ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BABURNAMƏ
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
- DOQQUZ YÜZ ĠYĠRMĠ BEġĠNCĠ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ
- BƏCUR KURQANININ ALINMASI
|
1 Təsbit olunan bu tarixlərin hər ikisindəki sözlərin hərflərinin cəmi əbcəd hesabı ilə 913 edir. BABURNAMƏ
231
KABİL - 914 DOQQUZ YÜZ ON DÖRDÜNCÜ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ Bu yaz Mukur civarında yaşayan məhmənd əfqanlarının bir qisminin üzərinə axın edildi.
Axından döndükdən bir neçə gün sonra Qoç bəy, Fəqir Əli, Kərimdad və Baba Çöhrə qaçmağa təşəbbüs etdilər. Amma bundan xəbər tutaraq dalla- rınca adam göndərildi və İstərğaçın aşağısında yaxalanıb gətirildilər. Cahan- gir Mirzə sağ ikən bunların söylədiyi bəzi fəna sözləri mənə bildirmişdi. Hamısının bazarda edam edilməsini əmr etdim. Bazarın qapısına gəti- rib ip çəkərək tam asmağa hazırlaşdıqları əsnada Qasım bəy Xəlifəni [Niza- məddin Əli Barlas] yanıma göndərərək günahlarının əfv edilməsini israrla dilədi. Bəyin xatiri üçün qanlarını bağışlayıb həbsə atılmalarını əmr etdim. Bu əsnada Xosrov şahın Hisarlı və Qunduzlu (216 a) nökərlərindən və moğolların böyüklərindən olan Çəlmə, Əli Seyid, Şəmkə, Şirqulu, İgü Salim, Xosrov şahın çağataylılar arasında etibar etdiyi nökərlərindən Sultan Əli Çöhrə ilə Xudabəxş, türkmənlərdənsə Süyündük və Şahnəzərin komandan- lığında olan iki-üç min yaxşı igid öz aralarında gizlicə danışıb anlaşaraq mə- nə qarşı pislik etməyi qərara almışlar. Bəhs etdiyim bu adamlar Xoca-Rivac önündə, Sonq-Kurqan çayırın- dan Çalaq çayırına qədər olan yerlərdə otururdular. Əbdürrəzzaq Mirzə də Nigənxardan gəlib Dih-Əfqanda oturmuşdu. Mühib Əli Qurçu bir-iki dəfə bunların bu niyyətlə toplaşdıqlarını Xəlifə ilə Molla Babaya söyləyir. Bu işi mənə də eyhamla bildirdilər. Amma inanılacaq bir söz olmadığı üçün diqqət etmədim. Bir gecə çarbağda divanxanada otururdum, yatsı vaxtında bir tərəfdən Musa Xoca yanında bir adamla birlikdə tələsik yenidən gəlib moğolların mütləq düşmən olmaq niyyətində olduqlarını qulağıma söylədi. Əbdürrəz- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
232 zaq Mirzəni də özlərinə qatıb-qata bilmədiklərini dəqiq olaraq öyrənə bilmə- dik. Ayrıca, onların məhz bu gecə bir hərəkətə keçəcəkləri bəlli deyildi. Özümü bilməzliyə vurub qısa bir müddət sonra hərəmə doğru getdim. O günlərdə qadınlar Baği-Xəlvət ilə Baği-Yurunçqada otururdular. Hərəmə yaxınlaşanda kişi və qadın xidmətçilər yerlərinə çəkildilər. Onlar çəkildik- dən (216 b) sonra mən də sərvərqulla birlikdə şəhərə doğru hərəkət etdim. Xəndək yoluyla Ahənin darvazasına varar-varmaz qarşı tərəfdən bazar yolundan Xoca Məhəmməd Əli [Tağayi] gəldi. Mən onunla hamamın... 1
1 Baburun xatirələri burada kəsilir, təxminən on bir illik fasilədən sonra yenidən başlayır. Yəni kitabda 914-cü ilin əvvəllərindən 925-ci ilə qədər olan (may 1508-3 yanvar 1519) dövr yoxdur. Bu dövrdə baş verən hadisələr aşağıdakı şəkildə cərəyan etmişdir: Babur bu moğol üsyanını yatırmışdır. Şeybani xanın üstünə qoşun çəkən Şah İsmayıl Xətai onu Mərvdə məğlub edərək öldürmüş və Xorasan bölgəsini istila etmişdir. Şeybani xanın ölü- mündən sonra Babur ata yurdunu yenidən ələ keçirmək arzusu ilə Qunduza gəlmiş, ancaq arzusuna nail ola bilməmiş və Şah İsmayıla tabe olaraq onunla müqavilə bağlamışdır. Onun yardımıyla güclənərək Hisar, Buxara, Səmərqənd və Daşkəndi almışdır. Lakin əvəzində şiəliyi qəbul etməsi lazım gəlmişdir. Xalq və qoşun bunu bəyənməmişdir. Nəticədə Babur zəifləyərək özbəklərə məğlub olmuş və yenidən Şah İsmayıldan kömək istəmişdir. Yenə yenilmiş, əvvəlcə Hisara, sonra Qunduza çəkilmiş, iki il orada qalıb fürsət gözləmişdir. Ya- vuz Sultan Səlimin 920-ci ildə (1514) Şah İsmayılı Çaldıran savaşında yenməsi nəticəsində Babur təkrar Kabilə qayıtmışdır. Ordusunu qüvvətləndirmiş, qardaşlarındən və onların çı- xardığı qarışıqlıqdan qurtulmuş, Hindistana hücumlar etməyə başlamışdır.
BABURNAMƏ
233
KABİL - 925 (3 YANVAR 1519 - 23 DEKABR 1519)
Məhərrəm ayının ilk bazar ertəsi günü [=3 yanvar 1519] Çendavəl va- disinin aşağı qismində şiddətli zəlzələ oldu və ulduz vaxtilə yarım saata qə- dər davam etdi.
Ertəsi sabah oradan qalxıb Bəcur kurqanını ələ keçirmək üçün kurqa- nın yaxınına endik. Bəcur sultanına və əhalisinə qalanı təslim etmələri üçün nəsihətlərdə bulunması niyyətilə diləzaq əfqanlarından mötəbər bir adamı göndərdik. Amma bu bədbəxtlər və cahillər nəsihəti qəbul etməyərək məna- sız cavablar verdilər. Əsgərə qalxan, nərdivan və kurqanı tutmaq üçün lazım olan digər ha- zırlıq görməsi əmr edildi. Bu iş üçün bir gün bu yurdda qaldıq. Məhərrəm ayının dördündə, cümə axşamı günü [=6 yanvar] əsgərin zirehlər geyib silahlanaraq ata minməsi, ordunun sol qolunun irəliləyərək Bəcur kurqanının yuxarı tərəfində suyun dayaz yerindən keçib kurqanın şi- mal tərəfinə enməsi, mərkəzin (217 a) kurqanın şimal-qərbinə gedib çayı keçmədən, çətin keçilən bir yüksəkliyə və təpəli bir yerə enməsi, sağ qolun isə aşağıdakı qapının qərbinə enməsi əmr edildi. Dost [Nasir] bəyin komandanlığında olan sol qol bəyləri suyu keçib enəndə kurqandan yüz-yüz əlliyə qədər piyada çıxıb ox atmağa başladı. Bu bəylər də onların üstünə cüməraq ox atıb onları divarın dibinə qədər təqib edərək kurqana girməyə məcbur etdilər. Molla Əbdülməlik Həsti adamları ilə birlikdə divarın dibinə qədər yürümüşdü. Əgər nərdivanlar və qalxanlar hazır olsaydı və axşam düşməsəydi, kurqan o saat zəbt edilərdi. Molla Türk Əli və Tanrıverdinin nökərləri isə düşmənlə qılıncla vuruşaraq onları məğ- lub edib başlarını kəsib gətirdilər. Hər birinə mükafat vəd edildi. Bəcur əhalisi heç tüfəng görmədiyi üçün onun səsindən qorxmur, ək-
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
234 sinə, tüfəng səsini eşidincə istehza ilə aşağılayıcı hərəkətlər edirdilər. O gün ustad Əliqulu beş adamı tüfənglə vurub yerə sərdi. Vəli Xəzinə[çi] isə iki adamı tüfənglə vurub yıxdı. Digər tüfəngçilər də böyük ustalıq göstərib yax- şı tüfəng atdılar. Qalxan, zireh və dəri paltarları dələrək vurduqları bir neçə adamı yerə sərdilər. Axşama qədər bəlkə yeddi-səkkiz və ya ona qədər bə- curlu tüfəng gülləsi ilə (217 b) yerə sərilmişdi. Sonra tüfəngdən qorxaraq başlarını qaldıra bilmədilər. «Axşam olmuşdur, əsgərlər lazım olan vasitələri hazırlayıb səhər vax- tında kurqana dırmansınlar» deyə əmr verdim. Məhərrəm ayının beşində, cümə günü [=7 yanvar] fərz vaxtında savaş davulları çalaraq hər kəsin olduğu yerdən yürüyüb kurqana dırmanmaları əmr edildi. Sol qol ilə mərkəz olduğu yerlərdən hərəkətə keçib qalxanlarla qorunaraq nərdivanlarla divara dırmandılar. Xəlifə, Şah Həsən Arğun və Əhməd Yusif komandanlığında olan mərkəzin sol qanadına əmr edildi ki, sol qola kömək etsin. Dost bəyin adamları da kurqanın şimal-şərq tərəfindəki bürcün dibinə qədər gedərək orada tünel qazmaq və bürcü yıxmaqla uğraşdı. Ustad Əliqu- lu da oradaydı. O gün də yaxşı tüfəng atdı, iki dəfə də frəngi [mancanaq] at- dı. Vəli Xəzinə[çi] də bir adamı tüfənglə vurdu. Mərkəzin sol qolundan Məlik Əli Qütbi nərdivanla daha əvvəl çıxıb bir müddətdən bəri [təkbaşına] vuruşurdu. Mərkəzin olduğu yerdən Məhəm- məd Əli Cəng-Cəng və kiçık qardaşı Novruz da hər biri bir nərdivana çıxıb nizə və qılıncla vuruşurdular. Bir nərdivana da Baba Yasavul çıxıb balta ilə kurqanın divarını yıxmaq və dağıtmaqla uğraşırdı. Bir çox igidlər orada yaxşı hərəkət edib çox ox (218 a) yağdıraraq düşmənin başını qaldırmasına imkan vermirdi. Bəzi igidlər isə düşmənin zərbələrinə aldırmadan, ox və yayına baxmadan kurqanı dəlmək və dağıt- maqla məşğul idi. Günəş çeşdə qalxmışdı, Dost bəyin adamlarının qazmaqda olduqları şimal-şərq bürcü dəlindi və onun adamları düşməni qaçırdıb bürc üstünə çıxdılar. O anda mərkəz adamları da nərdivanlardan qalaya çıxdılar. Tanrı təalanın lütfü və inayətiylə bu qədər qapalı və qorunaqlı bir kurqan iki-üç ulduz saatı ərzində zəbt edildi. İgidlər əllərində olan bütün qeyrət və diqqətii göstərdilər; qəhrəmanlıq şərəfi və yaxşı ad qazandılar. Bəcur xalqı dinsiz idi və ifrat düşmənçilikdən başqa, bu xalq arasında kafirlərin adətlərinin yayıldığı və islam adətləri də o sürü arasında yox oldu- ğu üçün qırğına yol verildi, qadın və uşaqlarının hamısı əsir edildi. Kurqanın şərq tərəfində savaş olmadığı üçün xeyli adam qaçıb qurtuldu. Təxminən üç mindən artıq adam öldürüldü. Kurqan zəbt edildikdən sonra girib kurqanı dolaşdıq. Divarların üstün- də, evlərdə, küçələrdə və civarda saysız ölü yatırdı. Gəlib keçənlər ölülərin BABURNAMƏ
235 üstü ilə yeriyirdi. Gəzintini bitirdikdən sonra dönüb sultanlarının (218 b) evinə endik. Bəcur vilayətini Xoca Kəlana ehsan etdik. Ona köməkçi olaraq bir çox yaxşı igidlər təyin etdikdən sonra axşam vaxtı ordugaha gəldik. Ertəsi sabaha qalxıb Bəcur vadisindəki Baba-Qara çeşməsinə endik. Xoca Kəlanın şəfaətilə geri qalan bir neçə əsirin günahlarını bağışlayaraq qadın və uşaqlarını qaytarıb getmələrinə izin verdik. Yaxalanan bəzi sultan- lar və sərkəşlər isə edam edildi. Sultanlarının başı və digər bir neçə baş bu zəfər xəbərilə birlikdə Kabilə göndərildi. Bədəxşan, Qunduz və Bəlxə zəfər- namələrlə birlikdə başlar da göndərildi. Yusif-Zeyidən gəlmiş olan Şah Mansur Yusif-Zeyi bu zəfər və qırğın- da bizimlə birlikdə idi. Ona xələt geydirilib siyasət fərmanları yazılaraq get- məsinə izin verildi. Bəcura aid işləri həll etdikdən sonra çərşənbə axşamı günü, məhərrəm ayının doqquzunda [=11 yanvar] qalxıb bir küruh daha aşağıda həmin Bəcur vadisinə enilərək yüksək bir yerdə kəsilən başlardan bir minarə qurulması əmr edildi. Çərşənbə günü məhərrəm ayının onunda dolaşmaq üçün atlara minib Bəcur qalasına getdik. Xoca Kəlanın evində içki məclisi quruldu. Bəcur ci- varındakı kafirlər bir neçə tuluq içində şərab gətirdilər. Bəcurun şərab və meyvəsi bütünlüklə civardakı Kafiristandan gəlir. (219 a) Gecəni orada keçirib sabah tezdən kurqanın bürc və divarlarını təd- qiq edərək təkrar ordugaha gəldim. Ertəsi sabah qalxıb Xoca-Xızır çayının sahilinə, oradan da Çendavəl çayının sahilinə endik. Bəcur kurqanına kömək üçün təyin olunanların oraya getmələrinə izin verdikdən bir-iki gün sonra bu şeir ağlıma gəldi, onu yazıb Xoca Kəlana göndərdim: Qərarü əhd be yar inçenin nəbud məra, Gəzid heç ru məra kərd biqərar axir. Be işvəhai-zəmanə çe çarə sazəd kəs Bəcur kərd cüda yarra zi yar axir. Yarla əhd və qərarımız belə deyildi, Axırda hicran məni biqərar etdi. Zəmanənin işvələrinə qarşı nə çarə var ki, Axırda Bacur yarı yardan ayırdı. Məhərrəm ayının on yeddisində, çərşənbə axşamı [=19 yanvar] Sultan Veys Səvadinin müxalifi Sultan Əlaəddin Səvadi gəlib sədaqətini bildirdi. Cümə axşamı günü Bəcur ilə Çendavəl arasındakı dağda ov etdik. Bu dağın geyiyi qapqaradır, amma quyruğu başqa bir rəngdədir, deyəsən, bura- dan aşağıdakı Hindistanın geyiyi bütün qapqaradır. O gün sarı bir quş ələ keçdi, o da qaraydı, gözləri də qaraydı. Yenə o gün qartal bir geyik yaxaladı.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
236 Əsgərin azuqəsi azalmışdı. Kəhrac dərəsinə (219 b) gedib azuqə aldıq- dan sonra Sevada, Yusif-zeyi əfqanlarına hücum çəkmək niyyətilə cümə gü- nü oradan atlanaraq Çendavəl ilə Bəcur çayının birləşdiyi yerdə Pənc-Kürə çayının aralığına endik. Şah Mansur Yusif-zeyi bir qədər ləzzətli və kefləndirici kəmali 1 gətir-
mişdi. Bir kəmalini üçə bölüb bir parçasını mən yedim, birini Gədayi Tağayi, birini də Abdullah Kitabdar yedi. Çox sərxoş etdi. O dərəcədə ki, axşam vaxtında bəylər toplanan zaman görüşməyə çıxa bilmədim. Qəribə bir şey idi. İndi o cür kəmalidən birini bütün yesən belə o günkünün yarısı qədər sərxoşluq yaratmır. Oradan qalxıb Kəhrac dərəsi ilə Pişqram dərəsinin ağzına yaxın bir yerə, Pənc-Kürənin önünə endik. Bu yurdda ikən topuğa qədər qar yağdı. Buralarda qar nadir yağırmış, əhali heyrət elədi. Sultan Veys Səvadinin də razılığı ilə əsgərin ehtiyacı üçün Kəhrac əhalisinə dörd min eşşək yükü azuqə vergisi qoyuldu və bu azuqənin yığımı üçün Sultan Veys göndərildi. Qaba dağ əhalisi heç bir zaman belə vergi ver- məmiş olduğu üçün azuqəni verə bilməyərək sıxıntıya düşdü. Məhərrəm ayının iyirmi üçündə çərşənbə axşamı günü [=25 yanvar] Hindu bəyin komandanlığında əsgərlər Penc-Kurəyə axına göndərildi. (220 a) Pənc-Kürə dağın ortasından bir az daha yuxarıda yerləşi. Pənc-Kürə kəndlərinə gedə bilmək üçün bir küruha yaxın yamac dırmanmaq lazımdı. Əhalisi qaçıb getmişdi. Bir qədər davar, öküz və xeyli azuqə gətirdilər. Ertəsi sabah əsgər bu dəfə Qoç Bəyin komandanlığında təkrar axına göndərildi. Ayın iyirmi beşində, cümə axşamı günü [=27 yanvar] əsgərə azuqə təmin etmək üçün Kəhrac dərəsinin içinə, Mandiş kəndlərinə endik. Hümayundan sonra onunla doğma qardaş bir neçə oğlan dünyaya gəl- miş, lakin heç biri yaşamamışdı. Hindal isə hələ doğulmamışdı. Mandiş ci- varlarında olduğumuz günlərdə [Baburun arvadı və Hümayunun anası] Ma- hım [bəyimdən] bir məktub gəldi. Məktubunda «Mənə bəxtim və taleyim nə isə, istər oğlan, istər qız olsun, bir uşaq verin. Mən onu özümə övlad edib böyüdüm» deyə yazmışdı. Bazar günü ayın iyirmi altısında biz hələ yurdda ikən Hindalı Mahıma verib məktublarla birlikdə Yusif Əli Riqabdar Kabilə göndərildi. Hindal hə- lə doğulmamışdı. Bu sözün təfsilatı belədir: onun doğma bacı-qardaşlarından o zamana qədər ondan kiçık və digərlərinin hamısından böyük bir qardaşı və üç bacısı vardı. Mehricandan başqa hamısı kiçıkkən öldülər. Bir doğma qardaşının ol- masını çox istəyirdi. O günlərdə [Baburun digər arvadı] Dildar ağaçə hamilə idi. Mən də «Onun bir qardaşı olsaydı, yaxşı olardı» dedim. Validə həzrətləri də «Dildar
1 Kəmali: məcuna bənzəyən ləzzətli, nəşə verən narkotik bir maddə. BABURNAMƏ
237 ağaçə bir oğlan doğsa və onu alıb böyütsəm, necə olar?» dedi. Mən də «Çox yaxşı olar» dedim. Qadınlar arasında oğlanmı, yoxsa qızmı olacaq deyə fala baxmaq adəti vardır. İki kağızdan birinə Əli və ya Həsən, digərinə də Fatma yazıb bu iki kağızı çamurla yoğurub bir tas suyun içinə qoyurlar. Hansı əvvəl açılırsa, ona görə hökm edirlər. Oğlan çıxsa oğlan, qız çıxsa qız olacaq deyirlər. Fala baxdılar və oğlan çıxdı. Müjdə olduğu üçün dərhal bir məktub yazıb göndər- dik. Bir neçə gün sonra Allah bir oğlan əta elədi. Məktubu almazdan üç gün əvvəl uşaq dünyaya gələr-gəlməz onu zorla anasının yanından alaraq evimizə gətirib saxlamışlar. Doğum xəbərini gön- dərdilər. Bu xəbər Bxirə alındığında gəldi və bunu uğur saydıq. Adını Hin- dal qoydular. Bu şəkildə o mənim həm kiçık qardaşım, həm də oğlum olur 1 .
yerin üstündə daşlardan böyük bir taxt tikildi. Oraya ağ çadır və səfər çadırı birlikdə sığdı. Bu taxtın daşlarının hamısını içkilər və sipahilər daşımışdı. Yusif-zeyi əfqanlarmdan Məlik Şah Süleymanın oğlu Məlik Şah Man- sur gələrək öz sədaqətini (220 b) göstərdi. Yusif-zeyi ulusunun xeyri üçün onun qızını istədim. Biz o yurdda ikən Şah Mansurun qızıyla birlikdə Yusif- zeyinin cehizinin də gəldiyini xəbər verdilər. Axşam üstü şərab məclisi qu- ruldu. Məclisə Sultan Əlaəddin də dəvət edilərək xas xələt əta edildi. Bazar günü, ayın iyirmi səkkizində [=30 yanvar] qalxıb Kəhrac dərə- sindən çıxıb endik. Şah Mansurun kiçık qardaşı Tavus xan qardaşı qızını biz o yurdda ikən gətirdi. Bisut xalqının Bəcur kurqanındakılarla əlaqələri olduğu üçün onları köçürdüb Bəcur kurqanına gətirməsi üçün Yusif Əli Bəkavul oraya göndə- rildi. Kabildə qalan əsgərlərə də gəlmələri üçün fərmanlar göndərildi. Səfər ayının üçündə, cümə günü [=4 fevral] Pənc-Kürə çayı ilə Bəcur çayının birləşdiyi yerə endik. Ayın beşində, bazar günü [=6 fevral] Bəcura gedib Xoca Kəlanın evində içki məclisi qurduq. Ayın yeddisində, çərşənbə axşamı günü [=8 fevral] bəyləri və diləzaq əfqanlarmm böyüklərini çağırıb danışaraq buna qərar verildi: ilnin sonu gəlmiş və günəşin hut bürcünə girməsinə bir-iki gün qalmışdır, ovalardakı məhsul da tamamən yığılmışdı. Bu zamanda Səvada getsək, əsgər azuqə ta- pa bilməyəcək və korluq çəkəcəkdir. (221 a) Ona görə Enbaher və Pani-Yali yoluyla yürüyərək Heşnəgarin yuxarı tərəfindən Səvad çayını keçib Yusif- zeyiyə aid Səngür-Mahura qarşısındakı ovada yaşayan Yusuf-zeyi və Mə- həmməd-zeyi əfqanlarına axın etmək lazımdır. Gələcək il bir az daha erkən- dən, əkin zamanında gəlib bu əfqanların işini kökündən həll etmək lazımdır. Buna qərar verib ertəsi çərşənbə axşamı günü Sultan Veys ilə Sultan
1 Bu sözün təfsilatı belədir ibarəsi ilə başlayan abzasdan buraya qədər olan hissə rusça nəşrdə buraxılmışdır. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
238 Əlaəddinə atlar və xələtlər əta edib vədlərdə bulunub getmələrinə izin ver- dik və biz də oradan qalxıb Bəcur qarşısına endik. Şah Mansurun qızını sə- fərdən dönüncəyə qədər Bəcur kurqanında qoydum. Ertəsi gün atlanaraq Xoca-Xızırı keçib endik. Xoca Kəlana burada ay- rılması üçün izin verildi. Saray müxəlləfatı, artıq əsgər ləvazımı və ağır yük- lər Künər yoluyla Ləmqana göndərildi.Ertəsi sabah qalxıb ağır yükü və dəvələri Xoca Mir Miranin idarəsinə verib Curğatu və Darvaza yoluyla Qa- raquba keçidinə göndərdikdən sonra, biz də xəfif atlarla hızla irəliləyərək Enbaher keçidini aşıb ikindi vaxtından bir az əvvəl Pani-Yaliyə endik. Uğanverdi bir neçə adamla birlikdə dil tutmaq üçün irəliyə göndərildi. Əfqanlarla aramız yaxın olduğu üçün erkəndən hərəkət etmədik. Uğanverdi çeşt vaxtında gəldi. Bir əfqanı yaxalayıb başını kəsmiş, (221 b) gələrkən də başı yolda salmışdı. Arzu edilən dəqiq xəbəri gətirmədi. Günorta üstü qalxıb Səvad çayı keçdik və ikindidən bir az əvvəl endik. Axşam üstü hərəkətə keçib sürətlə yürüdük. Günəş bir nizə boyu yüksələndə önçü olaraq göndərilmiş olan Rüstəm Türkmən əfqanların xəbərdar olub hə- rəkətə keçdiyi və xeyli əfqanın dağ yoluyla getdiyi xəbərini gətirdi. Bunu eşidincə daha da sürətli irəliləyərək axınçıları irəli göndərdik. Gedib bir çox əfqanı öldürüb başlarını kəsərək xeyli əsirlə birlikdə öküz və davar gətirdilər. Diləzaq əfqanları da bir neçə baş kəsib gətirdilər. Oradan qayıdaraq Katləng civarına endik. Saray müxəlləfatını sövq etməkdə olan Xoca Mir Miranın yanına qılavuz göndərib Məqamda bizə qoşulmas tapşırıldı. Ertəsi sabah qalxıb Katləng ilə Məqam arasına endik. Şah Mansurun adamı gəldi. Xosrov Göyəldaş ilə Əhmədi Pərvançı xeyli adamla birlikdə müxəlləfatı qarşılamağa göndərildi və ayın on dördündə, çərşənbə axşamı günü [=15 fevral] Məqama enəndə gəlib bizə qoşuldular. Burada otuz-qırx il əvvəl Şahbaz Qələndər adlı bir bidətçi çıxmış və Yusif-zeyilərin və diləzaqların bir qisminı dindən çıxarmışdı. Məqam dağı- nın önündə alçaq bir təpə (222 a) var. Oradan bütün ovalar görünür. Şahbaz Qələndərin qəbri orada idi. Ətrafı gəzərkən oraya gəldim, incələdim. «Belə havalı bir yerdə bidətçinin qəbri nə gəzir» deyə düşündüm. Əmr etdim, oranı dümdüz etdilər. Çox gözəl və havalı bir yer olduğu üçün orada bir az məcun yeyərək bir müddət oturduq. ĠLK HĠNDĠSTAN SƏFƏRĠ Bəcurdan Bxirəyə yürümək niyyətilə qayıtmışdım. Kabilə gələndən bəri hey Hindistan səfəri niyyətindəydim, amma bəzi maneələr üzündən nə- sib olmurdu. Üç-dörd ay davam edən Bəcur səfərindən də əsgərin əlinə cid- di bir şey keçmədi. Hindistanın sərhəddi Bxirə yaxın olduğu üçün «Dərhal və yüngül si- BABURNAMƏ
239 lahlarla girsək, görəsən, əsgərin əlinə bir şey keçərmi» deyə düşündüm. Bu niyyətlə dönərək əfqanlara axın edib Məqama enəndə mənə sadiq olan bə- ziləri belə dedilər: «Hindistana girsək, gərək əsaslı girək. Əsgərin bir qismi Kabildə qaldı və bir dəstə yaxşı igid də Bəcurda qoyuldu. Atların zəifliyi üzündən bir çoxları da Ləmqana döndü. Buraya gələnlərin atları elə bitkin bir haldadır ki, bir gün belə sürətli qaça bilməzlər». Düzdür, bu sözlər doğru idi, lakin artıq qərar verilmişdi, bu hesablara aldırmadan sabah tezdən (222 b) oradan qalxdıq və Sind çayının keçidinə doğru hərəkətə keçdik. Sind çayının keçidini aramaq üçün Mir Məhəmməd Caləban böyük və kiçık qardaşları bir neçə igid ilə birlikdə çayın yuxarı və aşağı tərəflərinə göndərildi. Əsgəri çay tərəfinə göndərib özüm də kərgədan ovlamaq üçün Kərk- xana dedikləri Səvati tərəfinə getdim. Bir neçə kərgədan göründü, lakin cən- gəllik çox sıxdı və cəngəllikdən dışan çıxmadılar. Balalı bir kərgədan düzlü- yə çıxıb qaçmağa başladı. Bir çox ox atdılar. Kərgədan özünü yaxındakı cəngəlliyə vurdu. Cəngəllikə od vurdular, lakin o kərgədan tapılmadı. Digər bir kərgədan balası odda yanmış, qıvrılırdı. Onu boğazladılar və hər kəs bir parça aldı. Səvatidən dönüb ətrafı dolaşdıqdan sonra yatsı vaxtında orduga- ha gəldik. Keçid aramağa gedənlər bir keçid tapıb qayıtmışdılar. Ertəsi sabah cümə axşamı günü, ayın on altısında [=17 fevral] at, dəvə və yüklərlə birlikdə keçiddən keçdik. Ordugah bazarını, yayaları və eşşəklə- ri salla keçirdilər. O gün keçid başında ikən nilablılar zirehli bir at və üç yüz şahruxi hədiyyə ilə gəlib məni gördülər. Hamı keçincə həmin gün günorta vaxtı hərəkət edilib gecənin bir pasına qədər yürüyərək, Keçəküt çayının yaxınına endik. Oradan da sabah hərəkət eddi və Keçəküt çayını keçib günortaya yaxın bir vaxtda Səngdəki keçidi aşaraq (223 a) düşərgə qurduq. Seyid Qasım eşik-ağa çağdavul idi. Arxadan bizim qatarların dalınca gələn qücurları ələ keçirərək bir neçə baş kəsib gətirdi. Səngdəkidən səhər vaxtı hərəkət etdik və günortadan az sonra Suhan çayını keçərək düşərgə qurduq. Əsgərin arxası gecə yarısına qədər gəlməyə davam etdi. Çox uzun bir köç idi, atların gücsüzlüyü və zəifliyi üzündən fövqəladə çətin oldu. Bir çox at geridə qaldı. Bxirədən şimala doğru yeddi küruh məsafədə bir dağ vardır. Bu dağ
məsinin səbəbini bilmirdim, amma sonradan öyrəndim: Bu dağda eyni ata- nın nəslindən olan iki xalq vardır, birinə Cud, digərinə Cəncuhə deyirlər. Bu dağdakı və Nilab ilə Bxirə arasındakı qəbilələrə əskidən bəri bunlar hökm edir və fərman verirlərmiş. Ancaq bu idarə dostcasına və qardaşcasına bir idarə imiş. Xalqdan hər istədiklərini ala bilmirlərmiş. Əskidən bəri vergi ki- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
240 mi bir şey müəyyənləşdirmişlər, bunların aldığı və onların verdiyi bundan nə artıq, nə də əskik deyilmiş. Müəyyənləşdirilən şey budur: ev başına bir şahruxi, hər ailə başçısı isə yeddi şahruxi verir və əsgərə də gedirlərmiş. Cud və Cəncuhənin hər ikisi də bir neçə qola ayrılır. Bxirədən yeddi küruh məsafədə yerləşən bu dağ Hinduquş silsiləsinə aid olan Kəşmir (223 Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|