ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I. FƏRQANƏ
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
- BABURNAMƏ
- Doğumu və nəsəbi
- Xarici görkəmi
- Meydan müharibələri
|
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
20 I. FƏRQANƏ FƏRQANƏ - 899 (12 OKTYABR 1493 - 2 OKTYABR 1494)
yari-basəfaların himməti ilə 1 899-cu il ramazan ayının 5-də 2 (=10 iyun 1494) çərşənbə axşamı on iki yaşında Fərqanə vilayətində padşah oldum.
F ə r q a n ə vilayəti 3 beşinci iqlimdədir 4 və məmurənin kənarındadır. Şərqi Kaşğar, qərbi Səmərqənd, cənubu isə Bədəxşanın sərhəddi olan dağ- lardır. Şimalında əvvəllər Almalıq, Almatu və Yengi (kitablarda Otrar kimi yazılır) kimi şəhərlər varmış, lakin onlar moğol və özbəklər tərəfindən xarab edilmiş və bugün artıq heç bir abadlığı qalmamışdır. Kiçık bir vilayətdir. Taxılı və meyvəsi boldur. Ətrafı dağlıqdır, yalnız Səmərqənd və Xocəndin yerləşdiyi qərb tərə- fində dağ yoxdur. Qışda o tərəfdən başqa heç bir yerdən düşmən gələ bilməz. Xocənd çayı adı ilə də bilinən Seyhun çayı (2 a) bu ölkənin şimal-şərqindən gəlir və içindən keçərək qərbə tərəf axır; Xocəndin şimalından və bugün Şahruxiyyə 5 adı ilə bilinən Fənakətin cənubundan keçib təkrar şimala dö- nərək Türküstana doğru gedir. Türküstandan xeyli aşağıda bu çay heç bir
1 Cümlənin bu qismi türkcə və rusca nəşrlərdə yoxdur, özbəkcə nəşrindən aldıq. 2 Babur olayları müsəlman hicri təqvimi ilə verir. 899-cu il miladi tarixlə 1493/94-cü ilə uyğun gəlir (bundan sonra miladi tarixlər bərabərlik işarəsi ilə mötərizədə göstəriləcək). 3 Hazırda beş vilayətdən ibarət olan tarixi Fərqanə (təxminən 20 000 kv km) üç qonşu dövlətin tərkibindədir: Fərqanə, Əndican və Nəmənqan Özbəkistana, Xocənd Tacikistana, Oş isə Qırğızıstana daxildir.
4
üçüncüdən beşinciyə qədər olan iqlimlər yaşamağa əlverişlidir. 5 Şahruxiyyə: əskidən Finakət və ya Bənəkət adlanan bu şəhər monqol hücumu zamanı xarabaya çevrilmişdi. Əmir Teymur onu bərpa etdirərək oğlu Şahruxun şərəfinə Şahruxiyyə adlandırmışdı. Hazırda xarabalıqları qalır. BABURNAMƏ
21 çaya qarışmadan qumlar arasında tamamilə itir. Fərqanə vilayətinin beşi Seyhun çayının cənubunda, ikisi də şimalında olmaqla yeddi şəhəri vardır. Ə n d i c a n güney tərəfdəki şəhərlərdən biri olub mərkəzdədir. Bu şə- hər Fərqanə vilayətinin paytaxtıdır. Taxılı çoxdur, meyvəsi boldur, qovunu və üzümü yaxşıdır. Qovun yetişən mövsümdə bostandan qovun satmaq adəti yoxdur. Əndican naşpatisindən daha yaxşı naşpati 1 tapılmaz. Bütün Mavəraünnəhr bölgəsində Səmərqənd və Keş kurqanlarını çıx- maqla Əndican kurqanından daha böyük kurqan 2 yoxdur. Üç qapısı vardır. Ərki 3 güney tərəfindədir. Maraqlıdır ki, buraya doqquz tarnovdan 4 su girdiyi halda heç bir yerdən çıxmır. Qalanın ətrafındakı xəndəyin kənarında daş dö- şənmiş böyük bir yol var. Qalanın ətrafı məhəllələrlə çevrilmişdir. Bu mə- həllələr qaladan bu xəndək və onun yanından keçən böyük yolla ayrılır. Ov quşu çoxdur. Qırqovulu (2 b) hədsiz ətli olur. Rəvayət edirlər ki, bir qırqovulu dörd adam yeyib qurtara bilmirmiş. Əhalisi türkdür. Şəhərdə və bazarda türkcə bilməyən yoxdur. Xalqın danışıq dili yazı dilinə uyğundur. Bu səbəblə Mir Əlişir Nəvai Heratda nəş- vü nüma tapdığı halda, əsərlərini bu dillə yazmışdır. Camaatın dili poetikdir. Əhalisi arasında gözəllər çoxdur. Musiqidə məşhur olan Xoca Yusif əndi- canlıdır. Havası rütubətli olduğu üçün səhhətə zərərlidir, payızda qızdırma- ya tutulanlar çox olur. O ş şəhəri Əndicanın cənub-şərqindədir. Şərqə doğru Əndicandan dörd ağac 5 məsafədədir. Havası gözəl və suyu boldur. Baharı çox gözəl olur. olur. Oşun gözəlliyinə dair bir çox rəvayət vardır. Kurqanının cənub-şərqində təbiətlə ahəng içində olan bir dağ vardır. Bərakuh adlı bu dağın təpəsində [Baburun dayısı, moğol xanı] Sultan Mah- mud xan bir köşk tikdirmişdir. Bu köşkdən bir az aşağıda, dağın çıxıntılı, dik bir yerində 902-ci ildə (=1496/97) mən də eyvanlı bir köşk tikdirdim. Onun köşkü mənimkindən daha yüksəkdə olsa da, mənimki daha gözəl bir yerdədir; bütün şəhər və məhəllələr ayaq altındadır (3 a). Əndican çayı Oş məhəllələrinin içindən keçərək Əndicana axır. Bu ça- yın iki tərəfi boyu bağlar uzanıb gedir. Buranın bənövşəsi çox lətafətlidir. Axar suları vardır. Baharı çox gözəl olur; bir çox lalə və gül açır. Bərakuh dağının ətəyində, çay ilə bağların arasında Cövza adlı kiçık bir cami var. Caminin dağ tərəfindən böyük bir çay axır. Bu caminin lətif yoncalarla örtülü bayır həyəti bir az meylli, hər tərəfi kölgəli və səfalı bir
1 Naşpati: Əndicanda yetişən və ən gözəl olduğu söylənən qovun və ya armud növü. 2 Kurqan: qala deməkdir. Orijinal mətndə bu sözlə verildiyi üçün saxladıq. 3 Ərk: içqala, bürc, qala içində qala. 4 Arx, yaxud tarnav: su kanalı. 5 Ağac: dövrə və bölgəyə görə dəyişən, təxminən 6 km olan bir uzunluq ölçüsüdür. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
22 meydandır. Hər gələn qonaq və yolçu burada istirahət edir. Oş camaatının qəribə bir adəti var: əgər bir adam burada yatıb qalsa, o çaydan su alıb üstü- nə tökürlər. [Teymur bəyin oğlu] Ömər Şeyx Mirzənin son zamanlarında bu dağda qırmızı və ağ dalğalı bir daş tapılmışdı. Bıçaq sapı, kəmər toqqası və digər bəzi şeylərin emalı üçün istifadə olunan çox gözəl bir daşdır. Fərqanə vila- yətində Oş qədər səfalı və havalı bir şəhər yoxdur. M ə r g i n a n Əndicanın qərbində və ondan yeddi ağac məsafədə gözəl bir şəhərdir. Neməti çox, narı və əriyi fövqəladə gözəldir. Danəkəlan dedikləri bir növ narı vardır ki, şirinlikdə və meyxoşluqda Səmnan narlarına
qurutduqları və sübhani dedikləri bir əriyi də çox ləzzətlidir. Ovu və quşu çoxdur; civarında ağ geyiklər olur. Əhalisi sartdır 1 . Bun- lar yumruq yarışında mahir və davakar insanlardır. Yumruq yarışı Mavəra- ünnəhrdə çox bilinən bir adətdir. Səmərqənd və Buxarada bu sahədə şöhrət qazananların çoxu mərginanlıdır. Hidayə adlı əsərin müəllifi Şeyx Bürha- nəddin Əli Mərginanın Rəşdan kəndindəndir. İ s f ə r a dağ ətəyində salınmış, axar suları və şaftalı bağları olan bir şəhərdır. Mərginanın cənub-qərbində və ondan doqquz ağac uzaqlıqda yer- ləşir. Meyvə ağacları hədsiz çoxdur; lakin bağlarında badam ağacı üstünlük təşkil edir. Əhalisi tamamən sart və dağlıdır. Cənubundakı təpələrin arasında daş-ayna dedikləri bir daş parçası var, uzunluğu təxminən on karidir 2 . Yüksəkliyi bəzi yerlərində insan boyu qə- dərdir, alçaq qismi isə bəzi yerlərində insan belinə çatır. Ayna kimi hər şeyi əks etdirir. İsfəra vilayəti İsfəra, Varux, Sux və Huşyar olmaq üzrə dörd dağ ətə- yindən ibarətdir. Məhəmməd Şeybani xan [Baburun dayıları] Sultan Mah- mud xan ilə Alaca xanı məğlub edərək Daşkənd və Şahruxiyyəni alanda mən də bu Sux (4 a) və Huşyar dağlarının ətəklərinə gəlmiş və sıxıntı içində orada bir ilə yaxın qaldıqdan sonra Kabilə getmişdim. X o c ə n d Əndicandan qərbə doğru iyirmi beş ağac məsafədə bir şə- hərdir. Xocənd ilə Səmərqəndin arası da iyirmi beş ağacdır. Qədim şəhər- lərdəndir. Şeyx Məsləhət (Müslihəddin) və Xoca Kamal xocəndlidir. Meyvəsi bol və çox gözəl olur. Narı xüsusilə məşhurdur; sibi-Səmər- qənd (Səmərqənd alması) və ənari-Xocənd (Xocənd narı) adla deyilir. An- caq indilərdə Mərginanın narı daha yaxşıdır.
1 Sart: türklər və moğollar tərəfindən bəzi gövmlərin ortaq adı olaraq işlədilən termin. Sart adı Türküstanda moğol hakimiyyəti zamanı türk olmayan qövmlər üçün işlənmişdir. Buxara və Xokandda şəhərli və əkinçi xalqın dışındaki köçəri qırğızlara da sart deyilirdi. Qazaxlar isə türkcə və ya farsca danışmalarına baxmadan oturaq əhaliyə sart deyirdilər. Rəsmi yazı dilində taciklər dışındakı türkləşmiş xalq bu adla anılırdı. 2 Kari: 6 tutam uzunluğunda, yəni 144 arpa boyunda bir uzunluq ölçüsü. BABURNAMƏ
23 Kurqanı yüksək bir yerdədir. Seyhun çayı cənubdan axır və kurqandan təxminən bir ox atımı məsafədən keçir. Kurqan ilə çayın şimalındakı Mutu- gil adlı dağda firuzə mədənləri və digər yataqlar var. Bu dağda ilan yaman çoxdur.
Xocəndin ovlaq və quşlaqları çox yaxşıdır. Ağ geyik, geyik, qırqovul və dovşanı çoxdur. Havası sağlamlıq üçün çox zərərlidir və payızda qızdır- maya tutulan çox olur. Rəvayətə görə, burada sərçəni də qızdırma tuturmuş. Havasının pisliyinə şimaldakı bağların səbəb olduğu söylənir. Xocəndə tabe olan K ə n d i – B a d a m bir şəhər olmasa da, kiçık və gözəl bir şəhərcikdir. Badamı yaxşı olduğundan (4 b) bu ad verilmişdir. Hürmüzə və Hindistana oranın badamı gedir. Xocənddən beş-altı ağac şərq- dədir.
Xocənd ilə Kəndi-Badam arasında Ha-Dərviş adlı bir çöl var. Bu çöl daim küləklidir, orada tez-tez qasırğalar olur. Çölün şərqində yerləşən Mər- ginanla qərbində olan Xocəndə buradan sürəkli küləklər əsir. Rəvayətə görə, bir neçə dərviş bu çöldə qasırğaya tutulmuş və bir-birlərini tapa bilmədən «ha, dərviş, ha, dərviş!» deyərək ölmüşlər. O zamandan bəri bu çölə Ha-Də- rviş deyirlər. A x s i Seyhun çayının şimal tərəfindəki şəhərlərdən biridir. Kitablarda Axsi-kət deyə yazılır. Şair Əsirəddinə də Əsirəddin Axsikəti deyirlər. Fərqa- nədə Əndicandan sonra ondan böyük şəhər yoxdur. Əndicanın qərbində və doqquz ağac məsafədədir. Ömər Şeyx Mirzə buranı paytaxt eləmişdi. Seyhun çayı kurqanın altından axır. Kurqan yüksək bir uçurumun üzə- rindədir və xəndək yerinə bu dərin uçurum vardır. Buranı mərkəz edən Ömər Şeyx Mirzə bir-iki qədəmə kənardan təkrar çuxurlar qazdırmışdır. Fərqanədə onun qədər möhkəm başqa bir kurqan yoxdur (5 a). Şəhərin mə- həllələri isə kurqandan bir şeri 1 uzaqdadır. «Deh koca və dərəxtan koca» 2 məsəlini, deyəsən, Axsi üçün söyləmişlər. Qovunu yaxşı olur. Mir-teymuri dedikləri bir qovun növü var ki, belə qovun bütün dünyada yoxdur. Buxara qovunu da məşhurdur. Səmərqənd alı- nan zaman Axsidən və Buxaradan qovun gətirdib bir məclisdə kəsdirmişdim. Lakin Axsi qovunu ilə heç müqayisəyə gələ bilməz. Ov heyvanı və quşu çoxdur. Seyhun çayının Axsi tərəfi çöldür. Buralarda ağ geyik olduqca çox- dur. Əndican tərəfi isə meşəlikdir. Geyiyi, qırqovulu və dovşanı bol və çox kök olur. K a s a n Axsinin şimalında yerləşir və olduqca kiçık bir şəhərdir. Ən- dican çayı Oşdan axdığı kimi, Axsi çayı da Kasandan axır. Gözəl və havalı bir yerdir. Səfalı bağları var və bunların hamısı dərə kənarında olduğu üçün buraya «quzu dərisindən kürk» deyirlər. Oşun və Kasanın əhalisi səfa və ha-
1 Seri: təxminən 2 milə uyğun gələn bir uzunluq ölçüsü. Bax: Qeydlər və izahlar. 2 Kənd harada, ağaclar harada. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
24 va baxımından öz şəhərlərinin daha gözəl olduğunu iddia edirlər. Fərqanə vilayətinin ətrafındakı dağlarda gözəl yaylalar vardır. Qızıl söyüd (tubulğu) ağacı yalnız bu dağlarda bitir, başqa yerlərdə bitmir. Tubul- ğu qabığı qırmızı bir ağacdır. Ondan əsa, (5 b) qamçı sapı və quş qəfəsi dü- zəldirlər, yonub ox da qayırırlar. Olduqca yaxşı bir ağacdır. Hədiyyə olaraq uzaq yerlərə də aparırlar. Bəzi kitablarda yəbrüh üs-sənəmin 1 bu dağlarda bitdiyi yazılıdır. La- kin bu dövrdə belə bir şey heç eşitmədim. Yalnız Yeddi-kəndin dağlarında xalqın ayı otu dediyi və mehri-giyahın özəlliklərinə sahib bir ot olduğu mə- lumdur. Bu ot, deyəsən, mehri-giyahdır və oranın əhalisi ona bu adı vermiş- dir. Bu dağlarda firuzə və dəmir mədənləri də vardır. Adil bir şəkildə idarə edildiyi təqdirdə Fərqanə vilayətinin gəliri ilə üç-dörd min əsgər bəsləmək mümkündür.
[Baburun atası] Ömər Şeyx Mirzə yüksək düşüncəli və böyük iddialı bir padşah olduğu üçün daima ölkəsini genişləndirmək barədə fikirləşirdi. Dəfələrlə Səmərqəndə qoşun çəkdi. Bəzən məğlub oldu, bəzən də məqsədi- nə çatmadan geri qayıtdı. Qaynatası Yunus xan Çingiz xanın ikinci oğlu Çağatay xanın nəslin- dəndir. Mənim də babam olan Yunus xan o günlərdə Çağatay xanın yurdun- da moğol ulusunun xanı idi. Ömər Şeyx Mirzə onu dəfələrlə xahiş-minnətlə dəvət edir və hər gəlişində ona vilayətlər verirdi. Ancaq işlər Ömər Şeyx (6
rindən, gah moğol ulusunun müqaviməti üzündən Yunus xan vilayətdə qala bilməyib təkrar Moğolistana gedirdi. Ən son dəvətində Ömər Şeyx Mirzə o zamanlar öz idarəsində olan Daşkənd vilayətini ona verdi. Bunu kitablarda Şaş, bəzən də Çaç deyə yazırlar ki, çaç yayı oradan gəlir. O tarixdən 908-ci ilə (=l503) qədər Daşkənd və Şahruxiyyə vilayəti çağatay xanlarının idarə- sində qaldı. Bu dövrdə moğol ulusunun xanlığı Yunus xanın böyük oğlu və mənim anamın böyük qardaşı olan Sultan Mahmud xanda idi. Ömər Şeyx Mirzənin böyük qardaşı Səmərqənd padşahı Sultan Əh- məd Mirzə və moğol ulusunun xanı Sultan Mahmud xan Ömər Şeyx Mirzə- nin pis hərəkətlərindən rəncidə olduqları üçün bir-birləri ilə ittifaq etdilər. Sultan Əhməd Mirzə Sultan Mahmud xanı özünə kürəkən edərək həmin ta- rixdə Sultan Əhməd Mirzə Xocənd çayının cənubundan, Sultan Mahmud xan isə şimalından Ömər Şeyx Mirzənin üstünə qoşun çəkdilər. Bu zaman qəribə bir hadisə oldu. Əvvəlcə də bəhs etdiyimiz kimi, (6 b) Axsi qalası yüksək bir uçurum üzərində qurulmuşdur və onun binaları da bu uçurumun
1 Yəbrüh üs-sənəm: insan kökü adlanan bir bitki, adamotu, qanqurudan. BABURNAMƏ
25 kənarında yerləşir. Bu tarixdə ramazan ayının dördüncü bazar ertəsi günü (=9 iyun 1494) Ömər Şeyx Mirzə bu uçurumdan göyərçin və göyərçinxana ilə düşərək öldü. Otuz doqquz yaşında idi.
qənddə doğulmuşdu. Sultan Əbu Səid Mirzənin dördüncü oğluydu. Qardaş- ları Sultan Əhməd Mirzə, Sultan Məhəmməd Mirzə və Sultan Mahmud Mir- zədən kiçıkdir. Sultan Əbu Səid Mirzə isə Sultan Məhəmməd Mirzənin oğlu, Sultan Məhəmməd Mirzə Miranşah Mirzənin oğlu, Miranşah Mirzə isə Teymur bəyin üçüncü oğluydu. Miranşah Mirzə Ömər Şeyx ilə Cahangir Mirzədən kiçık, Şahrux Mirzədən isə böyükdü. Sultan Əbu Səid Mirzə Ömər Şeyx Mirzəyə ilk öncə Kabili vermiş və Baba Kabilini ona bəy-atəkə 1 təyin edib oraya göndərmişdi. Lakin mirzələ- rin sünnət düyünü səbəbilə Dəreyi-Gəzdən qaytarıb Səmərqəndə gətirtdi. Düyündən sonra -Teymur bəy böyük Ömər Şeyx Mirzəyə Fərqanə vilayətini verdiyi üçün- o da öz oğlu Ömər Şeyx Mirzəyə Əndican vilayətini verib Xu- daverdi Tuğçu Timurdaşı bəy-atəkə təyin edərək oraya göndərdi. Xarici görkəmi: qısa boylu, topsaqqal, şişman üzlü, tombul bir adam idi (7 a). Çox dar paltar geyirdi. Qurşaq bağladarkən qarnını içəri çəkir və bağlandıqdan sonra özünü buraxanda çox zaman qurşaq qopurdu. Geyimə və yeməyə çox əhəmiyyət vermirdi. Çalmasını dəstar-piç sarıyırdı. Çalmalar o zaman çar-piç 2 idi və sadə sarılıb quyruq buraxılırdı. Yazda divan xaricin- də başına əksərən moğol biçimi börk qoyurdu. Əxlaqı və xasiyyəti: hənəfi məzhəbindən olub təmiz etiqadlı bir adam idi. Beş rükət namazını buraxmazdı. Qəzaya qalanları da həyatda ikən tama- mən qılmışdır. Çox zaman yüksək səslə Quran oxuyurdu. Xoca Übeydullah həzrətlərinin müridi idi və dəfələrlə onun söhbətləri ilə şərəfləndirilmişdir. Xoca həzrətləri ona «oğlum» deyə xitab edirdi. Oxuyub yazmağı yaxşı bilir- di. Xəmsəteyni, tarix kitablarını və Məsnəvini oxuyub incələmişdi, tez-tez Şahnamə oxuyurdu. Şeirə istedadı vardı, lakin buna əhəmiyyət vermirdi. Ədalətinin nə qədər yüksək olduğu bu əhvalatdan da məlumdur: min adamlıq bir Xıtay karvanı yolda gedərkən Əndican tərəfindəki dağların ətə- yində qar altında qalmış və ancaq iki adam xilas olmuşdu. Bunu eşidən kimi məmurlar göndərib karvanın bütün malını (7 b) zəbt etdirdi. Orada varislər olmadığı və özünün də ehtiyacı olduğu halda bu malları qorudu. Bir-iki il sonra varisləri Səmərqənd və Xorasandan axtarıb tapdıraraq mallarını əskik- siz olaraq təslim etdi.
1 Bəy-atəkə: əslində ata və əkə "böyük qardaş" sözlərindən ibarət bir sözdür. Gənc şah- zadələrin tərbiyə edilməsi və şahzadələr üçün ayrılmış vilayətlərin idarəsi ilə ilgili mühüm bir məmuriyyətə bəy-atəkəlik deyilirdi. Bizdəki atabəy və lələ tituluna uyğundur. Baburda bəy-atəkə ilə birlikdə eşik ixtiyarı termini də işlənir. 2 Çar-piç və dəstar-piç: çalma sarılarkən sarığın dolaşma, bükülmə və ya qıvrılmalarına görə işlənən terminlər. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
26 Çox cömərd və cömərd olduğu qədər da xoşxasiyyət idi; yaxşı təbiətli, gözəl və şirindil bir adamdı. Cəsur və mərddi. Bir dəfə Axsi qapısında və bir dəfə də Şahruxiyyə qapısında olmaq üzrə iki dəfə bütün igidlərdən 1 daha
yaxşı qılınc çaldı. Oxu orta dərəcədə atırdı. Yumruğu çox qüvvətli idi, onun yumruğundan yıxılmayan yoxdu. Ölkəsini genişləndirmək ehtirası üzündən bir çox sülh müqaviləsi savaşa, dostluqlar isə düşmənçiliyə çevrildi. Əvvəllər çox içirdi. Sonralar yalnızca həftədə bir-iki dəfə məclis qur- du. Xoşsöhbət bir adamdı, yerində və gözəl beytlər oxuyurdu. Sonralar daha ziyadə məcun atmağa başlamışdı, məcun atanda özündən gedirdi. Zəngin ol- maqla birlikdə təvazökardı. Həmişə nərd, bəzən də qumar oynayırdı.
qaynatası] Yunus xan ilə Əndicanın şimal (8 a) tərəfində və Seyhun çayı sa- hilindəki Təkə-Səkritgü adlı yerdə elədiyi müharibədir. Bu çay dağ ətəyində çox dardır, rəvayətə görə, buradan bir təkə atlamış və bu ad da bunun üçün verilmişdir. Bu müharibədə yenildi və yaxalandı, ancaq Yunus xan yaxşılıq edib onu buraxdı. Müharibə burada olduğu üçün Təkə-Səkritgü müharibəsi bu vilayətdə bir tarix olmuşdur. İkincisi Türküstanda, Araş (Urs) çayının sahilində Səmərqənd ətrafını yağmalayan özbəklərlə elədiyi müharibədir. Araş çayını buz üzərindən ke- çərək onları möhkəm əzişdirdi, əsirlərini və mallarını geri alıb hamısını sa- hiblərinə qaytardı. Özü heç bir şeyə tamah salmadı. Üçüncüsü isə [böyük qardaşı] Sultan Əhməd Mirzə ilə Şahruxiyyə və Ura-Təpə arasındakı Xas adlı kənddə etdiyi və yenildiyi müharibədir.
kənd və Sayram da onun əlində idi. Buraları ona böyük qardaşı Sultan Əh- məd Mirzə vermişdi. Şahruxiyyəni də hiylə ilə alaraq bir müddət əlində sax- ladı. Son zamanlarında Daşkənd və Şahruxiyyə əlindən çıxmışdı. Fərqanə vilayəti, Xocənd və Ura-Təpə -əsil adı Usruşnadır, amma Usruş da deyirlər- əlində idi. Xocəndi bəziləri Fərqanə (8 b) hesab etmir. Sultan Əhməd Mirzə Daşkəndə moğol üzərinə qoşun çəkib Çir çayının sahilində məğlub olmuşdu və Ura-Təpədə Hafiz [Məhəmməd] bəy Dulday vardı, buranı Ömər Şeyx Mirzəyə verdi və o zamandan bəri Usruşna onun idarəsində idi.
mən Zəhirəddin Məhəmməd Baburam. Anam Qutlu(ğ) Nigar xanımdır. Digər bir oğlu, məndən iki yaş kiçık olan Cahangir Mirzədir, amma onun anası moğolların tümən bəylərindən Fatma Sultan [ağa]dır. Digər bir oğlu da məndən dörd yaş kiçık olan Nasir Mirzədir, anası əndicanlı Ümid adlı bir cariyədir. Qızlarının ən böyüyü mənim doğma bacım olan Xanzadə bəyimdir. Məndən beş yaş böyükdür. Səmərqəndi ikinci dəfə aldığım zaman [=1501]
1 İgid: hökümdarın və ya bir bəyin yanında şəxsi tapşırıqlar məmuru; zabit. BABURNAMƏ
27 Sərpüldə yenilməyimə baxmayaraq gəlib qalanı beş ay müdafiə elədim. An- caq ətrafdakı padşah və bəylərdən heç bir kömək gəlmədiyi üçün çarəsiz qa- lıb çıxdım. O fətrətdə Xanzadə bəyim Məhəmməd Şeybani xanın əlinə düş- müşdü. Ondan Xürrəm şah adlı bir oğlu oldu. Yaxşı oğlan idi. Atası Mə- həmməd Şeybani xan Bəlx vilayətini ona vermişdi. (9 a) Atası öldükdən bir- iki il sonra o da Allahın rəhmətinə qovuşdu. Şah İsmayıl özbəkləri Mərvdə yenəndə Xanzadə bəyim də oradaydı. Mənim sayəmdə xoş rəftar edib gön- dərdilər və Qunduzda gəlib mənə qoşuldu. Bir-birimizi görməyəli on il ol- muşdu. Onları görməyə mən və Məhəmməd Göyəldaş getdik. [Xanzadə] bə- yim və yanındakılar məni tanımadılar, ancaq adımı söylədikdən sonra tanıya bildilər. Ömər Şeyx Mirzənin qızlarının ikincisi Nasir Mirzənin doğma ba- cısı və məndən iki yaş böyük olan Mehribanu bəyimdir. Şəhribanu bəyim də Nasir Mirzənin doğma bacısıdır və məndən sək- kiz yaş kiçıkdir. Digər bir qızı Yadigar Sultan bəyimdi, onun anası Ağa Sul- tan adlı bir cariyədir. Digəri isə Qaragöz bəyim deyilən Ruqiyyə Sultan bə- yimdir, onun anası Məxdumə Sultan bəyimdir. Hər ikisi Mirzənin ölümün- dən sonra dünyaya gəlmişlər. Yadigar Sultan bəyimi nənəm İsən Dövlət bə- yim böyütmüşdü. Şeybani xan Əndican və Axsini alanda Yadigar Sultan bə- yim Həmzə Sultanın Əbdüllətif Sultan adlı oğlunun əlinə düşmüşdü. Mən Həmzə Sultan komandanlığındakı sultanları Xutlan vilayətində yenərək Hi- sarı alanda [=1511/12] mənə qoşuldu. Fətrət dövründə isə Ruqiyyə Sultan bəyim Canibəy Sultanın əlinə düşdü. (9 b) Bir-iki oğlu oldu, amma yaşama- dılar. İndi özünün isə Allahın rəhmətinə qovuşduğu xəbəri gəldi.
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|