Òzbeksitan respublikasi pàn hàm innovatsiyalar ministrligi berdaq atindaği qaraqalpaq màmleketlik universiteti

Kurs jumısınıń maqseti hám wazıypası. Bul kurs jumısınıń jazılıwınan maqset Nitrit kislotanı patensiometrik usılda anıqlaw hám analiz qılıw bolıp tabıladı.

I Bap. Àdebiyatlarģa sholıw
I. 1. Nitrit kislotanıń ximiyalıq ózgeshelikleri hám tarqalıwı.
Nitritlar — nitrit kislota duzları. Siltiiy metallar hám ammoniy Nitritlar kóbirek, siltiiy-jer metallar, qo’rgoshin hám gúmis Nitritlar salıstırǵanda kem-roq isletiledi. Kaliy, natriy, bariy Nitritlar suwda jaqsı eriydi, gúmis, sınap, mıs Nitritlar bolsa az eriydi. Nitritning kópshiligi spirt, efir hám basqa organikalıq erituvchilarda júdá az eriytuǵın termik bekaror birikpeler. Tek jumıs-qoriy metallardıń Nitritlar bóleklenmay suyuklanadi, qalǵanları 25—300° de bóleklenedi. Nitritning ajırasıw procesi quramalı bolıp, parallel hám ket-má-ket reaksiyalardı óz ishine aladı. Tiykarǵı gazsiman ajırasıw ónimleri — NO, NO₂, N₂ hám O₂, Qattı elementlar retinde metall oksidi yamasa elementar metall boladı. Neytral ortalıqta nitritlar azot (N)-oksid NO ge shekem qaytarıladı, kislotalı ortalıqta bolsa nit-ratlargacha oksidlenedi. Organikalıq galo-genidlar menen reaksiyaǵa aralasıp organikalıq nitritlar nitrobirikpeler payda etedi. Sanaatda nitrozo gazın (NO+NO₂ Qospası ) siltiiy metallar karbonatları yamasa gidroksidlari eritpelerine yuttirish (absorbsiyalaw) jolı menen alınadı. Basqa metallardıń nitritlar NaNO₂ ge metallardıń duzların tásir ettirip almasınıw reaksiyası járdeminde yamasa sol metallar nitratların qaytarıw jolı menen alınadı. Aǵza bo’yagichlar sintezida, kaprolaktam óndiriste, azıq-túlik konservantlari ornında, rezina óndiriste, toqımashılıq hám metalldı qaysı -ta islew sanaatında oksidleytuǵın hám kaytaruvchi, amilnitrit C₅ HnONO hám basqa medicinada qan tamırdı keńeytiriwshi element retinde isletiledi.
Ózgeshelikleri. Ximiyalıq taza, suwsız 100 % li nitrit kislota,- reńsiz suyıqlıq, ótkir hidli, tıǵızlıǵı 1, 52 g/sm3, +82, 60 S de qaynaydi, 41, 60 Sda muzlaydi. Suw menen hár qanday koefficientlerde aralasa aladı. Suyultirilganda ıssılıq shıǵıwı gidratlar payda bolishidan dárek beredi.
(HNO₃·H₂O, HNO₃·2H₂O).
68, 4 % li nitrit kislotası bolsa azeotrop qospa bolıp 121, 90 S de qaynaydi, bunda ol suw menen birge qosılıp haydaladi. Nitrit islota ıssılıq hám jaqtılıq tásirinde bóleklenedi.
Ajralıp shıqqan azot (IV) - oksidi kislotada erip, onı gúńgirt yamasa qızıl ( erigen NO₂ nıń muǵdarına qaray) reńge bóyaydi. Sonıń menen birge nitrit kislota kúshli oksidleytuǵın bolıp tabıladı. Ol altın, platina, tantal, radiy, iridiydan basqa barlıq metallardı eritib tiyisli nitritlar yamasa oksidlerge aylantıra aladı. Koncentrlanǵan nitrit kislota ayırım metallardı passivlashtiradi. (Ol suwıq halda temirdi passivlashtirishini Lomonov anıqlaǵan edi.) mısalı, temir, xrom, alyuminiyler óz maydanın juqa oksid perde payda etip, metaldı nitrit kislotasınıń tákirar tásirinen qorǵaw etedi. Sol ózgesheliginen paydalanıp, koncentrlanǵan nitrit kislotası polat hám alyuminiy bochkalarda yamasa rezervuarlarda tasiladi hám sol turdegi ıdıslarda saqlanadı.