTi orqali mashqlami
10.ashqni bajarish usulini qisman ozgartirish
11.Mashqlaming bajarilish sur'ati
12.Dastlabki holat
Darsda jismoniy yuklamalar me’yorini õlchash
Jismoniy tarbiya darsida shuğullanuvchilar faoliyatini va yuk
me’yorini õlchash. tartib va qoidaga bõysundirish zarur. Bu
bilan darsning soğlomlashtirishga yõnaltirilganligiga qisman
erishiladi. Oz yuklamalar zaruriy samaradorlikni bermaydi, õta
yuqorilari esa bolalar salomatligiga ziyon yetkazadi. Har bir
106
mashqni õzlashtirib olish ma'lum darajada qaytarishni talab
ctadi. Nihoyat, oiganizmga yanada yuqoriroq talablarni qõyib
borib. jismoniy yuklama mc’yorini tõğri belgilab, jismoniy
sifatlarini rivojlanlirish mumkin cmas.
Jismoniy yuklamalar — bu shuğullanuvchilar orga- nizmiga
jismoniy mashqlarning ma'lum me’yori bilan ta’sir kõrsatishdan
iborat.
Jismoniy yuklamalar mc’yorini õlchash — dcmak, uning hajmini
va tezligini almashtirishdan iborat.
Jismoniy yuklamalar hajmi bajarilgan mashqlar soni, oğirligi,
bosib õtilgan masofaning uzunligi bilan aniqlanadi.
Intensivlik — (jadallik) aniq ish hajmini bajarishga
sarflangan vaqt bilan belgilanadi.
Aytilgan tavsif bu — yuklamaning tashkiliy kõrinishi, xolos.
Ulardan õqituvchi darsga tayyorlanishida foydalanadi.
Fiziologiyadan ma'lumki. jismoniy yuklamalar ta’sirida
organizmda turlicha õzgarish yuz beradi. Integral kõrsatkich —
yurak qisqarishi tczligi miqdoridan iborat. Qon tomiri urish
tezligi (puls). Asosiy tibbiy kõrikdan õtgan guruhdagi õquvchilar uchun jadal jismoniy mashqlardan sõng pulsning yuqori
chegarasi bir daqiqada 170—180 marta; yaxshi tayyor- iangan
sportchilarda puls bir daqiqada 200—240 gacha kõtarilishi
mumkin. (Oğir jismoniy mashqlarda.)
Dars jarayonida, ayniqsa, mashqlanishda chidamlilik, tczlik.
kuchni tarbiyalash vazifalarini ha I ct ish uchun õqituvchi
õquvchilar puls tezligini nazorat qilib turishi kerak. Ayniqsa,
tolish. charchoqning tashqi bclgilari vujudga kela- yotganligini
sezishi zarur. Tolishning õna darajasida nafas olish tczlashadi,
intensiv kuchlanish pasayadi, harakat tczligi pasayadi, uyğunlik
yõqoladi.
Ma’lum darajaga yetganda, charchoq boshlanishida nafas olish
tczlashadi. yuz oqaradi, uyğunlik tez buziladi, harakat tangligi
vujudga keladi. Kuchli tolish bclgilari sezilganda jismoniy
yuklamalarni pasaytirib. õquvchilarga yctarli dam berish zarur.
Darsda eng samarali jismoniy yuklamalarni boshqarish usullari
quyidagilardan iborat:
1. Mashqlarni takrorlash miqdori
Tabiiyki, mashqlarning sonini kõpaytirish yuklamaning
oriishiga olib keladi, ammo õquvchilar tayyorgarlik danij;tsi
hozircha baland bõlmaganligi uchun shu usuldan foydalaniladi.
Mashqlarni takrorlash darajasi ortib borgan sari bu usul
samarasiz bõlib qoladi, chunki kõp vaqt sarflash talab ctiiadi,
õqituvclii bar bir daqiqani tejaydi.
2.Mashqlarni bajarish amplitudasi
Harakatlarni doimo toMiq amplituda bilan bajarish qiyin.
shuning uchun pcdagoglar uni ozaytirishga urinadilar. Masalan,
õquvchilar qõl muskulining kuchini kõproq rivojlantirish
niaqsadida, osilib tuigan holatda oyoqlarni bukib oldinga
kõtarib turish topshiriğini oladilar. Shuğulla- nuvchilarning
hammasiga ham oyoqlarni (izzadan bukishni tavsiya eiadi,
amplitudani qisqartiradi. Tizzalar bukilish burchagi qancha
õtkir bõlsa, osilib turish shuncha oson- lashadi. Tabiiyki.
amplitudani kõpaytirish mumkin.