Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq Aziya regionindaģi sırtqı siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları Reje

Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq Aziya regionindaģi sırtqı siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları


Reje:

1. 
   Ózbekstannıń geosiyasiy ha’m geoekonomikaliq ornı.
   
2. 
   Ózbekstannıń Shanxay birge islesiw sho’lkemi menen baylanislari.
   
3. 
   Ózbekstannıń Orayliq Aziya ma’mleketleri menen jan’a strategiyaliq sheriklik sha’rtnamalarinin’ qol qoyiliwi.
   

Ózbekstan xalıq aralıq baylanıslardı jolǵa qoyıw kóz-qarası názerinen hám óz rawajlanıwı jaǵınan qolay geografiyalıq-strategiyalıq imkaniyatlarǵa iye.

• 
  Áyyem zamanlardan Shıǵıs penen Batıstı baylanıstırıp turǵan Ullı jipek jolı Ózbekstan aymaǵı arqalı ótken. Bul jerde sawda jolları tutasqan, sırtqı baylanıslar hámde túrli mádeniyatlar tutasıp bir-birin bayıtqan. Búgingi kúnde de Evropa hám Aziyanı baylanıstıratuǵın jollar Oraylıq Aziyadan, onıń ortasında jaylasqan Ózbekstannan ótpekte.
  
• 
  Oraylıq Aziyada geografiyalıq-siyasiy jaqtan oraylıq orın tutqan Ózbekstan usı aymaqta kúshler kólemi hám teń salmaqlılıǵın saqlaw, turaqlılıqtı támiyinlew, birge islesiwdi bekkemlew imkaniyatlarına iye. Aymaq sheńberinde mápli múnásebetler ornatıw imkaniyatı Ózbekstan arqalı ashıladı.
  
• 
  Ózbekstan Orayıq Aziyanıń transport, energetika, suw sisteması orayında jaylasqan.
  
• 
  Xalıq sanı, ilimiy-texnikalıq hám basqa imkaniyatları jaǵınan aymaqtaǵı qońsılarınan málim dárejede ústin turadı.
  
• 
  Tábiyiy-klimat shárayatı qolay, úlken mineral-shiyki zat zapasları hám strategik materiallarǵa iye, diyqanshılıq mádeniyatı rawajlanǵan, azıq-awqat penen ózin-ózi támiyinlewge qádir.
  
• 
  Ózbekstan sanaatınıń bazalıq hám zamanagóy tarmaqlarǵa iye, ózin neft, gaz, reńli metallar menen támiyinlep ǵana qalmay, olardı eksport qılıw imkaniyatına iye.
  
• 
  Jurtımızdıń dúnyaǵa belgili bay ruwxıy miyrası bar, sol sebepli adamzat civilizaciyasında salmaqlı orın iyelep, dúnyanıń ruwxıy hám siyasiy processlerine tásir ótkeriw potencialına iye.
  

Geografiyalıq-siyasiy jaqtan Ózbekstanǵa qıyınshılıqlar tuwdırıwshı faktorlar da bar. Sonnan:

• 
  Ózbekstan óziniń geografilyaq-siyasiy jaǵdayı jaǵınan kollektiv qáwipsizlik dúzimi izshil jolǵa qoyılmaǵan aymaqta jaylasqan. Ózbekstan Parsı qoltıǵı, Káspiy teńizi háwizi hám Tarım háwiziniń neft hám gazge júdá bay kánleri jaylasqan yarım shardıń strategik orayında jaylasqan. Sol sebepten bul aymaqta pútkil dúnyada energiya taqshiligi shárayatında kópǵana mámlekettiń bir-birine mass kelmeytuǵın mápleri óz-ara soqlig’ispaqta.
  
• 
  Jáne bir qolaysızlıq sonnan ibarat, Ózbekstandı etnik, demografiyalıq, ekonomikalıq hám basqa mashqalalar júgi astında qalǵan mámleketler qorshap turıptı. Bunıń ústine jurtımız aymaqtaǵı diniy ekstremizm, etnik kelispewshilik, narkobiznes hám hár qıylı sırtqı kúshler tárepinen qollap-quwatlanıp kelinip atırǵan ishki tartıslar háwij alǵan Awǵanıstan kibi turaqsızlıq oshaǵı menen shegaralas bolǵanlıǵı.
  
• 
  Sovetler dáwirinde Oraylıq Aziyada, sonnan Ózbekstanda kommunikaciyalar nomaqbul ráwishte qáliplestirildi. Qubla baǵdarda tarnsport kommunikaciyaları ámelde rawaj tappaǵan. Awqam ıdıraǵannan soń, kommunikaciyalar mashqalası Ózbekstan ushın jánede keskinlesti. Ózbekstan tuwrıdan-tuwrı teńizge shıǵa almaytuǵın, onıń ústine teńiz portlarınan eń uzaqta jaylasqan mámleket. Qara teńiz, Baltik teńiz, Yapon teńizi hám Arqa teńizlerge alıp shıǵıwshı eń qısqa temir jol 3 mıń km di quraydı. Bul bir neshe mámleketler territoriyasınan ótetuǵın alıs jol bolıp, Ózbekstannıń ekonomikalıq baylanısların shegaralaydı, júk tasıwdı qımbatlastırıp, ónimlerdiń básekege shıdam beriwine unamsız tásir kórsetedi.
  
• 
  Suw resurslarınıń sheklengenligi, ekologiyalıq mashqalalar, Aral apatshılıǵı da mámleketimiz ushın qolaysız faktor.
  
• 
  Sonday-aq koloniyashılıq dáwirinde júrigizilgen Túrkistandı bóliw, millet hám elatlar ústinen húkimranlıq qılıw siyasatınıń qaldıqları házirge shekem táshwishli faktor esaplanadı.
  

Ǵárezsizliktiń dáslepki kúnlerinde-aq Ózbekstannıń milliy máplerine mas keletuǵın puxta sırtqı siyasiy joldı belgilew, dúnya sherikigine qosılıwı, shet el mámleketleri menen siyasiy, diplomatiyalıq, ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq, mádeniy baylanıslar ornatıw máseleleri aktual wazıypa sıpatında kóndeleń bolıp turatuǵn edi. Nege degende mámleketimiz ǵárezsizligin bekkemlew, mámleketimizdiń qáwipsizligi, turaqlılıǵı hám rawajlanıwı kóp jaǵınan mine usı wazıypalardıń aqılǵa muwapıq sheshiliwine baylanıslı bolıp qalǵan edi. Prezident İslam Karimov óziniń «Ózbekstannıń óz ǵárezsiz hám rawajlanıw jolı» hám basqa shıǵarmalarında ǵárezsiz sırtqı siyasat júritiw qaǵıydaların belgilep berdi. Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 17-statyasında mámleketimiz sırtqı siyasatınıń tiykarǵı qaǵıydaları anıq belgilendi hám nızamlastırıldı. Respublikanıń sırtqı siyasiy hám sırtqı ekonomikalıq baylanısların tártipke salatuǵın nızamlar qabıl qılındı. «Ózbekstan Respublikası sırtqı siyasiy xızmetiniń tiykarǵı princpleri haqqında»ǵı «Shet el investiciyaları hám shet el investorlar xızmetiniń kepillikleri haqqında»ǵı, «Sırtqı ekonomikalıq xızmet haqqında»ǵı hám basqa nızamlar hámde normativ hújjetler mine usılar qatarınan esaplanadı. Bular aktiv hám keń kólemli birge islesiw ushın bekkem huquqıy kepillik jaratıp berdi.
Xalıq aralıq huquq normalarınıń ishki nızamlardan ústinligi respublika nızamshılıq xızmetinde óz kórinisin taptı. Birinshiden, respublika nızamları xalıq aralıq huquq normalarına hámiyshe muwapıqlastırılmaqta hám jaqınlastırılmaqta. Ekinshiden, mámleketimiz xalıq aralıq normalardıń orınlanıwın kepilletuǵın hámme májbúriyatlardı óz moynına aldı.
Sırtqı siyasatqa tınıshlıq, turaqlılıq, birge islesiw jolı tiykar etip alındı. Ózbekstan Respublikası sırtqı siyasatınıń tiykarǵı princpleri tómendegilerden ibarat:

• 
  İdeologiyalıq qaraslardan qátiy názer birge islesw ushın ashıqlıq ulıwma insanıy qádiryatlarǵa, tınıshlıq hám qáwipsizlikti saqlawǵa sadıqlıq;
  
• 
  Mámleketlerdiń suveren teńligi hám shegaralar qáwipsizligin húrmet qılıw;
  
• 
  Kelispewshiliklerdi tınısh jol menen sheshiw;
  
• 
  Kúsh isletpeslik hám kúsh penen qáwip qılmaslıq;
  
• 
  İnsan huqıqları hám erkinliklerin húrmetlew;
  
• 
  İshki milliy nızamlar hám huquqıy normalardan xalıqaralıq huquqtıń ulıwma tán alınǵan qaǵıydaları hám normalarınıń ústinligi;
  
• 
  Mámlekettiń, xalıqtıń joqarı mápleri, párawanlıǵı hám qáwipsizligin támiyinlew maqsetindeawqamlar dúziw, birge doslıqlarǵa kiriw hám olardan ajıralıp shıǵıw;
  
• 
  Jawız áskeriy bloklar hám uyımlarǵa kirmeslik;
  
• 
  Mámleketler aralıq baylanıslarda teń huquqlılıq hám óz-ara mápdarlıq, mámleket milliy mápleriniń ústinligi;
  
• 
  Sırtqı baylanıslardı da eki tárepleme, hám kóp tárelpleme kelisiwler tiykarında rawajlandırıw, bir mámleket penen jaqınlasıw esabına basqasınan uzaqlaspaslıq.
  

Ózbekstan Respublikasınıń mámleket ǵárezsizligin dúnyadaǵı abıraylı mámleketler tán aldı, olardıń 120 sı menen diplomatiyalıq, siyasiy, ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq hám mádeniy baylanıslar ornatıldı. Tashkentte 43 mámlekettiń elshixanası ashıldı. Sonday-aq Ózbekstanda 88 shet el mámleketleriniń hám xalıqaralıq shólkemlerdiń 24 húkimetler aralıq hám 13 mámleketlik emes shólkemlerdiń elshixanaları xızmet kórsetpekte. Dúnyadaǵı 30 dan artıq mámlekette - AQSh, Turkiya, Garmniya, Franciya, Qıtay, Pakistan hám basqa mámleketlerde Ózbekstannıń elshixanaları hám konsullıqları islep turıptı.
1994-jıl 10-yanvar kúni Ózbekstan Respublikası menen Qazaqstan Respublikası ortasında tovarlar, xızmetler, investiciyalar hám jumısshı kúshleriniń yerkin ótip turıwın názerde tutıwshı hámde óz-ara kelisilgen kerdit-yesap-kitap, byudjet, salıq, baha, bajı hám valyuta siyasatın támiyinlewshi birden-bir ekonomikalıq mákandı dúziw haqqi’nda shártnamaǵa qol qoyıldı. 1994-jıl 16-yanvar kúni Ózbekstan Respublikası menen Qırǵızstan Respublikası ortasnıda birden-bir ekonomikalıq mákan haqqi’nda shártnamaǵa qol qoyıldı. 1994-jıl 30-aprelde Sholpanata qalasında Ózbekstan, Qazaqstan, Qırǵızstan ortasında birden-bir ekonomikalıq mákandı dúziw haqqında úsh tárepleme shártnamaǵa qol qoyıldı.
1995-jıl 14-aprel kúni Shımkette Ózbekstan, Qazaqstan, Qırǵızstan prezidentleriniń ushırasıwı boldı. Tájikstan hám Awǵanıstan shegarasındaǵı jaǵday haqqında másláhátlesip alındı. Qabıl qılınǵan bayanatta Tájikstan muxolifat kúshleri tárepinen 1995-jıl 7-aprelde qılınǵan qan tógiwge alıp kelgen hújim qaralandı. Úsh mámleket baslıǵı Oraylıq Aziya mámleketleri integratsiyasın jedellestiriw boyınsha Hújjet (Kommyunike) ke qol qoydı. Bul barada 2000-jılǵa shekem dástúr maqullandı. Ushırasıwda mámleketler aralıq keńes hám Oraylıq Aziya birge islesiw hám rawajlanıw banki («Sentraz bank») tiń xabarları tıńlandı.
1995-jıl 15-dekabrde Jambılda Qazaqstan, Qırǵızstan hám Ózbekstan Respublikaları mámleketlera aralıq keńesiniń náwbettegi májilisi boldı. Prezidentler 2000-jılǵa shekem bolǵan ekonomikalıq integraciya hám birinshi náwbette, investiciya sarplanıwı lazım bolǵan joybarlar dástúrlerin turmısqa yengiziw, kommunikaciya tarmaqların rawajlandırıw máseleleri sóylesildi. İntegraciya dástúrinde te joybarlar islep shıǵıldı.
1997-jıl 9-10 yanvar kúnleri Bishkekte Ózbekstan, Qazaqstan, Qırǵızstan mámleket basshılarınıń keńesi bolıp, onda úsh mámleketler oratsında máńgi doslıq haqqında shártnamaǵa qol qoyıldı. 1997-jıl 12-dekabr kúni Qazaqstan Respublikasınıń jańa paytaxtı-Astana qalasında Qazaqstan, Qırǵızstan hám Ózbekstan prezidentleriniń keńesi bolıp ótti. Keńeste úsh mámleket ortasında energetika, suw zapaslarınan aqılǵa muwapıq paydalanıw, azıq-awqat támiynatı, kommunikaciya hámde mineral shiyki zat zapasların ózlestiriw hám qayta islew tarawları boyınsha xalıq aralıq konsorsiumlar dúziw haqqında sóylesiw boldı.
1998-jılda Tájikstan Respublikası Oraylıq Aziya ekonomikalıq hamjámiyetine aǵza bolıp kirdi.
2000-jıl 20-21 aprel kúnleri Tashkentte Ózbekstan, Qazaqstan, Qırǵızstan hám Tájikstan prezidentleriniń ushırasıwı bolıp ótti. Ushırasıwda aymaqlıq birge islesiw hám mámleketler aralıq múnásebetlerge tiyisli máseleler sóylesildi. Tórt mámleket basshıları terrorshılıq, siyasiy hám diniy ekstremizm, xalıq aralıq uyımlasqan jınayatshılıqqa qarsı gúres hám aymaq mámleketlerine qáwip salatuǵın basqa qáwip-qáterdiń aldın alıwǵa qaratılǵan birge islesiw haqqında shártnamaǵa qol qoyıldı.
2000-jıl 14-iyulda Dushanbeda bolıp ótken Oraylıq Aziya ekonomikalıq hamjámiyetiniń mámleket basshılarınıń keńesinde prezidentler ekonomikalıq birge islesiwdiń búgingi awhalı, ekonomikalıq integraciyanı jánede tereńlestiriw ilajları, Sırdárya hám Ámiwdáryanıń suw-energetika zapaslarınan ónimli paydalanıw máseleleri júzesinen pikir almasıldı.
2001-jıl 28-dekabr kúni Tashkentte Oraylıq Aziya ekonomikalıq hamjámiyeti (OAEH) mámleketleri basshılarınıń náwbettegi keńesi bolıp ótti. Keńeste birge islesiwdi rawajlandırıw, aymaqta turaqlılıq hám qáwipsizlikti támiyinlew máseleleri sóylesildi hám Tashkent bayanatına qol qoyıldı. İ.Karimov usınısına muwapıq OAEH negizinde Oraylıq Aziya Birgeislesiw shólkemi dúziwge kelisilip alındı. OAB shólkemi basshısı etip İ.Karimov saylandı.
OAB shólkemine aǵza mámleket basshılarınıń 2002-jıl 6-7 iyul kúnleri Aqtaw (Qazaqstan), 5-6 oktyabr kúnleri Dushanbe (Tájikstan) sammitleri bolıp ótti. Tashkentte 2002-jıl noyabr ayında OAB shólkemine aǵza mámleketler parlamentleri bashıları hámde isbilermen sheńberleri wákilleri forumları bolıp ótti.
2002-jıl 27-dekabrde hám 2004-jıl 28-mayda Astana qalasında bolıp ótken OAB shólkemine aǵza mámleket basshılarınıń sammitlerinde aymaqlıq qáwipsizlik, Aral daǵdarısı, nızamsız migraciya, uyımlasqan jınayatshılıq, narkotik kontrabandası ulıwma bazar dúziw, suw-energetika zapaslarınan ónimli paydalanıw, transport dúziminiń ulıwma aymaqlıq infrastrukturasın dúziw kibi máseleler sóylesildi.
2005-jıl 6-7 oktyabr kúnleri Sankt-Peterburg qalasında bolıp ótken Oraylıq Aziya shólkemi Mámleket basshılarınıń keńesinde ótken dáwirde qılınǵan jumıslar esap-kitap qılındı. Keńeste Oraylıq Aziya ulıwma bazarın dúziw konsepciyası tastıyıqlandı. OABniń bul gezektegi sammiti Evroaziyada integraciyalasıw procesindegi burılıs tochkası boldı. Ózbekstan basshısınıń qollap-quwatlawı menen OAB hám Evroaziya ekonomikalıq hamjámiyeti negizinde EAEH in qáliplestiriwge qarar qılındı. Nege degende yeki shólkemniń maqset hám wazıypaları derlik parıq qılmas edi. Eki shólkemniń qosılıwı nátiyjesinde iri geografiyalıq mákanda jánede aktvi jańa integraciya ushın keń jol ashıldı. EAEH Rossiya, Belorusiya, Qazaqstan, Qırǵızstan hám Tájikstan ortasında 1995-jılda dúzilgen bajıxana awqamı negizinde dúzilgen edi. EAEH niń 2006-jıl 24-25 yanvar kúnleri Sankt-Peterburg qalasında bolıp ótken sammitinde Ózbekstan oǵan aǵza bolıp kirdi. Bul sammitte Ózbekstannıń EAEHne yengiziw haqqındaǵı shártnamaǵa qosılıwı haqqi’ndaǵı protokol, «EAEHin yengiziw haqqi’ndaǵı shártnamaǵa ózgeris hám qosımshalar kiritiw haqqında»ǵı qararlarǵa qol qoyıldı.
1996-jılda Shanxayda, 1997-jılda Moskva bolıp ótken Qıtay, Rossiya, Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan mámleket basshılarınıń sammitlerinde áskeriy tarawda hámde shegara aymaqlarında óz-ara isenimdi bekkemlew, qurallı kúshlerdi qısqartıw haqqında shártnamalarǵa qol qoyılǵan edi. Sol sebepli «Shanxay forumı» yaki «Shanxay besigi» shólkemi dúzilgen edi.
2001-jıl 14-15 iyun kúnleri Qıtayda náwbettegi Shanxay sammiti bolıp ótti. Onıń jumısında Ózbekstan Respublikası Prezidenti İslam Karimov qatnastı hám Ózbekstannıń «Shanxay forumı»na tolıq huqıqlı aǵza bolıwı haqqi’nda bayanatqa qol qoydı. Ózbekstan «Shanxay forumı»na kiriwi múnásebeti menen onıń atı Shanxay birge islesiw shólkemi - ShBSh dep ózgertildi. Ózbekstan onıń tiykarshılarınan biri boldı.
2001-jıl iyunda bolǵan sammit juwmaǵında Shanxay birge islesiw shólkemin dúziw haqqında deklaraciya hámde terrorshılıq, ayırmashılıq hám ekstremizmge qarsı gúres barısındaǵı Shanxay konvensiyasına qol qoyıldı.
2002-jıl 6-7 iyun kúnleri ShBSh ne aǵza mámleketler mámleket basshılarınıń Sankt-Peterburg qalasında náwbettegi sammiti bolıp ótti. Sóylesiwler juwmaǵında ShBSh ne aǵza mámleketler basshılarınıń Deklaratsiyası, shólkemniń engizilgen hújjetti - ShBSh Xartiyası, ShBSh ne aǵza mámleketler ortasında aymaqlıq antiterror dúzilmesi haqqındaǵı pitimge qol qoyıldı. Xartiyaǵa qol qoyılıwı menen ShBSh sheńberindegi shólkemlestiriwshi-huqıqıy jumıslar óz juwmaǵına jetti. ShBSh ashıq shólkem bolıp, óz-ara isenim, teńlik, mápdarlıq, birge islesiw printspleri tiykarında xızmet júritpekte.
2003-jıl 29-may kúni Moskvada bolıp ótken sammite ShBSh niń hámiyshe ámel qılıwshı mekemeleri-Pekinde Sekretariat hám Tashkentte Aymaqlıq aksilterror dúzilmesi (AATD) atqarıw komitetin iske túsiriwge qarar qıldı. Bul shólkemler 2004-jıl yanvardan baslap jumıs basladı. 2003-jıl sentyabrde Pekinde ShBSh mámleketleri húkimet baslıqları (bas ministrler) Keńesi boılp ótti, onıń qararı menen kóp tárepleme birge islesiwdiń uzaq múddetli dástúri islep shıǵıldı hám tastıyıqlandı. ShBSh sheńberinde aǵza mámleketlerdiń sırtqı isler ministrlikleri, ekonomikalıq hám sawda ministrlikleri, qáwipsizlik keńesleri ortasında baylanıslar jolǵa qoyıldı. 2004-jıl 17-iyun kúni Tashkentte ShBSh ǵa aǵza mámleketler basshılarınıń Sammiti bolıp ótti. Onı eki tiykarǵı másele-qáwipsizlik hám sawda-ekonomikalıq birge islesiw boyınsha sóylesiwler boldı.
ShBSh nıń Tashkent sammitinde sawda-ekonomikalıq birge islesiwdiń rawajlandırıw máselesine óz aldına itibar berildi. Sammite ShBSh aǵza mámleketlerdi qáwipsizlik arqalı birge islesiwge baslaytuǵın shólkemler dep aytıldı. Sammitte ekonomikalıq birge islesiwdiń tómendegi baǵdarların qollap-quwatlawǵa kelisip alındı:

• 
  transport infradúzilmesin rawajlandırıw;
  
• 
  tábiyiy mineral shiyki zat zapasların ózlestiriw;
  
• 
  suw-energetika zapaslarınan ónimli paydalanıw;
  
• 
  ekologiyaǵa tiyisli máseleler, tiykarınan ishimlik suwı mashqalaların sheshiw;
  
• 
  ilim-pán, texnika hám joqarı texnologiya, energetika tarawlarında integraciyalasıw;
  
• 
  investiciyalar qáwipsizligin kepilleytuǵın huquqıy tırnaq jaratıw, bul tarawda tosıq hám mashqalalardı sheshiw.
  

Qıtay Xalıq Respublikası basshısı Xu Szintao Qıtay húkimeti ShBSh sheńberindegi ekonomikalıq múnásebetlerdi rawajlandırıwǵa 900 mln AQSh dolları muǵdarında kredit ajıratıwın málim qıldı.
Sammit juwmaǵında Tashkent Deklaraciyası, ShBSh nıń wákillikleri hám immunitetleri haqqi’ndaǵi’ konvenciya, Narkotik zatlar hám psixotrop zatlardıń nızamsız aylanıwına qarsı gúreste birge islesiw haqqi’ndaǵi’ pitim, shólkem hám onıń organları xızmetine tiyisli hújjetler - jámi on hújjetke qol qoyıldı.
1991-jıl 19-22 avgust waqıyalarınan keyin respublikalar áste-aqırın ózlerin ǵárezsiz mámleket dep járiyaladı. Sovet Awqamı tereń ekonomikalıq daǵdarısqa ushıradı hám ıdıray basladı. 1991-jıl 8-dekabrde Minskte úsh mámleket slavyan respublikası-Rossiya, Ukraina, Belorus basshıları-B.Eltsin, L.Kravchuk, S.Shushkevichlerdiń ushırasıwı boldı. Sol kúni Belovejskaya Pushchada úsh mámleket baslıqları Ǵárezsiz Mámleketler Doslıq Awqamı (ǴMDA) ın dúziw tuwrısında Shártnamaǵa qol qoydı. Shártnamada birden-bir ekonomikalıq mákan, birden-bir valyuta hám finans-bank sisteması boladı, ilim-pán, bilimlendiriw, mádeniyat hám basqa tarawlarda birge islesiw qılınadı, sırtqı siyasat, armiya tarawındaǵı siyasat kelisilgen halda júritiledi dep belgilengen edi. Hújjette SSSRdıń barlıǵı hám onıń Konstitutsiyası toqtatıladı dep belgilendi.
Ukraina, Belorus, Rossiya parlamentleri ǴMDAnı dúziw haqqındaǵı shártnamanı ratifikatsiya qıldı hám 1922-jıl 30-dekabrdegi SSSR dı dúziw haqqi’ndaǵı shártnamanı biykar qıldı.
SSSR Prezidenti bolǵan M.Gorbachyovtıń Awqamdı jańa formada saqlap qalıw jolındaǵı urınısları nátiyje bermedi. Mámlekette onı quwatlawshı birde-bir siyasiy kúsh tabılmadı. Qazaqstan, Qırǵıstan, Ózbekstan, Tájikstan hám Túrkmenstan prezidentleri 1991-jıldıń 13-dekabrinde Ashxabadta ushırsadı hám Minskte qol qoyılǵan ǴMDA haqqındaǵı shártnama múnásebeti menen júzege kelgen awhaldı sóylesedi. Ushırasıwda Bayanat qabıl qılınadı.
1991-jıl 21-dekabrde Rossiya (B.Eltsin), Ukraina (L.Kravchuk), Belorus (S.Shushkevich), Qazaqstan (N.Nazarbaev), Ózbekstan (İ.Karimov), Qırǵıstan (A.Akaev), Tájikstan (R.Nabiev), Túrkmenstan (S.Niyazov), Ázerbayjan (A.Mutalibov), Armeniya (Ter-Petrosyan), Moldoviya (M.Snegur) mámleket basshılarınıń keńesi boldı. Sol kúni 11 mámleket basshıları Belovejskaya Pushcha shártnaması ústinen protokolǵa qol qoyıp, «Teń huquqlı hám ahdlashayotgan joqarı tárepler» atında ǴMDA muassisi boldı. Keńeste Alma-ata Deklaratsiyası qabıl qılındı. Deklaratsiyada tómendegiler haqqında bayanat berildi:

• 
  birge doslıq qatnasıqlarınıń óz-ara baylanısları olar ortasındaǵı teńlik tiykarında dúzilgen pitimler hámde pitimlerde beriletuǵın tártipler sheńberinde xızmet júritetuǵın muwapıqlastırıwshı mekemeler arqalı ámelge asırıladı;
  
• 
  ǴMDA mámlekette yemes, mámleketler ústindegi dúzilme de yemes;
  
• 
  xalıqaralıq strategiyalıq turaqlılıqtı hám qáwipsizilkti támiyinlew maqsetinde áskeriy-strategiyalıq kúshlerdiń birlesken áskeriy kúshleri hám yadro quralı ústinen birden-bir qadaǵalaw saqlap qalınadı;
  
• 
  ǴMDA ashıq, onıń barlıq aǵzaları razılıǵı menen burınǵı Awqamnıń aǵzaları hám basqa mámleketler de oǵan qosılıwı múmkin;
  
• 
  ulıwma ekonomikalıq mákandı, Ulıwma evro hám Evropa-Aziya bazarların júzege keltiriwde hám rawajlandırıwda birge islesiwge sadıqlıq tastıyıqlanadı;
  
• 
  ǴMDAnıń dúziliwi menen Awqamnıń barlıǵı toqtaladı;
  
• 
  birge doslıq qatnasıwshıları óz Konstituciyalarındaǵı tártip-qaǵıydalarǵa muwapıq burınǵı Awqamnıń shártnamaları hám pitimlerinen kelip shıǵatuǵın xalıqaralıq májbúriyatlardı orınlawǵa kepillik beredi;
  
• 
  ǴMDA qatnasıwshıları bul Deklarasiya qaǵıydalarına ámel qılıw májbúriyatların aladı.
  

1992-jıl 9-fevralda Moskvada ǴMDA mámleketleri basshılarınıń keńesi bolıp, onda ekologiya hám dógerek-átiraptaǵı tábiyiy ortalıqtı qorǵaw tarawındaǵı óz-ara baylanıslar haqqında pitim, bir-birewiniń aymaqlarınan júklerdi salıq hám jıyınlarsız ótkeriw haqqında pitim, gidrometeorologiya tarawındaǵı óz-ara baylanıslar haqqında pitim, temir jol transportında jolawshılar hám júk tasıwdıń jańa birden-bir tárifleri haqqında ahdnomaǵa qol qoydı.
1992-jıl 20-martta Kievte ǴMDA mámleketleri basshılarınıń náwbettegi ushırasıwı boldı. Onda burınǵı Awqamnıń múlki haqqında, mámleket arxivi, qarızları, mámleket bankli hám basqa máseleler sóylesildi. Kiev ushırasıwında mámleketlerdiń shegaraları hám birge doslıqtıń teńiz ekonomikalıq zonaların qorıqlaw haqqında pitimge qol qoyıldı.
1992-jıl 15-may kúni Tashkentte ǴMDA mámleketleri basshılarınıń náwbettegi Keńesi bolıp ótti. Onda birge doslıq sheńberinde finanslıq awhal hám bul tarawdaǵı birge islesiw, hawa boslıǵınan paydalanıw, kosmik dástúrlerdi orınlaw, birden-bir byudjetti qáliplestiriw, shegarashılardı pul menen támiyinlew tártibi, kollektiv qáwipsizlik, birden-bir xabar mákanı hám basqa máseleler sóylesildi.
1993-jıl yanvarda Minskte ǴMDA mámleketleri basshılarınıń náwbettegi keńesi boldı. Onda ǴMDA nıń Nızamına qol qoyıldı hám ǴMDA nı huquqıy rásmiylestiriw processi juwmaqlandı. Keńeste mámleketler aralıq bank hám ekonomikalıq birge islesiw másláhát keńesin dúziw, Awǵanıstan menen Tájikstan ortasındaǵı shegaralardı bekkemlew ushın ǴMDA nıń tınıshlıq ornatıwshı áskeriy bólimlerin jiberiw máseleleri sóylesildi hám tiyisli hújjetler qabıl qılındı.
1993-jıl 14-mayda Moskvada bolıp ótken birge doslıq mámleketleri basshılarınıń ushırasıwında ǴMDA nıń muwapıqlastırıw-másláhát komiteti hámde atqarıwshı sekretariyattı dúziwge qarar qılındı.
1993-jıl 24-sentyabrde Moskvada ǴMDA mámleketleri basshılarınıń Keńesi boldı. Onda áhmiyetli másele-ǴMDA sheńberinde Ekonomikalıq awqam dúziw máselesi sóylesildi hám Ekonomikalıq awqamdı dúziw haqqındaǵı shártnamaǵa qol qoyıldı. 1993-jılı 24-dekabrde Ashxabadta ǴMDA mámleketleri basshılarınıń Keńesi boldı. Onda Gruziya basshısı Eduard Shevarnadze qatnastı hám Gruziya ǴMDA ǵa aǵza yetip qabıl qılındı. 1993-jıl 24-sentyabrde qol qoyılǵan Ekonomikalıq awqam shártnamasın parlamentlerde tastıyıqlawdı kútip otırmay, onı kúshke kiritiw haqqında pitim, Qáwipsizlikti bekkemlew maqsetinde áskeriy birge islesiwdi muwapıqlastırıw boyınsha shtab dúziw haqqında pitimge qol qoyıldı. ǴMDA mámleketleri ortasındaǵı múnásebetlerdi isenimdi bekkemlew hám birge islesiwdi rawajlandırıw haqqında Ashxabad Deklaraciyası qabıl qılındı.
1994-jıl 21-oktyabrde Moskvada ǴMDA mámleket basshılarınıń Keńesi bolıp ótti. Bul 16-keńes edi. 10 ǵa jaqın máseleler sóylesildi. Tiykarǵı itibar ǴMDA mámleketleriniń ekonomikalıq integraciyasına tiyisli máselege qaratıldı. ǴMDA ortasında integraciyanı rawajlandırıwdıń tiykarǵı baǵdarları haqqında memorandumǵa qol qoyıldı.
1995-jıl 26-may kúni Minskte ǴMDA mámleketleri basshılarınıń náwbettegi ushırasıwı bolıp ótti. Óz-ara tólewlerdi tártipke salıwǵa xızmet qılatuǵın mámleketler aralıq valyuta komitetin dúziw, kollektiv qáwipsizlik, ǴMDA shegaraların qorıqlaw, kollektiv tınıshlıqtı saqlaw kúshleriniń Tájikstan hám Abxaziya kibi keskin oshaqlarda turıw múddetin uzayttırıw, kelispewshiliklerdi sheshiw, xojalıq sud xızmeti hám onı rawajlandırıw kibi kóplep máseleler sóylesildi hám tiyisli hújjetlerge qol qoyıldı.
ǴMDA mámleket basshılarınıń 1996-jıl 19-yanvar, 1996-jıl 17-may hám 1997-jıl 28-mart kúnleri Moskvada, 1997-jıl 23-oktyabrde Kishinyovda bolıp ótken Keńeslerde integraciya processlerin tezlestiriw koncepsiyası, uyımlasqan jınayatshılıq hám basqa qáwipli jınayatshılarǵa qarsı birgelikte gúres dástúri, ǴMDA sheńberinde qabıl qılınǵan hújjetlerdiń orınlanıw awhalı, ǴMDAnıń istiqbollari, ǴMDA organları xızmetin tereńlestiriw máseleleri sóylesildi.
1991-1995 jıllar aralıǵında ǴMDA mámleket basshılarınıń 25 ke jaqın keńesi bolıp, olarda hámmesi bolıp 1300 tiyisli máseleler sóylesilip, tiyisli hújjetlerge qol qoyıldı.