Õzbekiston respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanishining umumiy tavsifi reja

Faoliyatga 5 daqiqadan oz vaqt sarflansa u hisobga olinmaydi.
3. Darn va navbat kutish. Bu yerda fiziologik yuklamalarni
boshqarish uchun kirishilgan dam olish vaqti va õqituvchining navbatdagi topshiriğini kutish uchun sartlangan vaqt
yoziladi.
4. Dars õmini jihozlash. Bu bolimda mashğulot õmini tayyorlash
va uni chizish. asbob-anjomlarini bolalarga tarqatish va uni
yiğib olish uchun sartlangan vaqtlar yoziladi. Bu bilimga yana
navbatdagi vazifani bajrtrish uchun qayta sarf- lanishga bir
masliğulot õmidan ikkinchi mashğulot õrniga õtish, õyinga
tayyorgarlik kõrish, komandalarga bõlish uchun sartlangan
vaqtlar kiritiladi.
5. Bekor turisli vaqti. ya’ni. õqituvchining aybi bilan darsga
kech qolishlik, nobop jihozlami sozlash. asbob-anjom- larni
qidirish, shuğullanuvchilarning intizomsizligi hamda maqsadsiz
sartlangan vaqt kiradi.
Shuni kõzda tutish kerakki. sanab õtilgan õquvchilar
faoliyatining guruhlar turi shartli xarakterga cga. Masalan,
navbatdagi vazifani bajarish oldidan qayta saflanish, bir
mashğulot õrnidan ikkinchi mashğulot õrniga õtish faqat
115
tashkiliy xarakterga ega bõlmasdan, la'lim va tarbiya
va/ifalarini ham hal ctadi: navbatdagi vazifani bajarish
oldidagi Jam va navbai kutish mashğulotning maqsadga muvofiq
dementi bõlishi mumkin yoki uni tashkil etish natijasi ham
bõlishi mumkin. Nag bir tur faoliyatini pedagogik nuqtayi
nazardan tahlil qilmoq zarar. Aynan shuning uchun xronomctrlash
metodini pedagogik kuzatuv metodi bilan biiga olib borish
maqsadga muvofiqdir.
Mashğulotning zichligi butun dars 45 daqiqa vaqtga nisbatan
harakat. faoliyatlaming hamma turlariga sarflangan vaqt
yiğindisini bir-biriga nisbati orqali foiz bilan aniqlanadi.
Umumiy zichlik m
Maqsadga muvofiq sarflangan vaqt yiğindisi 4$ daqiqa (dais
vaqti)
X=I00.
Biroq, umumiy zichlikni aniqlash bilan. õqituvchining
pedagogik mahoratiga. uning tashkilotchilik qobiliyatiga baho
berib boMmaydi. liar xil õqituvchi, õrnatish va yiğishtirib
olishga. mashğulot õrnini tayyorlashga. kelgusi mashğulot õmiga
gumhni õtkazishga, vazifani oshirishga, kelgusi mash- ğulotni
xabar qilish va boshqalarga bir xil vaqt sarflamaydilar. Shuning
uchun ham mashğulotning umumiy zichligidan tashqari uning motor
harakat zichligini ham aniqlash zarur bõladi.
Darsni motor _ Mashqlarni bqjaiisiiga sarfiangan vaqt
yiğindisi
Zichligi 45 daqiqa (dars vaqti)
Darsning motor va umumiy zichligi natijasini solishlirib. liar
bir õquvchining ish sifatini oshirish imkonini topislt mumkin.
Õqituvchi 100% umumiy zichlikka intilishi kerak. Mashq- lanish
darslarida motor zichligi 70—80 foizni. õquv darslarida 50
foizni tashkil ctadi.
Dars zichligini bir butun va qismlar bõyicha aniqlash zarur.
Bu mashğulotlarning taworlov, asosiy va yakunlov qismlarida
ishlarni tashkil etish sharoiti va imkoniyatlarining bir xil
emasligi bilan boğliq.
Dars zichligi kõpgina omillarga boğliq. Ulardan eng asosiylari
quyidagilar:
I. Guruhlarda, komandalarda. õyinlarda õquvchilaming soni.
2. Asboh-anjomlarning soni.
3. Moddiy bazaning miqdori.
4. Shuğullanuvchilar faoliyatini taslikil ctislida samarali
mctodlardan foydalanisli, topshiriqni bajarish va safni boshqarish.
5. Darsda yordamchi manbalamiiig unumdorligi va mash- ğulot
õrnini darsgaclia tayyorlash.
b Mashğulotlarni taslikil ctish bõyicha shuğullanuvchilarning faol ishining samaradorligi. vaqtincha darsdan ozod
qilingan õquvchilami jalb etisli.
7. Qisqa sõ/lab bcrish. cslatma bcrish, niuhokama qilish,
masliqlarni bajarish.
8. Qõshimcha vazifalardan kcng foydalanisli.
Bu yuqorida 45 daqiqali darsni. 100% ga tcngligini kõrsatib
õtdik. Darsning unumiiy zichligini topish uchun bckor turishga
kctgan vaqtni unuimiy vaqtdan ayriladi. Masalan. darsning umumiv
yiğindi vaqti 45 daqiqa bõlsa, undan bekor lurgan vaqtni (2
daqiqa) ayriladi. qolgan 43 daqiqani 100 ga kõpaytirib. uni
umuniiy (ya’ni 45 daqiqa) ga bõlinsa, darsning umuniiy zichligi
chiqadi. Shunday qilib. har bir grafaning yiğindisini alohidaaloliida 100 ga kõpaytirib. uni 45 ga bo lib. foizim chiqaramiz.
chiqqan foizlarni vana bir-biriga qõshib cbiqsak. umumiv zichlik
foizi chiqishi korak.
Masalan: 45 =100 UZ 43 =X? MZ I9=X? UZ - umumiv zichlik.
MZ — motor zichligi, EK — cshitish. kuzatish. D.N— dam ollsh —
navbat kutish va hokazo.
Shuningdek. sport mnshğulolini hisobga olib umumiv zichligini
(UZ) yoki uning qismlarini zichligini aniqlash uchun
õquvchilaniing faol harakatlariga (FH) sarflangan vaqti
umumlashtiriladi. Bunga tlx jismoniy masliqlarni bajarish uchun
sarflangan vaqt. cshitish. kuzatish. darsni tashkillasli. o zini
oqlamaydigan kutishlar va õquvchilami bckor qolislii uchun
sartlangan vaqtdan bosliqa liammasi kiradi. Du vaqt 100% ga
kõpaytirilih va darsning ..unuimiy" ..vaqiiga" ty ga bõlinadi.
vz = ‘GuMO»*? lJZ = 75 min x lOOS _ g3 u l|0 mm ' •
Tõiaqonli sport iiiasliğulotining umumiv zichligi 100% ga
yaqin bõlislu lo/im. Unuimiy zichlikni kamayishiga quvidagilar
sabab bõlishi munikin:
— õzini oqlamaydigan mashğulot bcsamar vaqt (darsni kcch
boshlanishi, mashğulot joyini. jihoz.larni tayyor emas- ligidan
õquvchilarni navbat kutishi va boshqalar) orqali sodir bõladigan
õquvchilarni bõsh qolishidan;
— trener mashğulotga tayyor cmasligi, dans tashkillanishi va
mazmunini õylamaslik tufayli sodir bõladigan vaqt la r;
— mashğulotda õquvchilar uchun ortiqcha va samarasi oz bõlgan
sõzlar orqali beriladigan axborot;
— shuğullanuvchilar intizomini qoniqarsizligi, buyruq va
kõrsatmalarni kõp marotaba takrorlashlar. õquvchilarga
beriladigan ogohlantirishlar, takroriy tushuntirishlar vaqtdan
unumsiz foydalanishga sabab bõladi va hokazolar.
Dars maktab o'quvchilarining jismoniy

tarbiyasining asosiy shaklidir.

Reja:
1. Jismoniy tarbiya darsining o'ziga xos xususiyatlari.
2. Jismoniy tarbiya darslarining turlari va turlari.
3. Jismoniy tarbiya darsida o'quvchilarni tashkil etish usullari.
4. O'qituvchini darsga tayyorlash jarayoni.
JT darslari maxsus ma'lumotli o'qituvchining rahbarligi ostida uyushgan,
taxminan bir hil, doimiy jamoa bilan olib borilishi bilan tavsiflanadi.
JT darslari ishlab chiqilgan, nisbatan uzoq vaqtga mo'ljallangan umumiy
dasturlar asosida, belgilangan jadval doirasida va majburiy hisoblanadi.
Darsning davomiyligi va yiliga barcha darslar soni cheklangan, cheklangan
Bular dars mashg'ulotining o'ziga xos xususiyatlari. Qolganlari - nomuvofiq
shakllar - darslarning barcha tipik belgilariga ega emas. Ushbu harakatlar epizodik
bo'lishi mumkin, hatto bir martalik (masalan, yurish, gigienik yurishlar va
boshqalar). Ular individual yoki guruh bo'lishi mumkin. Ko'pincha ushbu shakllar
darslarni to'ldiradi va yordamchi rol o'ynaydi.
JT darsida o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita jihat ajralib turadi: tarkib va tuzilish.
Darsning mazmuni: dars darslari sifatini sezilarli darajada aniqlaydigan to'rtta
asosiy elementlarning birligini aks ettiradi. Ushbu elementlar bir-biri bilan uzviy
bog'liq bo'lib, dars mazmunining xarakterli tomonlarini ifodalaydi.
Dars mazmuniga quyidagilar kiradi.
1. Darsga kiritilgan jismoniy mashqlar tarkibi, ya'ni. talabalarning amaliy ishlari
mavzusi. Jismoniy mashqlar - bu ta'lim mazmunini tashkil etadigan o'quv
materialidir.
2. Talabalar tomonidan tavsiya etilgan mashqlarni bajarish bilan bog'liq
harakatlarning mazmuni (o'qituvchini tinglash, ko'rsatilgan narsani kuzatish, idrok
etilgan narsalarni anglash, ularning harakatlarini kuzatish va baholash, mashqlarni
bajarish va boshqalar).
3. O'qituvchi faoliyatining mazmuni (vazifalarni belgilash, aniqlashtirish, aniq
vazifalarni belgilash va ularning bajarilishini tashkil etish, ish faoliyatini nazorat
qilish, harakatlarni tahlil qilish va boshqalar).
4. Fiziologik va psixologik jarayonlar va talabalar holatidagi o'zgarishlar. Ushbu
jarayonlar doimiy ravishda tinglovchilarning barcha harakatlarini kuzatib boradi va
asta-sekin tananing turli tizimlari funktsiyalarida, bilim, ko'nikma, ko'nikmalarda,
tinglovchilarning xatti-harakatlarida rejalashtirilgan siljishlar to'planishiga olib
keladi. Ya'ni, bu jarayonlar dars mazmunining ichki, nisbatan yashirin tomonini
tashkil qiladi.
Dars tarkibidagi sanab o'tilgan barcha jihatlar bir-biri bilan chambarchas bog'liq
va, albatta, bir-birini shartlashtiradi.
1. Kirish va tayyorgarlik qismi (tashkiliy va kirish, kirish, tayyorgarlik va
boshqalar). - 10 daqiqa.
Vazifalar:
a) talabalarning boshlang'ich tashkiloti;
b) maqsadlarni belgilash (darsning maqsadlari to'g'risida hisobot berish);
v) talabalarni funktsional tayyorlash;
d) qulay hissiy holatni yaratish.
Imkoniyatlar:
Turli xil jismoniy mashqlar, ko'pincha qurish, qayta qurish, yugurish, yurish,
sakrash, o'ynash, raqs.
2. Asosiy qism. - 30 daqiqa.
Asosan, dasturda ko'zda tutilgan barcha asosiy pedagogik vazifalar
(sog'lomlashtirish, ta'lim, tarbiya) amalga oshirilmoqda.
Buning ma'nosi: barcha dastur materiallari.
3. Yakuniy qism 5 minut.
Ishni bajarish uchun mo'ljallangan.
Vazifalar:
a) yurak-qon tomir, nafas olish, asab tizimining qo'zg'alishining pasayishi.
b) o'quvchilarning hissiy holatini tartibga solish.
c) darsni yakunlash.
d) Uy vazifasi.
Buning ma'nosi: Sekin, xotirjam yurish, raqs va xotirjam o'yinlar, gevşeme va
duruş mashqlari.
2. Jismoniy tarbiya darslarining turlari va turlari
Hozirgi kunda JT darslarining har qanday biriga asoslangan umumiy tasnifi
mavjud emas, ularning o'xshashligi va farqining eng muhim belgisi. Jismoniy
tarbiya tizimining yo'nalishini hisobga olgan holda quyidagi darslar ajralib turadi.
1. Umumiy jismoniy tarbiya darslari (maktab, maktabgacha).
Umumiy JT darslari doirasida dars turlari ajratiladi:
- gimnastika, atletika, ochiq o'yinlar, shuningdek estrodiol mashqlar. Ma'lumki,
ushbu darslar maktablarda o'tkaziladi.
2. Professional yo'naltirilgan PF darslari.
3. Sport yo'nalishidagi FV darslari.
4. Terapevtik EF darslari.
Bundan tashqari, maktab o'quvchilarining FV-larini sog'lomlashtirish va ta'lim
muammolarini hal etishga yo'naltirgan FV darslarining o'ziga xos tipologiyasi
mavjud.
Shunga ko'ra quyidagi darslar ajratiladi:
1. Asosan sog'lomlashtirishga yo'naltirilgan darslar:
a) rivojlantiruvchi (shakllantirish) darslar - tananing turli tizimlarining
rivojlanishiga xizmat qiladigan;
b) kuch va ish faoliyatini tiklashga qaratilgan restorativ (reabilitatsion) darslar.
2. Ma'naviy yoki estetik tarbiyaning o'ziga xos vazifalariga qarab farqlanadigan,
asosan ta'lim yo'nalishi bo'yicha darslar.
- birlashtirish va takomillashtirish darslari;
- nazorat darslari;
- aralash darslar.
4. EF guruhining barcha uch turi taxminan birlashtirilgan (birlashtirilgan darslar)
(ko'pincha bunday darslar umumiy EF jarayonida - maktablarda, maktabgacha
ta'lim muassasalarida qo'llaniladi).
3. Talabalarni jismoniy darsda tashkil etish usullari
madaniyat
JT darsining samaradorligining muhim sharti talabalarni tashkillashtirish va
maqsadli ishlarga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan tashkiliy yordamdir.
Darsni tashkiliy ta'minlash quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Darslarning moddiy-texnik sharoitlarini tashkil qilish (ish joylarini oldindan
tayyorlash, xizmatga yaroqliligini tekshirish, uskunalarni o'rnatish va almashtirish)
- bularning barchasi dars vaqtidan samarali foydalanish, darslarning xavfsizligini
ta'minlashga xizmat qiladi.
2. Ta'lim oluvchilarning turar joyi va harakati - ishning maqbul fazoviy
sharoitlarini yaratishga xizmat qiladi. Ya'ni, zalning barcha maydonini qanday
qilib samarali ishlatish haqida o'ylash kerak.
3. Talabalar tashkilotining shakllari.
Shaklning asosiy variantlari:
a) mashqni barcha ishtirokchilar bir vaqtning o'zida bajarish;
b) mashqni muqobil ravishda bajarish (ko'pincha juft bo'lib), qachonki biri zarur
harakatni bajarsa, ikkinchisi unga yordam, qarshilik ko'rsatadi, uni sug'urta qiladi
yoki kuzatishni olib boradi, bajarilishini baholaydi, ko'rsatmalar beradi va hk.;
v) smenali ishlar - bir vaqtning o'zida yoki sinfning yarmi bir vaqtning o'zida 4,5,6
kishi;
d) mashqni bir maromda bajarish, ya'ni birin-ketin, odatda tez sur'atda (etarli
texnik tayyorgarlikka ega) o'quvchilar biron-bir motorli harakatni bajaradilar.
Uning afzalliklari:
- talabalarni motor faoliyati bilan maksimal darajada qamrab olish va shuning
uchun yuqori motor zichligi;
- Tashkilotning ushbu shakli o'quvchilar tomonidan yangi materialni dastlabki
o'rganishda, ya'ni o'qishning birinchi bosqichida va maxsus sug'urta va yordam
talab qilmaydigan nisbatan oddiy mashqlarni o'rganishda, shuningdek puxta
egallangan harakatlarning samaradorligini oshirishda qo'llaniladi.
2-guruh - O'quvning faol, ijodiy usullarini ta'minlaydigan sinfda o'quvchilarni
tashkil etish shakllari, aks holda o'qishni ijodiy tashkil etish shakllari, ya'ni
faoliyatga asoslangan, rivojlantiruvchi o'qishni amalga oshirishga imkon beradigan
(muammoli o'qitishdan foydalanish, qisman izlanish va boshqalar). Ushbu shakllar
pedagogik hamkorlik tizimini yaratishga imkon beradi.
Bularga quyidagilar kiradi:
A) talabalar guruhini (bog'lanishini) tashkil etish.
B) O'quvchilarni darsda tashkil etishning individual shakli.
Ushbu shakl shuningdek, o'qitishning ijodiy usullaridan foydalanishga yordam
beradi.
Talabalar mustaqil ravishda bir xil yoki turli xil mashqlarni bajaradilar. Ushbu
shaklda bir nechta variant mavjud:
va. Mashq barcha talabalar tomonidan bir vaqtning o'zida bajariladi,
4. O'qituvchini darsga tayyorlash jarayoni
Muvaffaqiyatli dars uchun o'qituvchini puxta tayyorlash talab etiladi. U qanday
ifodalanadi? O'qituvchini darsga tayyorlash jarayonining tarkibiy qismlari nimadan
iborat?
1. Dars mazmunini aniqlash (rejalashtirish).
2. Dars rejasini tuzish (rejalashtirish).
3. O'qituvchini o'zi tayyorlash.
4. Talabalarni tayyorlash.
5. Sinflar, jihozlar, inventarlar uchun joy tayyorlash.
O'qituvchining o'zi mashg'ulotiga quyidagilar kiradi.
- maxsus uslubiy adabiyotlarni o'rganish (o'quv qo'llanmalar, monografiyalar,
jurnallardagi maqolalar va boshqalar);
- dars rejasini yozish;
- shaxsiy motor mashqlari (zarur jismoniy mashqlar, sug'urta va yordam
texnikasini sinab ko'rish);
- nutqni o'rgatish (nutqning tezligi, ohang (quvonchli, ma'yus, hissiy rang),
ovozning dinamikasi, diktsiya - tovushlarning aniq va aniq talaffuzi, butun so'zlar,
iboralar).
Talaba tayyorgarligi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- talabalarni bo'lajak darsning xususiyatlari bilan oldindan tanishtirish;
- "uy vazifasini muddatidan oldin" bajarish;
- darsda zarur bo'lgan didaktik materialni ishlab chiqarish;
- o'z jihozlarini darsga tayyorlash (masalan, chang'i);
- o'qituvchi, yordamchilar - guruh rahbarlari, sudyalar, nazoratchilar va hklar bilan
o'quv-uslubiy mashg'ulotlar;
Sinflar, jihozlar va inventarlar uchun joy tayyorlash quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- inventarizatsiya, jihozlar, chig'anoqlar joylashgan joylarni aniqlash;
- asbob-uskunalar, inventarlarning texnik yaroqliligini tekshirish (sakrashda
qo'nadigan joylar va boshqalar);
- tarqatma materiallar va didaktik materiallarning joylashuvi (ularni ishlatishda
asossiz vaqt yo'qotilishini istisno qilish uchun).
JT darsining samaradorligi uchun o'quvchilarning faolligini oshirish katta
ahamiyatga ega. Avvalo, FE darsida talabalar faolligini faollashtirish nimani
anglatadi?
Talaba faolligining ikkita namoyon bo'lishi mavjud:
1. Kognitiv faoliyat.
Kognitiv faollik o'quvchilarning ongiga va o'quv vazifalarini sifatli hal qilishga
intilishida (bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, bajarilgan harakatlarning
mohiyatini tushunish) namoyon bo'ladi. Tabiiyki, o'qituvchining vazifasi
talabalarda bu istakni uyg'otishdir.
2. Lokomotor faoliyati.
Jismoniy faollik bajariladigan jismoniy mashqlarning hajmi va intensivligi bilan
ifodalanadi yoki aniqlanadi. Ma'lumki, bu darsning motor zichligini ta'minlashda
hal qiluvchi omil.
Uy vazifasiga qo'yiladigan asosiy talablar.
1. Motor xususiyatlarini rivojlantirishga qaratilgan mashqlar sodda, tanish, xavfsiz
bo'lishi kerak va katta hajmli uskunalar va inventarizatsiyani talab qilmaydi.
2. Shuningdek, ularni minimal takrorlash bilan maksimal ta'sir ko'rsatadigan va
murakkab ta'sir ko'rsatadigan mashqlarni tanlash kerak (masalan, ko'p-uyalar
tezlikni bardoshlilik xususiyatlarini rivojlantiradi, quvvat chidamliligi va tezlikni
oshiradi va shu bilan birga yugurish va uzoq sakrashda to'g'ri harakatlarni
shakllantiradi va va boshqalar.).
3. Vazifalarni bajarish natijasi nazorat qilish (sonlar soni, o'tish bosqichlari,
qadamlar) va o'z-o'zini boshqarish uchun osongina erishilishi muhimdir.
4. Sinfdagi o'quvchilar bilan uy vazifasini sinchkovlik bilan o'rganing.
5. Olingan topshiriqlarni tekshirish sanalari haqida talabalarga ma'lumot berishga
ishonch hosil qiling.
Zamonaviy shaxsiy o'qituvchi-o'qituvchiga qo'yiladigan talablar:
1. U yuqori darajadagi axloqiy va ixtiyoriy fazilatlarga ega bo'lgan ma'lumotli
shaxs bo'lishi kerak.
2. Pedagogik fanlarni chuqur bilishi, tegishli bilim sohalarini yaxshi bilishi kerak.
3. Bu mashg'ulotlarni tashkil qilishning barcha vositalariga, usullariga va
shakllariga ega bo'lgan professional mutaxassis.
4. Professional jismoniy tayyorgarlikni maqbul darajasiga ega bo'lishi kerak.
...