ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
BABURUN SƏMƏRQƏND TAXTINA
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
|
BABURUN SƏMƏRQƏND TAXTINA ÇIXMASINDAN SONRA YARANAN QARIġIQLIQ Səmərqənd taxtına oturduqdan sonra, Səmərqənd bəylərinə əvvəllər olduğu kimi yenə də inayət elədim. Bizimlə olan bəylərə də mövqe və ləya- qətlərinə görə (51 a) ehsan və iltifat göstərdim. Sultan Əhməd Tənbələ isə digərlərindən daha artıq iltifat edildi, içki bəyləri zümrəsində ikən böyük bəylər cərgəsinə keçirildi. Səmərqəndi yeddi ay mühasirə edib böyük çətinliklərlə almışdıq və Tənbəl bizə qoşulan zaman əsgərin əlinə bəzi qənimətər keçmişdi. Bu arada Səmərqənd dışında bütün digər vilayətlər də mənim, ya da Sultan Əli Mir- zənin idarəsinə öz istəkləri ilə girmişdilər. Bu üzdən də zatən bizə tabe ol- muş vilayətlər yağmalana bilməzdi. Üstəlik, o günə qədər çox ağır bir yağ- maya uğramış bu vilayətlərdən hər hansı bir şey almaq mümkün də deyildi. Əsgərin qəniməti tükəndi. Səmərqəndi alarkən şəhər o qədər xarab bir və- ziyyətdə idi ki, hələ bir müddət yardıma, toxuma və özünə gəlməyə möhtac idi, insan oradan necə bir şey ala bilərdi. Bu üzdən əsgər çox sıxıntı çəkdi. Biz də onlara bir şey verə bilmədik. Evləri üçün də darıxdılar və beləliklə, tək-tək, iki-iki qaçmağa başladılar, ilk qaçan adam Xanqulu Bəyanqulu, ar- dından İbrahim Bəycik [Tağayi] oldu. Moğollar tamamən qaçdılar. Sonra isə Sultan Əhməd Tənbəl belə qaçdı. Bu iğtişaşın yatışdırılması üçün Xoca [Mövlana] qazını göndərdik. Uzun Həsən (51 b) xoca ilə olduqca səmimiydi və ona güvənirdi. Xoca [Mövlana] qazı Uzun Həsənlə birlikdə bu qaçanların bir qismini cəzalandı- racaq və bir qismini də bizim yanımıza göndərəcəkdi. Lakin bu iğtişaşa sə- bəbiyyət verən və buradan qaçıb gedənləri pisliyə sövq edən adam, sən de- mə, nankor Uzun Həsənin elə özü imiş. Sultan Əhməd Tənbəlin oraya get- məsi ilə hamısının yamanlıqları üzə çıxdı. Səmərqəndi ələ keçirmək üçün neçə ildir durmadan qoşun çəkirdik. Gərçi [moğol xanı və Baburun dayısı] Sultan Mahmud xanın, hər zaman ol- duğu kimi, yenə heç bir köməyi dəyməmişdi, amma buna baxmayaraq Sə- mərqəndin fəthindən sonra Əndicanı istəyirdi. Bu əsnada qoşunun böyük bir qismi və moğollarm hamısı qaçıb Əndicana və Axsiyə getmişdi. Uzun Hə- sən ilə Tənbəl isə o vilayətlərin [Baburun qardaşı] Cahangir Mirzəyə veril- məsini istədilər. Lakin bu vilayətlərin ona verilməsi bir çox səbəbdən müm- kün deyildi. Səbəblərdən biri bu idi ki, bu haqda daha əvvəl verilmiş bir söz BABURNAMƏ
71 olmamasına baxmayaraq həmin vilayətləri xan istəyirdi. İndi xan istədiyi halda, bu vilayətləri qalxıb Cahangir Mirzəyə versək, xan ilə bütün münasi- bətlərimiz pozulardı. İkinci səbəb də o idi ki, bunlar oraları əsgərin qaçaraq o vilayətə getdiyi əsnada və təzyiq yolu ilə istəyirdilər. Əgər daha öncə (52 a) arada belə bir şey qərarlaşdırılmış olsaydı, bəlkə də ola bilərdi. Amma onların təzyiqinə kim boyun əyər ki? Moğollar və Əndican əsgərləri, bəylərin və içkilərin bir bölümü də Əndicana getmiş, Səmərqənddə mənimlə birlikdə yaxşı-pis minə yaxın adam qalmışdı. İstədiklərini ala bilməyən Uzun Həsən və Tənbəl qaçıb ge- dən və yersiz qorxulara qapılan adamları da özlərinə qoşdular ki, bu qor- xaqlar onsuz da Allahdan belə bir şey istəyirdilər. Beləliklə, Uzun Həsən və Tənbəl Axsi üzərindən Əndicana qoşun çəkərək öz pislik və düşmənliklərini açıq şəkildə biruzə verdilər. Tulun Xoca barin [əşirətinin] ən cəsur və qazax igidlərindən biri idi. Atam Ömər Şeyx Mirzə ona həmişə diqqət və qayğı göstərmişdi, mən də ye- tişdirib bəy eləmişdim. Fövqəladə cəsur və qazax bir igid idi, hər cür iltifata layiq idi. Moğollar arasında hörmət və etimad edilən adamımız o idi. Moğol ulusu Səmərqənddən qaçmağa başlayanda əsgərlərə nəsihət edib yersiz qor- xuları onların ürəklərindən çıxarmasrı və onları təhlükədən qoruması üçün Tulun Xocanı göndərmişdik. (52 b) Lakin bu fitnəçi və nankor adamlar əs- gərləri o hala gətirmişdilər ki, vəd, nəsihət və təhdid heç bir fayda vermirdi. Tulun Xocanın köçü Ribatək-Örçünü deyilən iki su arasında idi. Uzun Həsən ilə Sultan Əhməd Tənbəl Tulun Xocanın üzərinə bir dəstə axınçı gön- dərdilər və onu qəfil ovlayaraq ələ keçirib öldürdülər. Sonra da Uzun Həsən və Tənbəl Cahangiri də yanlarına alaraq gəlib Əndicanı mühasirə etdilər.
[Səmərqəndi mühasirə üçün] hərəkətə keçdiyimiz zaman Əndicanda Əli Dost Tağayini, Axsidə isə Uzun Həsəni qoymuşdum. Daha sonra Xoca [Mövlana] qazı da [Əndicana] getmişdi. Səmərqənddən gedən əsgərdən də xeyli igid vardı. Xoca [Mövlana] qazı mühasirənin başlanğıc günlərində mə- nə olan hörmət və ilgisi dolayısıyla on səkkiz min qoyununu kurqandakı igidlərə və bizimlə olan igidlərin köçlərinə payladı. Mühasirənin davam etdiyi günlərdə anamdan, Xoca qazıdan və orada- kı camaatdan sürəkli olaraq bu məzmunda məktublar gəlirdi: «Bizi elə bir mühasirə etmişlər ki, gəlib qurtarmasanız, axırımız pis olacaq. Səmərqənd Əndicanın qüvvəsiylə alınmışdır. (53 a) Əgər Əndican əldə qalsa və Allah da rast gətirsə, Səmərqəndi ələ keçirmək hər zaman mümkün olar». Bu kimi məktublar bir-birini təqib etdi.
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
72 O vaxtlar bir dəfə xəstələnmış və təkrar yaxşılaşmışdım. Lakin özümə baxmadığım üçün xəstəliyim təkrarlandı. Özü də bu dəfə çox fəna xəstələn- dim və elə oldu ki, dörd gün qədər dilim tutuldu. Ağzıma pambıqla su da- mızdırırdılar. Mənimlə birlikdə qalan bəylər və igidlər sağalmağımdan ümidlərini kəsərək öz əndişələri ilə uğraşmaya başladılar. Belə bir zamanda bəylər yanlış hərəkət etdilər və elçi sifətilə gəlib fəsad sözlər gətirən Uzun Həsənin adamına məni göstərib sonra da getməsinə izin verdilər. Dörd-beş gün sonra bir az yaxşılaşdım, lakin dilimdə hələ bir ağırlıq qalmışdı. Bir ne- çə gün sonra tamamən özümə gəldim. Anamgilin, yəni anam və nənəm İsən Dövlət bəyimin, eləcə də usta- dım və pirim olan Xoca Mövlana qazı da belə məktublar yazıb bu qədər is- rar edincə, insan buna qarşı dura bilərmi? Rəcəb ayının [=1498 mart] şənbə günü Əndicana getmək üzrə Səmərqənddən çıxdıq. Bu dəfə (53 b) Səmər- qənd şəhərində yüz gün padşahlıq etmişdim. Yenə bir şənbə günü Xocəndə çatdım. Kimsə o gün mənə Əndicandan gələn xəbərləri çatdırarkən Əli Dost Tağayinin Əndican qalasını tam yeddi gün öncə, yəni bizim Səmərqənddən çıxdığımız şənbə günü müxaliflərə təslim etdiyini söylədi. Təfsilat belədir: xəstə yatdığım günlərdə Uzun Həsənin adamına məni göstərmiş, sonra isə getməsinə izin vermişdilər. Müxaliflər də Əndican kur- qanının mühasirəsi zamanı gedib «Padşahın dili tutulmuşdur; ağzına pambıqla su damızdırırlar» demiş və bunu Əli Dostun hüzurunda and içərək təkrarlamışlar. Əli Dost o əsnada Xaqan qapısında imiş, bunu eşidincə ira- dəsi pozulmuş, müxalifləri dəvət edib qarşılıqlı müqavilə ilə qalanı onlara təslim etmişdir. Halbuki kurqanda ərzaq və döyüşçü kifayət qədərdi. Bu, yalnızca o münafiq, nankor və səfil adamın cəsarətsizliyi idi, ona söylənən sözləri bəhanə etmişdi. Əndicanı aldıqdan sonra mənim Xocəndə gəldiyimi eşidərək Mövlana qazını ərk qapısında və şərəfsiz bir şəkildə asıb şəhid etdilər. Xoca (54 a) Mövlana qazı əsl adı Abdullah olmasına baxmayaraq bu adla tanınmışdır. Nəsəbi ata tərəfdən Şeyx Bürhanəddin Qılınca, ana tərəf- dən isə Sultan İlig Maziyə çatır. Fərqanə vilayətində bu ailədən olanlar imam, şeyxülislam və qazı olaraq gəlmişlər. Xoca qazı isə Xoca Übeydullah həzrətlərinin müridi idi və onu o yetişdirmişdi. Xoca qazının vəli olmasına heç bir şübhəm yoxdur. Çünki onun canına qıyanlardan çox qısa bir müddət içində heç bir əsər və əlamət qalmadı. Onun vəliliyinə bundan daha yaxşı bir dəlil olaraq nə göstərilə bilər ki? Xoca qazı qəribə bir adam idi, əsla qorx- mazdı. Onun qədər cəsur adam görünməmişdir. Bu özəllik də bir vəlilik də- lilidir. Başqa biri nə qədər cəsur olsa, da bir az təlaşa və yersiz qorxuya qa- pıla bilər. Xocada nə təlaş, nə də yersiz qorxular əsla yox idi. Xocanın ölümündən sonra onun nökər və çakərini, aymaq və adamla- BABURNAMƏ
73 rının hamısını ələ keçirib mallarını yağmaladılar. Əndican qurtarmaq istərkən Səmərqəndi əldən çıxarmışdım və Ən- dican da əldən getmişdi. Biz «Qafil əz inca randə və əz anca mandə» («Qafil buradan sürülmüş, oradan da məhrum olmuş») deyilənə bənzədik. Bu mənə çox ağır gəldi, çünki padşah olduğumdan bəri adamlarımdan və vilayətdən (54 b) bu cürə ayrılmamışdım. Özümü biləndən bəri bu qədər iztirab və məşəqqət çəkməmişdim. Xocəndə çatanda bəzi münafiqlər Xəlifəni [Nizaməddin Əli Barlas] mənim yanımda görmək istəmədilər. Məhəmməd Hüseyn Mirzə və bəziləri o qədər cəhd elədilər ki, axırda Xəlifənin Daşkəndə getməsinə izin verdim. Qasım bəyi də Daşkəndə [Sultan Mahmud] xanın hüzuruna göndərib ondan Əndican üzərinə qoşun çəkməyi xahiş etdim. Xan da qoşun çəkərək Ahəngəran vadisindən gəlib Kəndirli keçidinin dibinə çatan vaxt mən də Xocənddən gəlib xan dayımı gördüm. Kəndirli keçidini aşaraq Axsi tərəfə endik. O tərəfdən müxaliflər də mövcud qüvvələrini toplayıb Axsi üzərinə gəldilər. Bu arada Bab kurqanındakılar mənim tərəfimi tutaraq kurqanı qapat- dılar, lakin xanın bir az ləng tərpənməsi üzündən müxaliflər Bab kurqanını zorlayıb aldılar. Xanın əxlaqı və xasiyyəti yaxşı idi, lakin sipahilik və sər- kərdəlik işindən heç başı çıxmırdı. Vəziyyət bu dərəcəyə gəldiyi əsnada ən çoxu bir mənzil daha yürüsəydi müharibə belə etmədən vilayət bizim ola- caqdı. Amma xan belə bir zamanda müxaliflərin hiyləli sözlərinə və sülh haqqında nağılına qulaq verib (55 a) Xoca Əbülməkarim ilə birlikdə o za- man xanın eşik ağası və Tənbəlin böyük qardaşı olan Bəy Tilbəni elçi olaraq göndərdi. Müxaliflər də özərini qurtarmaq üçün bir neçə doğru və yalan söz- lər söyləyib xana və aradakılara pul və rüşvət qəbul etdirdilər. Xan da beləcə geri döndü. Bəylər, içkilər və igidlərdən mənimlə qalanların çoxunun köçləri Ən- dicanda idi. Əndicanı almaqdan ümidlərini kəsdikləri üçün bəylərdən və igidlərdən yeddi-səkkiz yüz adam məndən tamamən ayrıldılar. Ayrılan bəy- lər Əli Dərviş Bəy, Əli Məzid Koçin, Məhəmməd Bakir bəy, Şeyx Abdullah eşik-ağa və Mirim Lağari idi. Mənimlə birlikdə qalıb qürbəti və möhnəti se- çənlər isə təxminən iki yüzdən bir az artıq və üç yüzdən bir az əskikdi. Qa- lan bəylər Qasım Koçin, Veys Lağari bəy, İbrahim Saru Minqli bəy, Şirim (Mirim) Tağayi və Seydi (Seyid) Qara bəylər; içkilərdən Mirşah Koçin, Se- yid Qasım eşik-aga Cəlayir, Qasım Əcəb, Məhəmməd Dost Əli Dost Tağayi, Məhəmməd Əli Mübəşşir (münşi), Xudaverdi Tuğçu Moğol, Yarək Tağayi, Sultanqulu Babaqulu, Mir Veys, Şeyx Veys, (55 b) Yar Əli Bilal, Qasım Miraxur və Heydər riqabdar idi. Bu halət mənə çox ağır gəldi və əlimdə ol- madan ağladım. Oradan Xocəndə gəldim. Mənimlə qalanların bir qisminin köçləri ilə
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
74 birlikdə anamı və nənəmi də Xocəndə mənim yanıma göndərdilər. O il ramazanı [=1498 aprel-may] Xocənddə keçirdik. Sonra da Sultan Mahmud xana adam göndərib kömək istəyərək Səmərqənd üzərinə hərəkət etdim. Oğlu Sultan Məhəmməd Xanikə ilə Əhməd bəyi dörd-beş min əsgərlə Səmərqənd üstünə göndərən xanın özü də hərəkət edərək Ura-Təpəyə qədər gəldi. Orada xan ilə görüşdükdən sonra Yar-yaylaq yoluyla Səmərqənd üzəri- nə hərəkət etdim. Sultan Məhəmməd Sultan və Əhməd bəy isə başqa bir yol- dan gələrək Yar-yaylağa məndən əvvəl çatmışdılar. Bürkə yaylağı üzərindən keçərək buranın darğasının mərkəzi Səngzara gəldim. Amma Sultan Məhəm- məd Sultan ilə Əhməd bəy Şeybani xanın Şiraza və ətrafına hücum etdiyini eşidib geri dönmüşlər. Bu üzdən mən də Xocəndə qayıtmağa məcbur oldum. Madam ki səltənət davası və mülk əldə etmək məqsədi vardı, bir-iki dəfə iş uğursuz alındı deyə bundan vaz keçib qarşıdan baxmaq olmazdı. Ən- dican üzərinə xan ilə birlikdə yürüməyi düşünərək, ondan kömək istəmək üçün Daşkəndə (56 a) getdim. Şah bəyimi və qohumları görməyəli səkkiz il olmuşdu. Bu münasibətlə onları da görmüş oldum. Bir neçə gün sonra yed- di-səkkiz yüzə qədər əsgərlə birlikdə Seyid Məhəmməd Mirzə Duğlat, Əy- yüb Bəycik və Can Həsən Barinə bizə kömək etmək tapşırıldı. Bu köməkçi qüvvəni alıb Xocənddə durmadan sürətli bir yürüşlə Kəndi-Badamın sağın- dan keçib Xocənddən on, Kəndi-Badamdan üç ağac məsafədə olan Nəsux kurqanına gəldik. Gecə nərdivan qoyub basqınla kurqanı aldıq. Qovun mövsümü idi. Nəsuxda İsmail şeyxi deyilən bir qovun növü yetişir ki, qabığı sarı, çəkirdəyi az və mükəmməl bir qovundur. Çəkirdəyi alma çəkirdəyi qədər olur. İçi dörd barmaq qədərdir və qayət ləzzətlidir. O civarda başqa bir yerdə buna bənzər bir qovun yoxdur. Amma ertəsi sabah moğol bəyləri adamlarının az olduğunu və bir kurqanı ələ keçirməklə işin yürüməyəcəyini söylədilər. Gerçəkdən də elə idi. Orada qalıb kurqanı güc- ləndirmə imkanı olmadığı üçün təkrar Xocəndə gəldik.
Bu il Xosrov şahla Baysunqur Mirzə birlikdə qoşun çəkərək Çağan- yana gəldilər və oranı hiylə ilə ələ keçirdilər. Sonra da Sultan Məsud Mir- zəyə elçi göndərərək (56 b) «Birlikdə Səmərqənd hücum edək, Səmərqəndi ala bilsək, qoy bir mirzə Səmərqənddə, digər mirzə isə Hisarda otursun» de- yə təklif etdilər. Sultan Məsud Mirzənin bəyləri, içkiləri və igidləri arasında məmnu- niyyətsizlik vardı. Bunun səbəbi bu idi: Şeyx Abdullah Barlas Baysunqur Mirzənin yanından ayrılaraq Sultan Məsud Mirzənin yanına gedəndə Mir- zənin qaynatası olduğu üçün çox böyük inayət görmüşdü. Hisar kiçık bir vi- BABURNAMƏ
75 layət olsa da, min tümən fülus 1 ülufə təyin edib Xutlan vilayətini ona ver- mişdi. Xutlan vilayətində Sultan Məsud Mirzənin bir çox bəylərinin və içki- lərinin əraziləri vardı. Şeyx Abdullah bunların hamısını əlinə keçirdi, bütün eşik ixtiyarlığını özü və oğulları əllərinə aldılar. İnciyənlər də qaçıb Baysun- qur Mirzənin yanına gəlməyə başlamışdı. Bu hiyləgər təkliflə Sultan Məsud Mirzəni aldadan Xosrov şah və Baysunqur Çağanyandan yürüyərək irəliləyib sübh çağı Hisar kurqanını mü- hasirəyə aldılar. Sultan Məsud Mirzə kurqanın dış məhəllələrində, atasının tikdirdiyi Dövlət Saray adlı bir sarayda idi. Kurqana girə bilməyərək qaçdı və Şeyx Abdullah Barlas ilə birlikdə Xutlan tərəfinə çəkildi. Yarı yolda Şeyx Abdullah Barlastan ayrılaraq Uyaç keçidindən keçib Sultan Hüseyn Mirzənin yanına getdi. (57 a) Hisar vilayəti alındıqdan sonra Xosrov şah Baysunqur Mirzəni Hisar- da qoyub Xutlanı da kiçık qardaşı Vəliyə verdi. Özü də bir neçə gün sonra mühasirə niyyəti ilə Bəlx üzərinə yürüdü. Hərəkətindən bir az öncə Nəzər Bahadır adlı böyük bir adamını üç-dörd min əsgərlə birlikdə Bəlx civarına göndərmişdi və üç-dörd gün sonra Baysunqur Mirzəni də yanına alaraq Bəl- xi mühasirə etdi. Bəlxdə [Sultan Hüseyn Mirzənin oğlu] İbrahim Hüseyn Mirzə və Sultan Hüseyn Mirzənin bəylərindən də xeyli adam vardı. Xosrov şah kiçık qardaşı Vəlini də xeyli əsgərlə birlikdə Şaburqanı mühasirə edib o tərəfləri yağmalaması üçün göndərmişdi. Amma Vəli Şa- burqanı yaxından mühasirə etmədi və əlindəki qüvvələri Zərdək çölündəki əhaliyə axın etməyə göndərdi. Bunlar Zərdək çölünə axın edib yüz mindən artıq qoyun və üç minə yaxın dəvə gətirdilər. Vəli ondan sonra Sançarıq vi- layətinə hücum edib bölgəni yağmalayaraq dağdakı bəzi bərkidilmiş yerləri ələ keçirdi, sonra gəlib Bəlxdə böyük qardaşına qoşuldu.
Bəlxi mühasirədə saxlayan Xosrov şah bir gün yuxarıda bəhs edilən Nəzər Bahadır adlı adamını Bəlxin su yollarını kəsmək üçün göndərdi. Am- ma Sultan Hüseyn [Bayqara] Mirzənin sevimli bəylərindən Tanrıverdi (57
şılaşdı və başını kəsib qalaya qayıtdı, fövqəladə cəsuranə hərəkət edərək bö- yük bir iş gördü.
Həmin il Sultan Hüseyn Mirzə də Zünnun bəy Arğun və oğlu Şah Şü- canın dəf edilməsi üçün qoşun çəkib Büstə getmişdi. Çünki Zünnun bəy Ar- ğun Bədiüzzaman Mirzənin xidmətinə girib ona qızını vermiş və oğlu Şah Şüca ilə fitnə və fəsadla uğraşmağa başlamışdılar. Büstü mühasirə edən Sul- tan Hüseyn Mirzə qoşuna heç bir yerdən ərzaq təmin edə bilmədi, amma ac-
1 Fülus: mis pul, bir təngənin dörddə biri. Maaşlar və bəxşişlər fülusla ifadə edilirdi. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
76 lıqdan çox sıxıntı çəkməyə başladıqları zaman Büst valisi kurqanı təslim et- di və Büstdəki mövcud ərzala Xorasana qayıda bildi. Sultan Hüseyn Mirzə kimi böyük bir padşah, bu qədər sursat və təm- təraqla Qunduz, Hisar və Qəndəhar üzərinə bir neçə dəfə qoşun çəkdiyi hal- da zəbt edə bilmədən geri döndüyü üçün oğulları və bəyləri bundan cəsarət alaraq düşmənçilik yaratmağa və fitnə çıxarmağa başladılar. O yaz Sultan Hüseyn Mirzə Əstərabada müsəllət olaraq şər işlərlə məşğul olan oğlu Məhəmməd Hüseyn Mirzənin dəf edilməsi üçün Məhəmməd Vəli komandanlığı altında bəzi bəyləri xeyli əsgərlə birlikdə axınçı olaraq göndərmiş və özü də Nişin çayırında qalmışdı. Bədiüzzaman Mirzə ilə Zünnunun [bəy Arğun] oğlu Şah İŞüca] bəy (58 a) qəfildən qoşun çəkərək Sultan Hüseyn Mirzənin üzərinə gəldilər. Bu arada Sultan Məsud Mirzə də Hisarı müdafiə edə bilməyərək təslim etmək məcburiyyətində qalmışdı və Sultan Hüseyn Mirzənin yanına gəlirdi, xoş bir təsadüf əsəri olaraq, tam o gün yetişdi. Eyni zamanda Əstərabada gedən əsgər də gəlib eyni gün Mirzəyə qoşuldu. Qarşı-qarşıya gələndə Bədiüzzaman Mirzə ilə Şah bəy savaşmadan qaçıb getdilər. Sultan Hüseyn Mirzə Sultan Məsud Mirzəni yaxşı qəbul etdi, onu özü- nə kürəkən edərək inayət və şəfqət göstərdi. Bu arada Xosrov şahın kiçık qardaşı Baqi Çağanyani də bu hadisədən bir az öncə gəlib Sultan Hüseyn Mirzənin xidmətinə girmişdi. Onun fitnələri üzündən Sultan Məsud Mirzə Xorasanda durmadı, Sultan Hüseyn Mirzədən izin belə almadan bir bəhanə ilə Xosrov şahın yanına getdi. Xosrov şah Baysunqur Mirzəni də Hisardan çağırıb gətirdi. Bu əsnada Miranşah Mirzə də atası Uluğ bəy Mirzə ilə düşmən olub Həzarəyə girmiş, lakin pis hərəkətləri üzündən orada qala bilməmiş və o da Xosrov şahın ya- nına gəlmişdi. Bəzi dargörüşlülər bu şahzadələrin hər üçünü də öldürərək Xosrov şah adına xütbə oxutmaq fikrində idi. Lakin Xosrov şah bunu uyğun görmədi. Bu səfil və nankor adam kiçıkliyindən bəri böyüdüb bəy-atəkəsi olduğu Sultan Məsud (58 b) Mirzəni tutub bu beş günlük dünya üçün -ki, ona vəfa qılmadığı kimi, heç kimə də vəfası olmayacaqdır- gözlərinə mil çəkərək kor elədi. Bir neçə südqardaşı, arxadaşı və sınanmış adamı Sultan Məsud Mir- zəni alıb Səmərqəndə, Sultan Əli Mirzənin yanına götürmək niyyətilə Keşə getdilər. Amma oradakıların da pis niyyətdə olduqlarını gördülər, Keşdən qaçaraq Çarcu keçidindən aşıb Sultan Hüseyn Mirzənin yanına gəldilər. Belə çirkin hərəkət edənlərə və bu cür işlərlə uğraşanlara qiyamətə qədər yüz min dəfə lənət olsun. Xosrov şahın bu hərəkətindən xəbərdar olanlar ona lənət oxusunlar və bunu duyub da lənət oxumayanlar da lənətə tuş olsunlar. Xosrov şah bu çirkin hərəkətindən sonra Baysunqur Mirzəni padşah edib Hisara getməsinə izin verdi. Seyid Kamili Miranşah Mirzəyə köməkçi qoşub onu da Bamyan tərəfinə göndərdi. BABURNAMƏ
77
FƏRQANƏ - 904 (19 AVQUST 1498 – 8 AVQUST 1499) DOQQUZ YÜZ DÖRDÜNCÜ ĠLĠN HADĠSƏLƏRĠ Səmərqəndə və Əndicana dəfələrlə yürüş etsək də, bundan heç bir nə- ticə hasil olmadı. Təkrar Xocəndə qayıtdıq. Xocənd kiçık bir yerdir, yüz-iki yüz əsgəri olan bir adamın vaxtı burada sıxıntı (59 a) içində keçər. Lakin id- diası olan bir adam necə sakit dura bilər?
Məhəmməd Hüseyn Gürgan Duğlat Ura-Təpədə idi. Səmərqənd üzə- rinə yürümək niyyətilə onun yanına adamlar göndərib sözləşdik. Yar-yaylaq kəndlərindən olan Pəşağarı bu qışı orada qalmaq və Səmərqənd vilayətinə mümkün olduğu qədər hücum edə bilmək üçün müvəqqəti olaraq bizə ver- məsini Məhəmməd Hüseyndən istədik. Bu kənd Xoca həzrətlərinə aid olan kəndlərdən idi, amma bu qarışıqlıqda ona keçmişdi. Məhəmməd Hüseyn Duğlat buna razı oldu. Xocənddən Pəşağara hərəkət etdim. Zaminə yaxınlaşanda qızdırmaya tutuldum. Buna baxmayaraq Zamindən hərəkət edib sürətlə dağ yolundan Ribati-Xoca üzərinə gəldim. Niyyətim qəfil basqın edərək nərdivanlarla çıxıb Şavdar tüməninin mərkəzi olan Ribati-Xoca kurqanını ələ keçirmək idi. Sübh çağı oraya gəldik. Lakin əhalisi xəbərdar oldu, biz də təkrar dönüb heç bir yerdə dayanmadan birbaş Pəşağara gəldik. Qızdırmalı olduğum halda on üç-on dörd ağac yolu güclə və məşəqqətlə qət etdim. Bir neçə gün sonra Yar-yaylaq kurqanlarını sözlə və ya zorla ələ ke- çirmək üçün bir neçə içki bəyləri və igidlərlə birlikdə İbrahim Saru, Veys Lağari və Şirim Tağayini axınçı təyin etdik. O zamanlarda (59 b) Yar-yay- laq Seyid Yusif bəydə idi. Mən Səmərqənddən çıxdığım zaman o orada qalmış və Sultan Əli Mirzə də ona inayət etmiş, nəticədə Seyid Yusif bəy [Oğlaqçı] Yar-yaylaq kurqanlarının ələ keçirilib idarə edilməsi üçün kiçık qardaşını və oğlunu göndərmişdi. Biz yenidən hərəkətə keçəndə Siyal-qutun Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
78 idarəsini əlində tutan Əhməd Yusif də o kurqanlarda idi. Bizim bəylər və igidlər də gedib bütün qış uğraşaraq bəzi kurqanları sülh yolu ilə, bəzilərini də savaşaraq zəbt etdilər, bəzilərini isə hiylə və bicliklə ələ keçirdilər. O vi- layətlərdə moğollar və özbəklər üzündən kurqanı olmayan heç bir kənd yox- dur. O əsnada [Sultan Əli Mirzə] bizim üzümüzdən Seyid Yusif bəy ilə ki- çık qardaşından və oğlundan şübhələnərək onların Xorasana getmələrinə izin verdi. Qış belə təlaş və mücadilə ilə keçdi. Yaz gəlincə barışmaq üçün Xoca Yəhyanı göndərdilər. Özləri isə [Sultan Əli Mirzə] əsgərin təşviqiylə Şiraz və Kabüd civarına gəldi. Bizim mövcud sipahimiz iki yüzdən artıq, üç yüzdən azdı və hər tərəfdə qüvvətli düşmənlər vardı. Əndican üzərinə səfər- lərimizdə də tale bizə yar olmadı və Səmərqəndə əl uzatmaqdan da heç bir nəticə çıxmadı. Məcburən sülhə bənzər bir şey bağlandı və Pəşağardan (60 Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|