Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Elektrolitler eritpeleriniń termodinamigi
Tiykarǵı túsinikler Elektroximya- fizikalıq ximiyanıń energiyanıń ximiyalıq hám elektr formalarınıń óz-ara ózgeriwi nizamlıqların hám de bul ózgerisler júz beretuǵın sistemalardı uyreniwshi bólim. Elektroximya ion ótkeriwshilerdiń fizikalıq-ximiyalıq ózgesheliklerin, zaryadlanǵan bóleksheler - ionlar hám elektronlar qatnasıwındaǵı fazalar shegaralarındaǵı processler hám hádiyselerdi de úyrenedi. Elektr togınıń barlıq ótkeriwshilerin elektron hám ionlarǵa bóliw múmkin. Elektron ótkeriwshiler (birinshi túrdegi ótkeriwshiler) elektronlar háreketi arqalı elektr togın ótkeredi. Ion ótkeriwshiler (ekinshi túrdegi ótkeriwshiler) ionlardıń háreketi sebepli elektr togın ótkeredi. Elektrolit elementler (ximiyalıq birikpeler) dep ataladı, olar eritpede yamasa eritpede óz-ózinen bólingen yamasa tolıq ionlarǵa - ǵárezsiz ámeldegi bolıwǵa ılayıq zaryadlanǵan bólekshelerge bóleklenedi. Elektrolitler eritpelerinde elektr energiyasın uzatıw ionlar tárepinen ámelge asırıladı, yaǵnıy, elektrolitler II túrdegi ótkeriwshiler bolıp tabıladı. Elektrolitler de qattı, ya suyıq bolıp tabıladı. Elektrolitdiń bólekleniwi waqtında payda bolǵan hár bir belginiń ionları sanı bul elektrolitdiń bólekleniwiniń ximiyalıq reakciyası ushın teńlemedegi stexiometrik koefficiyentler menen anıqlanadı : M n + A n - = n+ M z + + n- A z -, (1. 1)
Qay jerde n+, n- hám n = n+ + n-- elektrolitdegi kationlar sanı, anionlar sanı hám zaryadlanǵan bólekshelerdiń ulıwma sanı. Ionlardıń bar ekenligine qaramay, elektrolitler eritpesi elektr neytral bolıp qaladı. Eritpede erigen elementtıń ionlarǵa bólekleniwi procesi elektrolitlik dissotsiatsiya dep ataladı. Elektrolitlerdiń eriwi nátiyjesinde bólekleniwi (dissosiatsiyalanıwshı ) elektrolitler eritpelerin úyreniwde kóplegen izertlewshilerdiń tárepinen jańalıq ashılǵan kóplegen hádiyselerden derek beredi. Anıqlanıwınsha, osmotik basım, suyıqlıqtıń eritpe ústindegi bóleklengen puw basımın tómenletiw, muzlaw temperaturasın tómenletiw hám basqa birpara ayrıqshalıqlar elektrolitler eritpeleri ushın elektrolit emeslerdiń ekvimolekulyar eritpelerine qaraǵanda úlkenlew áhmiyetke iye. Bul muǵdarlardıń barlıǵı birinshi náwbette eritpeniń birlik kólemindegi erigen elementtiń bólekleri sanına baylanıslı (kolligativ ayrıqshalıqlar ). Sol sebepli, Van't Xoff aytıp ótkeni sıyaqlı, olardıń elektrolit eritpeleri ushın artıp baratırǵan ma`nisi erigen elementtıń ionlarǵa ajırasıwı nátiyjesinde bóleksheler sanınıń kóbeyiwi menen anıqlama beriliwii kerek.
Bul iyiwlerdi rásmiy bahalaw ushın Vant Xoff izotonik koefficiyentti usınıs etti.
Elektrolitik dissotsilanıwdıń klassik teoriyası 1887 jılda Arrenius tárepinen jaratılǵan. Ol eritpedegi barlıq elektrolitler molekulaları ionlarǵa bóleklenbeydi dep shama etdi. Teń salmaqlılıq jaǵdayındaǵı dissotsilanǵan molekulalar sanınıń dissotsilanbaǵan elektrolitler molekulalarınıń dáslepki sanına (dissotsilangan molekulalar úlesi) qatnası dep ataladı. dissotsiatsiya dárejesi a, hám 0 £ a £ 1. Eritpe konsentraciyasınıń tómenlewi menen sheksiz suyultirilǵan eritpede elektrolitdiń dissotsilaniıw dárejesi de artadı. Barlıq elektrolitler ushın = 1. Dissotsilanıw dárejesi elektrolit hám eritiwshiniń tábiyatına, temperaturaǵa hám eritpede basqa elektrolitler bar ekenligine de baylanıslı.
Eritpeniń dielektrik ótkizgishligi qanshelli joqarı bolsa, elektrolitler dissotsilanıw dárejesi sonshalıq joqarı boladı (shama menen Kablukov-Nernst-Tóbeson qaǵıydası ). Dissotsilanıw dárejesi hám izotonik koefficiyent teńleme menen baylanıslı, qay jerde elektrolit bóleklenetuǵın ionlar sanına teń.
Ózgeshelikleri ideal eritpelerdiń ózgesheliklerinen sezilerli dárejede parıq etedi. Bul elektrolitler eritpesindegi bóleksheler sanınıń kóbeyiwi (dissosiatsiya sebepli) hám ionlar arasındaǵı elektrostatik óz-ara tásirge baylanıslı. Haqıyqıy eritpelerdiń ózgesheliklerin konsentraciya ornına paydalanıp súwretlew múmkin. Iskerlik haqıyqıy elektrolit eritpesiniń ximiyalıq potencial ma`nisin alıw ushın ideal eritpeniń ximiyalıq potencialınıń ańlatpasına almastırılıwı kerek bolǵan baha bolıp tabıladı. Aktivlik koncentraciya menen tómendegi baylanıslılıq penen baylanıslı : bul erda - haqıyqıy elektrolitler ózgeshelikleriniń ideal eritpeler ózgesheliklerinen shetleniwin esapqa alıwshı aktivlik koefficiyenti; c hám m- molyar hám molar konsentraciyalar. Solay etip, ańlatpa ornına tómendegiler alınadı :